Żeneta

Żeneta
	Genetta
	G. Cuvier, 1816
	; Przedstawiciel rodzaju – żeneta tygrysia (G. tigrina)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	drapieżne
Podrząd	kotokształtne
Infrarząd	Viverroidea
Rodzina	wiwerowate
Podrodzina	Genettinae
Rodzaj	żeneta
	Typ nomenklatoryczny
	Viverra genetta Linnaeus, 1758
Synonimy
	Genetta Oken, 1816; Odmaelurus Gloger, 1841; Osbornictis J.A. Allen, 1919; Pseudogenetta Dekeyser, 1949; Paragenetta Kühn, 1960;
	Genetta Oken, 1816; Odmaelurus Gloger, 1841; Osbornictis J.A. Allen, 1919; Pseudogenetta Dekeyser, 1949; Paragenetta Kühn, 1960;
Gatunki
	16 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	16 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Żeneta^[8] (Genetta) – rodzaj ssaka z podrodziny Genettinae w obrębie rodziny wiwerowatych (Viverridae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce i Europie^[9]^[10]^[11].

Morfologia

Długość ciała 40,8–62,2 cm, ogona 34–53,5 cm; masa ciała 1,3–3,5 kg; samce są z reguły większe i cięższe od samic^[10]^[12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1816 roku przyrodnik i zoolog Georges Cuvier w publikacji własnego autorstwa poświęconej systematyce królestwa zwierząt^[1]. Cuvier wymienił dwa gatunki – Viverra fossa von Schreber, 1776 (= Viverra fossana P.L.S. Müller, 1776) i Viverra genetta Linnaeus, 1758 – z których gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) Viverra genetta Linnaeus, 1758 (żeneta zwyczajna).

