Aksamitka wzniesiona

Aksamitka wzniesiona
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	aksamitka
Gatunek	aksamitka wzniesiona
	Nazwa systematyczna
	Tagetes erecta L.; Sp. pl. 2:887. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Inne jej nazwy: aksamitek wzniesiony, szarańcza wzniesiona, szarańcza wielkokwiatowa, tagetes wzniesiony. Pochodzi z Ameryki Środkowej i północnych obszarów Ameryki Południowej^[3]. W wielu krajach świata jest uprawiana jako ozdobna roślina ogrodowa. Jej kwiaty są jadalne i dodawane jako ozdoba i dodatek aromatyzujący do sałatek^[4].

Morfologia

Pokrój: Roślina roczna o wysokości 45–75 cm i wzniesionych, rozgałęzionych pędach.
Liście: Pierzastodzielne, o ząbkowanych brzegach.
Kwiaty: Żółte lub pomarańczowe zebrane w duży, pojedynczo osadzony na szypułkach koszyczek kwiatowy. U typowej formy ma on średnicę do 7 cm, u odmian ozdobnych do 10 cm. Kwitnie od lata do pierwszych jesiennych przymrozków.
Owoce: Niełupki z łuseczkami na szczycie.

Uprawa

Wymaga stanowisk w pełnym słońcu i żyznej oraz przepuszczalnej gleby. Rozmnaża się z nasion wysiewanych do rozsadników wczesną wiosną. Chcąc, by zakwitła wcześniej, lepiej jest kupić gotowe sadzonki wyhodowane przez specjalistów pod osłonami. Rośliny mogą być atakowane przez ślimaki, a przy długotrwałych deszczach przez szarą pleśń (zapobiega się jej chemicznie, przez opryskiwanie preparatami grzybobójczymi).

Związki czynne

Roślina podobnie jak wiele innych aksamitek zawiera α-Tertienyl jako jeden z podstawowych składników biologicznie czynnych, wydziela go także do gleby. Nadto w płatkach występują karotenoidy (w zmydlonym wyciągu 93% przyswajalnych barwników, z czego 88% stanowiły izomery trans i cis luteiny oraz jej estry, a 5% izomery trans i cis zeaksantyny; a produktów utleniania luteiny było mniej niż 0,3%^[5], co czyni ten gatunek najbogatszym źródłem luteiny), flawonoidy (kwercetagetyna, kemferol; i ich glikozydy), w kwiatach i liściach występuje też olejek lotny o zmiennym składzie^[6]^[7].

Znaczenie w hinduizmie

Aksamitka (sayapatri) jest uważana za kwiat święty. Nepalscy wyznawcy hinduizmu wierzą, że kwiaty aksamitki o barwie pomarańczowej zamieszkuje bogini Taledźu^[8].
Kwiaty te służą do wyrobu girland stosowanych podczas festiwali religijnych w Nepalu^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 610. ISBN 978-1-842466346.
↑ Light Hadden W., Watkins R.H., Lewy L.W., Regalando E., Rivadeneira D.M., van Breemen R.B., Schwartz S.J. „Carotenoid composition of marigold (Tagetes erecta) flower extract used as nutritional supplement.”, Journal of Agricultural and Foot Chemistry, tom 47, nr 10, str. 4189-4194, 1999.
↑ Perez Gutiérrez R.M., Hernandez Luna H., Hernandez Garrido S. „Antioxidant activity of Tagetes erecta essential oil.”, Journal of Chilean Chemical Society, tom 51, nr 2, str. 883-889, 2006.
↑ Sefidkon F., Salehyar S., Mirza M., Dabiri M. "The essential oil of Tagetes erecta L. occurring in Iran" , Flavour and fragrance journal , Tom 19, nr 6, str. 579-581, 2004.
↑ Gerhard Haase-Hindenberg: Bogini. Piotr Lewiński (tł.). Wyd. 1. Warszawa: Muaz SA, 2007, s. 291. ISBN 978-83-7495-145-6.
↑ www.explorehimalaya.com, tasteofnepal.blogspot.com (dostęp 2013-04-07)

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo. Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X.
GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[maarten-4] Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 610. ISBN 978-1-842466346.

[5] Light Hadden W., Watkins R.H., Lewy L.W., Regalando E., Rivadeneira D.M., van Breemen R.B., Schwartz S.J. „Carotenoid composition of marigold (Tagetes erecta) flower extract used as nutritional supplement.”, Journal of Agricultural and Foot Chemistry, tom 47, nr 10, str. 4189-4194, 1999.

[6] Perez Gutiérrez R.M., Hernandez Luna H., Hernandez Garrido S. „Antioxidant activity of Tagetes erecta essential oil.”, Journal of Chilean Chemical Society, tom 51, nr 2, str. 883-889, 2006.

[7] Sefidkon F., Salehyar S., Mirza M., Dabiri M. "The essential oil of Tagetes erecta L. occurring in Iran" , Flavour and fragrance journal , Tom 19, nr 6, str. 579-581, 2004.

[8] Gerhard Haase-Hindenberg: Bogini. Piotr Lewiński (tł.). Wyd. 1. Warszawa: Muaz SA, 2007, s. 291. ISBN 978-83-7495-145-6.

[9] www.explorehimalaya.com, tasteofnepal.blogspot.com (dostęp 2013-04-07)

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]