Świętokrzyski Park Narodowy
Świętokrzyski Park Narodowy – jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski, utworzony w 1950 r.
| |
 Gołoborze na Łysej Górze | |
| park narodowy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Mezoregion | |
| Data utworzenia |
1 maja 1950 |
| Akt prawny | |
| Powierzchnia |
76,26 km² |
| Powierzchnia otuliny |
207,86 km² |
| Ochrona |
ścisła 29,11 km² |
| Odwiedzający |
168 tys. (2015)[2] |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
 50°54′N 20°55′E/50,900000 20,916667
| |
| Strona internetowa | |
Park położony jest w centralnej części Gór Świętokrzyskich i obejmuje: pasmo Łysogór (z najwyższym szczytem Łysicą – 614 m n.p.m. i Łysą Górą – 595 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego (z górami Psarską i Miejską), Doliny Wilkowskiej i Doliny Dębniańskiej, a także kilka eksklaw – m.in. Górę Chełmową, Las Serwis i Skarpę Zapusty (od roku 1996)[3], las koło Grzegorzowic[4] (od 2021 r.).
Na Łysej Górze znajduje się Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego[5][6]. Oprócz tego do atrakcji turystycznych zalicza się m.in. kompleks zabudowań dawnego klasztoru benedyktynów na Łysej Górze, powstałego w XII wieku[7].
Historia Świętokrzyskiego Parku Narodowego
edytuj
W roku 1920 powstał pierwszy w Górach Świętokrzyskich rezerwat przyrody na Chełmowej Górze. Cztery lata później utworzono kolejne dwa rezerwaty na najwyższych wzniesieniach: Łysicy i Łysej Górze. Jeszcze przed formalnym ustanowieniem parku (z dniem 1 maja 1950, jako trzeciego w Polsce, po Pienińskim i Białowieskim) powstał rezerwat „Mokry Bór” (38,44 ha). Z chwilą powstania parku wszystkie istniejące wcześniej rezerwaty oraz obszar położony w Dolinie Czarnej Wody między Miejską Górą a Łysicą nazwany „Czarny Las” (26,45 ha), stały się rezerwatami ścisłymi w granicach parku. Od wejścia w życie ustawy o ochronie przyrody z 1991 r. są one zwane obszarami ochrony ścisłej[3].
Świętokrzyski Park Narodowy stanowi jeden obręb ochronny podzielony na 8 obwodów ochronnych, odpowiedników leśnictw w lasach państwowych (w 1996 r., po powiększeniu Świętokrzyskiego Parku Narodowego o Pasmo Klonowskie przewidziano 9 obwodów, ale w 2002 r., w ramach cięć budżetowych jeden z nich – Psary – został zlikwidowany, a jego obszar podzielony pomiędzy sąsiednie jednostki): Chełmowa Góra, Święty Krzyż, Dębno, Jastrzębi Dół, Dąbrowa, Podgórze, Święta Katarzyna, Klonów[3].
Flora
edytujWedług oficjalnych danych parku lasy pokrywają 95% powierzchni parku[3]. Charakterystyczne dla parku są mieszane bory jodłowe i buczyny karpackie oraz mały zespół jarzębiny świętokrzyskiej. Najpospoliciej w parku występuje buk zwyczajny, jodła (patrz: wyżynny jodłowy bór mieszany), modrzewie (w rezerwacie „Chełmowa Góra” – modrzew polski), sosna zwyczajna, świerk pospolity. Rzadko występuje lipa szerokolistna, wiąz szypułkowy, jesion wyniosły oraz cis pospolity. Z krzewów najpospoliciej rośnie leszczyna oraz trzmielina brodawkowata[7]. W runie leśnym rosną m.in. nerecznica samcza, zawilec gajowy, gajowiec żółty, turzyca palczasta, szczawik zajęczy, konwalijka dwulistna i nerecznica szerokolistna. Dominacja jodły przy silnym zwarciu ocienia dno lasu. Te czynniki nie wpływają korzystnie na rozwój roślinności. Zachowało się tutaj jednak wiele cennych i charakterystycznych dla tych warunków ekologicznych elementów flory i zbiorowisk roślinnych.
Na terenie parku i otuliny zaobserwowano dotychczas 1015 gatunków roślin naczyniowych. Tylko na terenie ŚPN występuje 128; zarówno w parku jak i otulinie 731, a 156 wyłącznie w otulinie[8].