Etymologia

Genetta: starofr. genette ‘żeneta’^[13].
Odmaelurus: gr. οσμη osmē lub οδμη odmē ‘zapach’; αιλουρος ailouros ‘kot’^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Viverra genetta Linnaeus, 1758.
Osbornictis: Henry Fairfield Osborn (1857–1935), amerykańsoki geolog, paleontolog; gr. ικτις iktis, ικτιδις iktidis ‘łasica’^[15]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Osbornictis piscivora J.A. Allen, 1919.
Pseudogenetta: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’^[16]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Pseudogenetta villiersi Dekeyser, 1949 (= Genetta thierryi Matschie, 1902).
Paragenetta: gr. παρα para ‘blisko, obok’^[17]; rodzaj Genetta G. Cuvier, 1816. Gatunek typowy: Genetta (Paragenetta) lehmanni Kuhn, 1960 (= Genetta johnstoni Pocock, 1908).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[18]^[12]^[9]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[8]	Podgatunki^[10]^[9]^[12]	Rozmieszczenie geograficzne^[10]^[9]^[12]	Podstawowe wymiary^[10]^[12]^[b]	Status IUCN^[19]
Genetta abyssinica	(Rüppell, 1836)	żeneta etiopska	gatunek monotypowy	południowo-wschodni Sudan, Erytrea, Etiopia, Dżibuti i północno-zachodnia Somalia	DC: 41–43 cm DO: 38–40 cm MC: 1,3–2 kg	DD
Genetta thierryi	Matschie, 1902	żeneta sawannowa	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka od Senegalu na wschód do Nigerii i Kamerunu	DC: 44–45 cm DO: 40–43 cm MC: 1,3–1,5 kg	LC
Genetta victoriae	O. Thomas, 1901	żeneta olbrzymia	gatunek monotypowy	lasy deszczowe środkowej Afryki w Demokratycznej Republiki Konga i zachodniej Ugandy	DC: 55–60 cm DO: 41–49 cm MC: 2,5–3,5 kg	LC
Genetta johnstoni	Pocock, 1908	żeneta skryta	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Gwinei, Sierra Leone, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej i Ghanie	DC: 47–51 cm DO: 46–49 cm MC: 2,2–2,6 kg	NT
Genetta piscivora	(J.A. Allen, 1919)	żeneta rybożerna	gatunek monotypowy	lasy deszczowe Demokratycznej Republiki Konga	DC: 44–49 cm DO: 34–41 cm MC: około 1,5 kg	NT
Genetta servalina	Pucheran, 1855	żeneta serwalowata	5 podgatunków	Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Sudan Południowy, Uganda, Rwanda, Burundi, Kenia, rozłączna populacja w środkowej Tanzanii i na wyspie Zanzibar (Zanzibar)	DC: 44–51 cm DO: 37–48 cm MC: około 2,3 kg	LC
Genetta cristata	Hayman, 1940	żeneta grzywiasta	gatunek monotypowy	lasy w Nigerii i Kamerunie; być może Gabon i Kongo	DC: 49–62 cm DO: około 43 cm MC: około 2,5 kg	VU
Genetta genetta	(Linnaeus, 1758)	żeneta zwyczajna	5 podgatunków	południowo-zachodnia Europa (Francja, Hiszpania, Andora i Portugalia), północna Afryka (Maroko na wschód do Libii), rozłączna populacje zachodniej, środkowej i południowej Afryce oraz Półwyspie Arabskim (południowo-zachodnia Arabia Saudyjska, Jemen i Oman)	DC: 46–52 cm DO: 40–52 cm MC: 1,4–2,6 kg	LC
Genetta felina	(Thunberg, 1811)	żeneta afrykańska	gatunek monotypowy	Namibia i Południowa Afryka; niepotwierdzony w Angoli i Zambii	DC: 43–56 cm DO: 41–49 cm MC: 1,4–2,4 kg	NE
Genetta tigrina	(von Schreber, 1776)	żeneta tygrysia	2 podgatunki	obszary o większych opadach deszczu w Południowej Afryce (południowa Prowincja Przylądkowa Zachodnia do południowego KwaZulu-Natal) i przyległym Lesotho	DC: 43–58 cm DO: 38–46 cm MC: 1,4–2,1 kg	LC
Genetta fieldiana	Du Chaillu, 1860	żeneta rudoplama	4 podgatunki	szeroko rozpowszechniony w Czarnej Afryce, od Nigerii na wschód po Erytreę, Etiopię i Somalię, na południe do środkowej Namibii i północno-wschodniej Afryki Południowej (KwaZulu-Natal)	DC: 41–52 cm DO: 39–54 cm MC: 1,3–3,2 kg	LC
Genetta bourloni	Gaubert, 2003	żeneta liberyjska	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Sierra Leone, południowo-wschodniej Gwinei, Liberii i Wybrzeżu Kości Słoniowej	DC: około 49 cm DO: około 41 cm MC: 1,5–2 kg	VU
Genetta poensis	Waterhouse, 1838	żeneta królewska	gatunek monotypowy	rozłączne populacje w Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie, Gwinei Równikowej (wyspa Bioko) i Kongo	DC: około 60 cm DO: około 41 cm MC: 2–2,5 kg	DD
Genetta pardina	I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1832	żeneta lamparcia	gatunek monotypowy	zachodnia Afryka w Senegalu i Mali, na wschód do Burkina Faso i Ghany	DC: 41–55 cm DO: 39–49 cm MC: do 3,1 kg	LC
Genetta angolensis	Bocage, 1882	żeneta angolska	gatunek monotypowy	rozłączne populacje w Angoli, południowej Demokratycznej Republice Konga, Zambii, Tanzanii, północnym Mozambiku i południowym Malawi	DC: 44–48 cm DO: 38–43 cm MC: 1,3–2 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu:

Genetta nyakitongwer Werdelin & Lewis, 2013^[20] (Kenia)
Genetta plesictoides Bate, 1903^[21] (Cypr)

Drzewo filogenetyczne (uproszczone) rodzaju Genetta w oparciu o analizy nukleotydów cytochromu b i pętli D^[22]:

