12 Batalion Pancerny
12 Batalion Pancerny (12 bpanc) – oddział broni pancernych Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
 Odznaka pamiątkowa 12 bpanc | |
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1937 |
| Rozformowanie |
1939 |
| Dowódcy | |
| Ostatni |
mjr br. panc. Jerzy Łucki |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Rodzaj sił zbrojnych | |
| Rodzaj wojsk | |
| Podległość | |
Batalion był jednostką wojskową istniejącą w okresie pokoju i spełniającą zadania mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej. Spełniał również zadania organizacyjne i szkoleniowe. Stacjonował w Łucku. W 1939, po zmobilizowaniu jednostek przewidzianych planem mobilizacyjnym, został rozwiązany.
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytuj12 Batalion Pancerny został sformowany w garnizonie Łuck na podstawie rozkazu Ministra Spraw Wojskowych z 20 kwietnia 1937. 2 września 1937 major Jerzy Łucki podpisał pierwszy rozkaz dzienny batalionu[1]. 6 listopada 1937 uroczyście powitano 169 poborowych wcielonych do batalionu[1].
Była to jednostka wojskowa „czasu P” spełniająca zadania: szkoleniowe, organizacyjne i mobilizacyjne wobec oddziałów i pododdziałów broni pancernej „czasu W”.
20 lipca 1939 otrzymał 49 francuskich czołgów lekkich wsparcia piechoty Renault R-35. Na swoim wyposażeniu posiadał również czołgi TKS i wozy pancerne wz.34. Batalion należał do typu IV[2]. W 1939 batalion stacjonował w Łucku[3].
Mobilizacja
W 1939 batalion sformował w ramach mobilizacji alarmowej w grupie zielonej[4], według innych autorów w "czerwonej" w terminie A+36[5]:
- 21 dywizjon pancerny przydzielony do Wołyńskiej Brygady Kawalerii
W ramach mobilizacji powszechnej w I rzucie w terminie 3 dni[5]
oraz zaimprowizował
Oddział Zbierania Nadwyżek 12 batalionu pancernego
Po zmobilizowaniu 21 dywizjonu pancernego i 21 batalionu czołgów lekkich w garnizonie w Łucku pozostały niewielkie nadwyżki mobilizacyjne, z których utworzono "oddział ochronno-techniczny" pod dowództwem kpt. Mariana Jaworskiego. 9 września do koszar w Łucku przybył Ośrodek Zapasowy Broni Pancernych nr 1. Nadwyżki 12 batalionu zostały włączone w jego skład. 14 września wraz z nim rozpoczął ewakuację w kierunku "Przedmościa Rumuńskiego". Następnie 17 września po agresji sowieckiej podjęto marsz w kierunku granicy rumuńskiej do Kut. W trakcie marszu nadwyżki podzieliły losy OZBPanc. nr 1. Wiadomo, iż kpt. M. Jaworski został zamordowany w Katyniu[6].
Żołnierze batalionu
edytujObsada personalna batalionu w 1937:
- dowódca batalionu – mjr br. panc. Jerzy Łucki[4] (1937 – 1939 → dowódca baonu czołgów lekkich nr 21),
- zastępca dowódcy batalionu – mjr br. panc. Wiktor Jan Szypiński[c]
- kwatermistrz – kpt. Edmund Zygmunt Karpów,
- adiutant – por. Wojciech Sulimirski,
- dowódca plutonu łączności – por. Feliks Budzimir Cwalina[d] (1937 – 1939 → adiutant 21 dpanc),
- dowódca kompanii pancernej – por. Jan Okolski,
- dowódca kompanii czołgów rozpoznawczych – p.o. por. Marian Kochanowski,
- dowódca szwadronu pancernego – por. Zygmunt Wasilewski[8].
- Organizacja i obsada personalna w 1939
Obsada personalna batalionu w marcu 1939[3][e]:
| Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
|---|---|
| dowódca batalionu | mjr Jerzy Michał Łucki |
| zastępca dowódcy | mjr Stanisław Gliński |
| adiutant | por. Tadeusz Kraczkiewicz |
| lekarz medycyny | por. lek. Jan Popkowski |
| kwatermistrz | mjr Edmund Zygmunt Karpów |
| oficer mobilizacyjny | kpt. Ludwik Mamrocha |
| oficer administracyjno-materiałowy | kpt. Walerian Józef Łań |
| zastępca oficera administracyjno-materiałowego | chor. Roman Uberman |
| oficer gospodarczy | por. int. Wacław Krzyżostaniak |
| dowódca kompanii gospodarczej | vacat |
| oficer żywnościowy | chor. Jan Nowicki |
| dowódca plutonu łączności | por. Feliks Budzimir Cwalina |
| dowódca kompanii szkolnej | kpt. Jan Okolski |
| dowódca plutonu | kpt. Zygmunt Władysław Wasilewski |
| dowódca plutonu | por. Marian Kochanowski |
| dowódca kompanii pancernej | kpt. Ryszard Franciszek Orliński |
| dowódca plutonu | por. Stanisław Marcin Wartak |
| dowódca plutonu | por. Jan Pisch |
| dowódca kompanii czołgów rozpoznawczych | por. Jan Wojciech Marian Sulimirski |
| dowódca plutonu | por. Stanisław Palusiński |
| dowódca szwadronu pancernego | kpt. Józef Bronisław Żymierski |
| dowódca plutonu | por. Leszek Kazimierz Kozioradzki |
| komendant parku | kpt. Marian Gabriel Jaworski |
| kierownik warsztatów | kpt. Edward Blahaczek |
| kierownik składnicy | chor. Adam Orłowski |
| na kursie | por. piech. Marian Stanisław Fijałkowski |
| na kursie | por. piech. Leszek Stanisław Szczepański |
| na kursie | por. kaw. Jan Franciszek Petecki |
Żołnierze 12 batalionu pancernego – ofiary zbrodni katyńskiej
edytujBiogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[10]
| Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
|---|---|---|---|---|
| Cwalina Feliks Budzimir | porucznik | żołnierz zawodowy | dowódca plutonu łączności | ULK |
| Jaworski Marian[11] | kapitan | żołnierz zawodowy | OZBPanc. | Katyń |
| Wyrzykowski Henryk[12] | major | żołnierz zawodowy | Katyń |
Symbole batalionu
edytuj- Sztandar
Zarządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 25 marca 1938 nadano batalionowi sztandar. Jak wszystkie sztandary broni pancernych, posiadał on ujednoliconą prawą stronę płatu. Zamiast numeru oddziału, na białych tarczach między ramionami krzyża kawaleryjskiego występował Znak Pancerny[13]. Znak ten umieszczony był również na przedniej ściance podstawy orła.