Z rzadszych gatunków odnotowano takie jak podrzeń żebrowiec, pomocnik baldaszkowy, śmiałek pogięty oraz goryczka wąskolistna. W parku stwierdzono zespół jarzębiny świętokrzyskiej z charakterystycznymi dlań gatunkami – jarząbem pospolitym, paprotką zwyczajną i bodziszkiem cuchnącym. Z klasy mchów dominuje płonnik włosisty oraz sierpowiec haczykowaty. Inny zespół roślinny obejmuje malinę właściwą, nerecznicę krótkoostną oraz szczawik zajęczy[7]. Oficjalne dane parku wskazują na ponad 859 gatunków roślin (w tym 35 to drzewa), 272 gatunki glonów oraz około 350 gatunków porostów[3].
W parku znajduje się 270-letnia jodła pospolita mierząca 51 m i uważana za najwyższe drzewo w Polsce[9]. Ogólnie drzewostany jodły w Świętokrzyskim Parku Narodowym liczą sobie od 80 do 120 lat[3]. Zdecydowaną większość powierzchni leśnej Parku zajmują lasy bukowe i bukowo-jodłowe, duży udział mają też wyżynne bory jodłowe i wielogatunkowe lasy mieszane (grądy). Ekosystemy te zachowały bardzo wysoki stopień naturalności i doskonale funkcjonują w warunkach ochrony biernej, bez jakichkolwiek zabiegów ochronnych. Lasy Chełmowej Góry charakteryzuje natomiast duży udział w drzewostanie modrzewi, w tym z reliktowego podgatunku – modrzewia polskiego (Larix decidua ssp. polonica). Najstarsze spośród modrzewi polskich mają ponad 250 lat.
Fauna
edytujW parku żyje 45 gatunków ssaków[3]; głównie sarny europejskie, jelenie oraz dziki; do tego kuna leśna, nornica ruda i mysz leśna[7]. Występuje 14 gatunków płazów – w tym traszka górska, żaba trawna, ropucha szara[7] oraz 6 gatunków gadów[3], w tym jaszczurka zwinka i padalec zwyczajny. Stwierdzono 66 gatunków ślimaków, 187 gatunków pająków oraz ponad 3000 gatunków owadów, w tym: ponad 1500 gatunków chrząszczy, blisko 1000 gatunków motyli, oraz licznych przedstawicieli innych rzędów[3]. Wśród owadów na uwagę zasługują gatunki wymienione w załączniku II dyrektywy siedliskowej Unii Europejskiej, będące przedmiotami ochrony w obszarze Natura 2000 Łysogóry: motyle – przeplatka aurinia i czerwończyk nieparek oraz chrząszcze: zgniotek cynobrowy i zagłębek bruzdkowany. Z ptaków odnotowano 150 gatunków, w tym 118 lęgowych[3]. Są to m.in. dzięcioł duży, kowalik zwyczajny, zięba zwyczajna, strzyżyk zwyczajny, myszołów zwyczajny i puszczyk zwyczajny[7].
Gołoborza
edytujNa grzbietach górskich występują charakterystyczne rumowiska skalne – gołoborza, nadające krajobrazowi specyficzny charakter. Największe gołoborza znajdują się na Łysej Górze (największe – 3,84 ha) i na Łysicy. Powstały one w klimacie peryglacjalnym, który stworzył korzystne warunki do wietrzenia mrozowego i tym samym dezintegracji skały macierzystej[7].
Szlaki turystyczne
edytujSzlaki turystyczne na obszarze Świętokrzyskiego Parku Narodowego:
z Trzcianki przez Święty Krzyż, Przełęcz Hucką, Łysicę do Świętej Katarzyny[10]
z Nowej Słupi na Święty Krzyż[10]- z Bodzentyna do Świętej Katarzyny[10]
w granicach parku: Zagórze (Pomarańczowy Stok)–Psary Podlesie[10]
w granicach parku: Klonów–Bukowa Góra[10]
przez enklawę ŚPN Góra Chełmowa[10]
Zobacz też: świętokrzyskie szlaki turystyczne
Baza noclegowa
edytuj- Dom wypoczynkowy Jodłowy Dwór w Hucie Szklanej
- Dom Turysty w Świętej Katarzynie
- Schronisko młodzieżowe w Nowej Słupi
- Liczne kwatery prywatne
- Ośrodek Wypoczynkowy „Jodełka” w Świętej Katarzynie
- Pensjonat pod Kogutami w Bielinach[11]
Zmiana granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego w 2022 roku
edytuj10 grudnia 2021 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie podpisane przez premiera Mateusza Morawieckiego[4] o usunięciu z granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego enklawy o powierzchni 1,35 ha na Łyścu (obszar, na którym znajdują się m.in. część zabudowań Opactwa na Świętym Krzyżu, enklawa na wzgórzu Święty Krzyż obejmująca działki o numerach: 2039/1, 2039/2 i 2039/3) oraz o dodaniu do parku 62,5 ha śródpolnej leśnej enklawy pod Grzegorzowicami[12]. Krytyczne oceny wobec tego wyłączenia wyraziły: Komitet Biologii Środowiskowej i Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, Rada Naukowa Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a w ramach procedowania sejmowa komisja prawnicza.