	G. bourloni

	G. poensis

G. pardina

	G. maculata

	G. tigrina

	G. cristata

	G. servalina

Uwagi

↑ Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1817, s. 156. (fr.).
↑ ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.).
↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1010. (niem.).
↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 72. (niem.).
↑ J.A. Allen. Preliminary notes on African Carnivora. „Journal of Mammalogy”. 1 (1), s. 25, 1919. DOI: 10.2307/1373716. (ang.).
↑ P.L. Dekeyser. Un Viverriné nouveau d’Afrique occidentale: Pseudogenetta villiersi (gen. et sp. nov.). „Bulletin du Muséum d’Histoire Naturelle”. 21 (2), s. 421, 1949. (fr.).
↑ A. Kühn. Genetta (Paragenetta) lehmanni, eine neue Schleichkatze aus Liberia. „Säugetierkundliche Mitteilungen”. 8, s. 155, 1960. (niem.).
↑ ^a ^b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 141. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408–410. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A.P. Jennings & G. Veron: Family Viverridae (Civets, Genets and Oyans). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 215–224. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Genetta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-13].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 651–653. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 292.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 469.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 124.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 210.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 183.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-15]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-02]. (ang.).
↑ L. Werdelin & M.E. Lewis: Koobi Fora Research Project. Cz. 7: The Carnivora. San Francisco: California Academy of Sciences, 2013, s. 93. (ang.).
↑ D.M.A. Bate. On an extinct species of genet (Genetta plesictoides, sp. n.) from the Pleistocene of Cyprus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1903 (2), s. 122, 1903. (ang.).
↑ A.W. Ferguson, H.R. Roble & M.M. McDonough. Noteworthy record of the Ethiopian genet, Genetta abyssinica, (Carnivora, Viverridae) from Djibouti informs its phylogenetic position within Genetta. „Mammalia”. 83 (2), s. 7, 2018. DOI: 10.1515/mammalia-2017-0081. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[3] Nazwa odrzucona, publikacja Okena Lehrbuch der Naturgeschichte została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego^[2].

[20] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Cuvier-1] G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation: pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 1. Paris: Chez Déterville, 1817, s. 156. (fr.).

[Hemming-2] ICZN. Opinion 417. Rejection for nomenclatorial purposes of volume 3 (Zoologie) of the work by Lorenz Oken entitled Okens Lehrbuch der Naturgeschichte published in 1815—1816. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 14, s. 1–42, 1956–1957. (ang.).

[Oken-4] L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. T. 3. Cz. 2. Jena: August Schmid, 1816, s. 1010. (niem.).

[Gloger-5] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 72. (niem.).

[Allen-6] J.A. Allen. Preliminary notes on African Carnivora. „Journal of Mammalogy”. 1 (1), s. 25, 1919. DOI: 10.2307/1373716. (ang.).

[Dekeyser-7] P.L. Dekeyser. Un Viverriné nouveau d’Afrique occidentale: Pseudogenetta villiersi (gen. et sp. nov.). „Bulletin du Muséum d’Histoire Naturelle”. 21 (2), s. 421, 1949. (fr.).

[Kuhn-8] A. Kühn. Genetta (Paragenetta) lehmanni, eine neue Schleichkatze aus Liberia. „Säugetierkundliche Mitteilungen”. 8, s. 155, 1960. (niem.).

[miiz-9] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 141. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[icmw-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 408–410. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[hmw-11] A.P. Jennings & G. Veron: Family Viverridae (Civets, Genets and Oyans). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 215–224. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Genetta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-03-13].

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 651–653. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655448_292]-14] Palmer 1904 ↓, s. 292.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655625_469]-15] Palmer 1904 ↓, s. 469.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=164_124]-16] Jaeger 1959 ↓, s. 124.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=250_210]-17] Jaeger 1959 ↓, s. 210.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=223_183]-18] Jaeger 1959 ↓, s. 183.

[mdd-19] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-15]. (ang.).

[21] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-02]. (ang.).

[wer&lew-22] L. Werdelin & M.E. Lewis: Koobi Fora Research Project. Cz. 7: The Carnivora. San Francisco: California Academy of Sciences, 2013, s. 93. (ang.).

[Bate-23] D.M.A. Bate. On an extinct species of genet (Genetta plesictoides, sp. n.) from the Pleistocene of Cyprus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1903 (2), s. 122, 1903. (ang.).

[fer&inni-24] A.W. Ferguson, H.R. Roble & M.M. McDonough. Noteworthy record of the Ethiopian genet, Genetta abyssinica, (Carnivora, Viverridae) from Djibouti informs its phylogenetic position within Genetta. „Mammalia”. 83 (2), s. 7, 2018. DOI: 10.1515/mammalia-2017-0081. (ang.).

[8]

[1]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[b]

[19]

[20]

[21]

[22]

[2]