Adam Hanuszkiewicz
Adam Stanisław Hanuszkiewicz (ur. 16 czerwca 1924 we Lwowie, zm. 4 grudnia 2011 w Warszawie) – polski aktor i reżyser teatralny. Wieloletni dyrektor artystyczny Teatru Powszechnego w Warszawie, Teatru Narodowego w Warszawie i Teatru Nowego w Warszawie.
 Adam Hanuszkiewicz | |
| Data i miejsce urodzenia |
16 czerwca 1924 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
4 grudnia 2011 |
| Zawód |
aktor, reżyser, pedagog |
| Współmałżonek |
Marta Stachiewiczówna, Zofia Rysiówna, Zofia Kucówna, Magdalena Cwenówna |
| Odznaczenia | |
             
| |
Życiorys
edytujRodzina i edukacja
edytujUrodził się 16 czerwca 1924 we Lwowie. Dzieciństwo i młodość spędził w rodzinnym mieście[1], gdzie jego rodzice prowadzili rodzinny sklep z przyprawami, kawą i herbatą[2] [3]. Zainteresował się teatrem za sprawą wuja, który był wiolonczelistą w Teatrze Wielkim we Lwowie i czasem zabierał Hanuszkiewicza na spektakle[2].
Przed wojną uczęszczał do III Państwowego Gimnazjum im. Króla Stefana Batorego we Lwowie[1]. Okupację spędził we Lwowie. Nie ukończył żadnej szkoły aktorskiej[4][1]. Egzamin zdał eksternistycznie w 1946 w Łodzi przed komisją złożoną z Leona Schillera, Edmunda Wiercińskiego, Jacka Woszczerowicza i Aleksandra Zelwerowicza.
Początki pracy zawodowej
edytujW lipcu 1944, pod Rzeszowem, gdzie wtedy mieszkał, wstąpił do zespołu teatralnego Wojska Polskiego założonego w 1943 w Sielcach nad Oką jako Teatr Żołnierza 1. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR[5][1]. W 1945 pracował w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, gdzie zadebiutował występem w roli bohaterskiego inżyniera w operetce Miłość na Marsie[6]. Przez rok występował także w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, w którym zadebiutował rolą Wacława w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Stefanii Domańskiej[7]. W latach 1946–1949 występował w zespole Juliusza Osterwy w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Krakowie, później do 1950 – w Teatrze Rozmaitości w Warszawie i do 1955 – w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie w 1952[4] wyreżyserował swój pierwszy spektakl, Niespokojną starość Leonida Rachmanowa[7].
Okres warszawski
edytujOd 1955 pracował głównie w Warszawie. Był współtwórcą Teatru Telewizji, gdzie w 1955 r. wyreżyserował swoją pierwszą sztukę telewizyjną (Złotego lisa Jerzego Andrzejewskiego) i był w latach 1957–1963 naczelnym reżyserem[7]. W latach 1956–1968 pracował jako reżyser i dyrektor Teatru Powszechnego w Warszawie.
W 1968 został dyrektorem Teatru Narodowego po usunięciu ze stanowiska Kazimierza Dejmka, którego inscenizację Dziadów uznano za antyradziecką[8]. Stworzył w Teatrze Narodowym wiele widowiskowych, oryginalnych i nowoczesnych inscenizacji[9], m.in. Balladynę w 1974[10] w nowoczesnych kostiumach i z wykorzystaniem motocykli marki Honda[11] [9]. Za swojej kadencji przygotował także premiery spektakli: Kordian, Hamlet, Norwid (1970), Beniowski, Trzy siostry (1971), Wacława dzieje, Antygona (1973), Miesiąc na wsi (1974), Mickiewicz – Młodość (1976), Mąż i żona, Fedra (1977) i Dziady część III (1978)[8].
W 1970 po raz pierwszy od 1944 odwiedził rodzinny Lwów. Nawiązał kontakt z Polskim Teatrem Ludowym we Lwowie prowadzonym przez Zbigniewa Chrzanowskiego.
Na początku lat 80. stracił zaufanie władzy, ponieważ czasie stanu wojennego włączył się do bojkotu telewizji, realizowanego przez środowisko aktorskie[9]. Z tego powodu został odwołany ze stanowiska dyrektora Teatru Narodowego w Warszawie, wcześniej wystawiając w 1983 swój pożegnalny spektakl – Śpiewnik domowy[9]. Następnie reżyserował w warszawskich teatrach: Ateneum i Studio oraz w Łodzi i za granicą. W latach 1989–2007 był dyrektorem Teatru Nowego w Warszawie[7].
Zmarł 4 grudnia 2011 w warszawskim szpitalu przy ul. Stępińskiej. Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza odbył się 8 grudnia 2011 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A2-aleja zasłużonych-9)[12]. Urnę z prochami artysty przysypano ziemią z lwowskiego Cmentarza Łyczakowskiego[13].