Decyzję premiera w obszernym raporcie z września 2022 r. skrytykowała Najwyższa Izba Kontroli. NIK wystąpiła dodatkowo do premiera o przywrócenie spornych działek do terenów ŚPN.[13]
Latem 2022 r. o preferencyjny, bezprzetargowy wykup działek, na wyłączność i z 99% bonifikatą, wystąpiło Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. W trakcie ponownej wyceny, wartość działek zmniejszono z ok. 5,5 mln zł na ok. 3,2 mln co przy zastosowaniu 99% bonifikaty daje symboliczną kwotę ok. 32 tys. zł.[14] Zakonowi Oblatów szansę na bezprzetargowe przejęcie działek zakłócił analogiczny wniosek złożony do starostwa kieleckiego przez Rodzimy Kościół Polski, związek nawiązujący do przedchrześcijańskiej wiary Słowian[15][16]. Obecnie Rodzimy Kościół Polski w porozumieniu ze Stowarzyszeniem Społeczno – Przyrodniczym M.O.S.T. prowadzi internetową zbiórkę pieniężną, w celu wykupienia spornych działek[17][18][19][20][21].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Zarządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2018 r. w sprawie zadań ochronnych dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego. [w:] Dziennik Urzędowy Ministra Środowiska poz. 9 [on-line]. 2018-01-15. [dostęp 2018-09-22].
- ↑ Zygmunt Kruczek: Frekwencja w atrakcjach turystycznych w latach 2011 - 2015. Polska Organizacja Turystyczna, 2016. [dostęp 2018-09-22].
- ↑ a b c d e f g h i j Witamy w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Oficjalna strona Parku. [dostęp 2014-01-15].
- ↑ a b Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2024-01-08].
- ↑ Podstrona Muzeum na stronie Parku Narodowego. Świętokrzyski Park Narodowy. [dostęp 2013-10-14].
- ↑ Informacje krajoznawcze na stronie Parku Narodowego. Świętokrzyski Park Narodowy. [dostęp 2013-10-14].
- ↑ a b c d e f g Marcin Sikorski: Świętokrzyski Park Narodowy. W: Polskie parki narodowe. Chorzów: Videograf II, 2008, s. 34–35. ISBN 978-83-7183-601-5.
- ↑ Strona ŚPN, roślinność
- ↑ Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o choinkach. polskieradio.pl. [dostęp 2011-08-28].
- ↑ a b c d e f Szlaki piesze. Oficjalna strona Parku. [dostęp 2014-01-15].
- ↑ Kontakt - Pensjonat Pod Kogutami [online], www.podkogutami.pl [dostęp 2024-03-06].
- ↑ Łukasz Misiuna, O konieczności powiększenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego [online], nowyobywatel.pl, 28 września 2023 [dostęp 2023-10-10] (pol.).
- ↑ Nieuprawnione okrojenie parku narodowego - Najwyższa Izba Kontroli [online], www.nik.gov.pl [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Zaskakująca cena działek na Świętym Krzyżu. "Brzmi jak promocja". [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Oblaci mają konkurencję. Rodzimowiercy też chcą kupić działki na Świętym Krzyżu [online], Onet Wiadomości, 16 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-18] (pol.).
- ↑ Konkurencja dla oblatów. Rodzimowiercy chcą... przejąć działki na Świętym Krzyżu. [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Rodzimowiercy zbierają pieniądze na wykup działek na Świętym Krzyżu. Co zrobi starosta? [online], kielce.wyborcza.pl [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Walka o cenne działki na Świętym Krzyżu. Aktywiści wspierają rodzimowierców [online], Onet Wiadomości, 19 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-25] (pol.).
- ↑ Świętokrzyski Park Narodowy. Rodzimowiercy chcą kupić działkę na Łyścu [online], oko.press [dostęp 2023-01-25] (pol.).
- ↑ Stowarzyszenie M.O.S.T., Narodowa zbiórka na zachowanie integralności Świętokrzyskiego Parku Narodowego [online] [dostęp 2023-01-18] (pol.).
- ↑ RATUJMY ŚWIĘTOKRZYSKI PARK NARODOWY [online], zrzutka.pl [dostęp 2023-01-18] (pol.).