Na lewej stronie płatu sztandaru umieszczono[14]:
- w prawym górnym rogu — wizerunek Matki Boskiej Kazimierskiej
- w lewym górnym rogu — wizerunek św. Michała
- w prawym dolnym rogu — godło Łucka
- w lewym dolnym rogu — odznaka honorowa 10 batalionu pancernego
Na wstędze sztandaru napis: "Zwycięstwo liczby nie zna - męstwa potrzebuje".
Uroczyste wręczenie sztandaru odbyło się 26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie. Sztandar wręczył reprezentujący Prezydenta RP i Naczelnego Wodza — minister Spraw Wojskowych gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki.
17 września 1939 o godz. 23.00 we wsi Serafińce plutonowy Stanisław Szymkowiak na rozkaz majora stanu spoczynku inżyniera Kazimierza Groniowskiego i w jego obecności spalił sztandary 3 i 12 batalionu pancernego[15][16][17].
- Odznaka pamiątkowa
4 marca 1938 minister spraw wojskowych, generał dywizji Tadeusz Kasprzycki zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 12 baonu pancernego[18]. Odznaka o wymiarach 40x40 mm ma kształt krzyża, którego ramiona tworzą 4 proporczyki trójkątne w czarno-pomarańczowych barwach broni pancernych. Pośrodku srebrny hełm rycerski zwrócony ku lewej stronie. Brak jest danych o autorze projektu odznaki. Odznaki wykonywane były jedynie w wersji emaliowanej. Znane są również odmiany odznak z odwrotnym ułożeniem barw na krzyżu[19]. Wykonawcą odznak był zakład grawerski Władysława Miecznika mieszczący się przy ulicy Świętokrzyskiej 20 w Warszawie[20].
Uwagi
edytuj- ↑ 1 – czołg dowódcy kompanii; 2 – czołg dowódcy 1 plutonu; 3 – czołg dowódcy 2 plutonu; 4 – czołg dowódcy 3 plutonu; 5 – czołgi z 1 plutonu; 6 – czołgi z 2 plutonu; 7 – czołgi z 3 plutonu
- ↑ 1 – wóz dowódcy szwadronu; 2 – wóz dowódcy 1 plutonu; 3 – wóz dowódcy 2 plutonu; 4 – wóz z 1 plutonu; 5 – wóz z 2 plutonu.
- ↑ Major broni pancernych Wiktor Jan Szypiński urodził się 28 sierpnia 1899. Na stopień kapitana został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1928 w korpusie oficerów piechoty. W 1932 pełnił służbę w 2 pułku pancernym w Żurawicy. W 1937 został przeniesiony do korpusu oficerów broni pancernych. Zmarł 3 sierpnia 1938. Został pochowany w Baranowiczach. Był odznaczony Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi (pośmiertnie), Medalem Niepodległości i odznaką „Znak Pancerny” (nr 32).
- ↑ Feliks Budzimir Cwalina s. Stanisława ur. 16 czerwca 1904 figuruje na Ukraińskiej Liście Katyńskiej. W 1932 pełnił służbę w 31 pal. Na porucznika został awansowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1929. W 1937 został przeniesiony z korpusu oficerów artylerii do korpusu oficerów broni pancernych[7].
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[9].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Tarczyński 1995 ↓, s. 3.
- ↑ Gaj 2014 ↓, s. 40.
- ↑ a b Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 799.
- ↑ a b Szubański 2011 ↓, s. 57.
- ↑ a b Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 396.
- ↑ Tarczyński 1995 ↓, s. 64.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 216, 699.
- ↑ Tarczyński 1995 ↓, s. 3-4.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1373.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 4224.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 369.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 258-271.
- ↑ Tarczyński 1995 ↓, s. 70.
- ↑ Żebrowski 1971 ↓, s. 267.
- ↑ Satora 1990 ↓, s. 382.
- ↑ Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 2 z 4 marca 1938, poz. 15.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 320.
- ↑ Tarczyński 1995 ↓, s. 71.
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1932. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1932. [dostęp 2016-06-11].
- Krzysztof M. Gaj: Polska broń pancerna w 1939 roku - organizacja wojenna i pokojowa jednostek. Oświęcim: NapoleonV, 2014. ISBN 978-83-7889-122-2.
- Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
- Rajmund Szubański: Polska broń pancerna 1939. Warszawa: Bellona, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
- Jan Tarczyński: 12 Batalion Pancerny. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt nr 49. ISBN 83-85621-60-1.
- Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1.
- Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918 - 1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.