Życie prywatne
edytujBył czterokrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Marta Stachiewiczówna, z którą miał córkę Teresę. Później kolejno żenił się trzykrotnie z aktorkami: Zofią Rysiówną (z którą miał córkę Katarzynę i syna Piotra), Zofią Kucówną i Magdaleną Cwenówną[14][15].
Wybrane realizacje teatralne
edytuj
- 1963: Wesele Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
- 1964: Zbrodnia i kara Dostojewskiego, Teatr Powszechny,
- 1964: Przedwiośnie Żeromskiego, Teatr Powszechny,
- 1964: Kolumbowie. Rocznik 20 Bratnego, Teatr Powszechny,
- 1966: Wyzwolenie Wyspiańskiego, Teatr Powszechny,
- 1967: Pan Wokulski – adaptacja Lalki Prusa, Teatr Powszechny,
- 1967: Fantazy Juliusza Słowackiego, Teatr Powszechny,
- 1968: Śmierć Dantona Georga Büchnera, Teatr Powszechny,
- 1969: Nie-Boska komedia Krasińskiego, Teatr Narodowy,
- 1970: Kordian Słowackiego, spektakl Norwid według Cypriana Kamila Norwida, Teatr Powszechny,
- 1971: Beniowski Słowackiego, Teatr Narodowy,
- 1972: Proces Franza Kafki, Teatr Narodowy,
- 1973: Antygona Sofoklesa inauguruje otwarcie nowej sceny w Teatrze Małym,
- 1974: szereg spektakli klasyki polskiej (Wesele Wyspiańskiego, Balladyna w nowoczesnej inscenizacji, Sen srebrny Salomei i Samuel Zborowski Juliusza Słowackiego, Dziady część III i Pan Tadeusz Mickiewicza, komedie Aleksandra Fredry) i rosyjskiej (Czechow, Gogol, Turgieniew, Dostojewski).
Książki
edytuj- Adam Hanuszkiewicz, Psy, hondy i drabina…, Warszawa: BGW, 1992, ISBN 978-83-7066-278-3, OCLC 27021383 (pol.).
- Adam Hanuszkiewicz, Zbyt duża różnica płci..., Warszawa: Do, 2003, ISBN 83-85586-15-6, OCLC 56732807 (pol.).
- Adam Hanuszkiewicz, Renata Dymna, Janusz B. Roszkowski, Kobieto! Boski diable, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2012, ISBN 978-83-7839-137-1, OCLC 827937375 (pol.).
- Adam Hanuszkiewicz, Renata Dymna, Wydawnictwo BOSZ 2016 Janusz B. Roszkowski, Reszta jest monologiem: Adam Hanuszkiewicz w rozmowie z Renatą Dymną i Januszem B. Roszkowskim., 2016, ISBN 978-83-7576-264-8, OCLC 964064277 (pol.).
Ważniejsze nagrody i odznaczenia
edytuj- 1955: Medal 10-lecia Polski Ludowej
- 1957: Złoty Krzyż Zasługi
- 1962: Order Sztandaru Pracy II klasy, Nagroda II stopnia za inscenizację i reżyserię Płatonowa Antoniego Czechowa w Teatrze Dramatycznym w Warszawie na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
- 1963: Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórcze poszukiwania i osiągnięcia w zakresie reżyserii w Teatrze TV
- 1964: Nagroda za realizację Wesela Stanisława Wyspiańskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie i za rolę Poety w tym przedstawieniu na IV Kaliskich Spotkaniach Teatralnych, Nagroda państwowa zespołowa I stopnia, Nagroda I stopnia za inscenizację i reżyserię Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie oraz nagroda za rolę Raskolnikowa w tym przedstawieniu na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za twórczość radiową, za wysoce artystyczne lektorstwo radiowe, a w szczególności za odczytanie cyklu Popioły Stefana Żeromskiego, 22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał zespołową nagrodę państwową I stopnia za twórczość artystyczną w teatrze telewizji[16].
- 1965: Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy, Nagroda Klubu Krytyki Teatralnej im. Boya
- 1967: Złoty Ekran
- 1968: Złoty Ekran, Nagroda państwowa I stopnia za osiągnięcia aktorskie i reżyserskie, Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i TV za wybitne, nowatorskie osiągnięcia w Teatrze TV
- 1969: Złoty Ekran
- 1971: Złoty Ekran za inscenizację Pana Tadeusza Adama Mickiewicza w Teatrze TV
- 1973: Medal Komisji Edukacji Narodowej, Nagroda za reżyserię Antygony Sofoklesa w Teatrze Narodowym w Warszawie na XIII Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
- 1974: Order Sztandaru Pracy I klasy, Medal Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Złoty Ekran za inscenizację i reżyserię NORWIDA w Teatrze TV, Dyplom Ministerstwa Spraw Zagranicznych
- 1975: Odznaczenie Zasłużony dla Jeleniej Góry, Medal 30-lecia Polski Ludowej, Nagroda „Koryfeusza” za układ tekstu i reżyserię Beniowskiego Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na I Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
- 1977: Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
- 1978: Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”, Złoty Ekran, Nagroda za reżyserię Snu srebrnego Salomei Juliusza Słowackiego w Teatrze Narodowym na IV Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
- 1979: Dyplom Ministerstwa Kultury ZSRR, Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych
- 1983: Medal Moniuszkowski za wystawienie Śpiewnika domowego Stanisława Moniuszki w Teatrze Narodowym
- 1987: „Buława hetmańska” dla spektaklu Cyd Morsztyna-Corneille’a z Teatru Powszechnego w Łodzi na XII Zamojskim Lecie Teatralnym
- 1989: Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej”, Srebrna Łódka dla spektaklu Wesele Figara Wolfganga Amadeusa Mozarta z Teatru Wielkiego w Łodzi
- 1996: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[17]
- 1997: Nagroda za artystyczny wkład do kultury europejskiej na I Festiwalu Teatralnym im. Michaiła Tumaniszwili w Tbilisi, Tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jelenia Góra
- 2001: Krzyż Wielki Orderu Zasługi RFN, Doktorat honoris causa Uniwersytetu Opolskiego[18], zwycięstwo w plebiscycie publiczności na najlepszą rolę męską w spektaklu W imię Ojca Strindberga według Augusta Strindberga z Teatru Nowego w Warszawie oraz na najlepszy spektakl na XL Rzeszowskich Spotkaniach Teatralnych
- 2002: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[19]
- 2005: Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”[20]
- 2005: Honorowe Obywatelstwo województwa opolskiego[21]
- 2006: Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy”[22]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Adam Hanuszkiewicz nie żyje [online], TVN24.pl, 4 lutego 2011 [dostęp 2011-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2011-12-06].
- ↑ a b Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 78. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Mój trup będzie się jeszcze trochę wiercił [online], Wyborcza.pl, 4 grudnia 2011 [dostęp 2011-12-04] [zarchiwizowane z adresu 2011-12-05].
- ↑ a b Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 80. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Pożegnania [online], e-teatr.pl, 4 lutego 2012 [dostęp 2012-02-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03].
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 77. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ a b c d Monika Mokrzycka-Pokora: Adam Hanuszkiewicz. Culture.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).
- ↑ a b Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 75. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ a b c d Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 14. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Jaki był Adam Hanuszkiewicz. Mowimyjak.pl. [dostęp 2011-12-04]. (pol.).
- ↑ Małgorzata Ruda, „Balladyna” z ludzką twarzą, „Dekada Literacka”, 109 (7), 1995 [dostęp 2011-12-06] [zarchiwizowane z adresu 2012-08-01].
- ↑ Pogrzeb Adama Hanuszkiewicza: Gwiazdy pożegnały wielkiego aktora i reżysera. se.pl, 2011-12-08. [dostęp 2011-12-08].
- ↑ Na warszawskich Powązkach pożegnano Adama Hanuszkiewicza. gazetaprawna.pl, 2011-12-08. [dostęp 2019-02-27]. (pol.).
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 82. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Nigdy nie byłem kawalerem.
- ↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 171 (6363), s. 3.
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 – pkt 7.
- ↑ Doktorzy Honoris Causa. [w:] Uniwersytet Opolski [on-line]. uni.opole.pl. [dostęp 2015-08-12].
- ↑ M.P. z 2003 r. nr 6, poz. 81 – pkt 1.
- ↑ Adam Hanuszkiewicz nie żyje. Odszedł wybitny aktor, reżyser i dyrektor teatrów. mkidn.gov.pl, 2011-12-04. [dostęp 2012-11-26].
- ↑ Adam Hanuszkiewicz honorowym obywatelem województwa opolskiego [online], Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, 18 sierpnia 2005 [dostęp 2011-02-18] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-20].
- ↑ Apdovanotų asmenų duomenų bazė [online], prezidente.lt [dostęp 2013-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2013-10-30] (lit.).
Bibliografia
edytuj- Andrzej Tadeusz Kijowski, Opis obyczajów w 15-leciu międzysojuszniczym 1989-2004, tom III, Paradoks o ogródkach, rozdział XVIII, „Adama Hanuszkiewicza klasyczna awangarda”, Wydawnictwo AnTraKt, Warszawa 2010, ISBN 978-83-923292-8-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Adam Hanuszkiewicz w bazie IMDb (ang.)
- Adam Hanuszkiewicz w bazie Filmweb
- Adam Hanuszkiewicz w bazie filmpolski.pl
- Adam Hanuszkiewicz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09].
- Adam Hanuszkiewicz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Adam Hanuszkiewicz. Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej. [dostęp 2019-03-24].