Aleksander Wielopolski
Aleksander Wielopolski herbu Starykoń (ur. 13 marca 1803 w Sędziejowicach, zm. 30 grudnia 1877 w Dreźnie) – polski polityk, hrabia w Królestwie Kongresowym w 1820[1], margrabia Gonzaga-Myszkowski, XIII ordynat pińczowski, naczelnik Rządu Cywilnego, wiceprezes Rady Stanu Królestwa Kongresowego[2], szambelan dworu królewskiego Mikołaja I Romanowa w 1830[3].
| |
 Wielopolski Hrabia | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona |
1.: Teresa Potocka herbu Pilawa, 2.: Paulina Apolonia Potocka |
| Dzieci |
Zygmunt, Józef, Władysław |
| |
| Odznaczenia | |
| |
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Naczelnik Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego | |
| Okres |
od czerwiec 1862 |
| Poprzednik |
urząd powołany do istnienia |
| Następca |
zniesienie urzędu |
Życiorys
edytujW 1813 został zapisany do Cesarsko-Królewskiej Terezjańskiej Akademii Szlacheckiej. W latach 1817–1820 uczęszczał do Liceum Warszawskiego. W 1820 zapisał się na Wydział Prawa Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1822 zrezygnował z dalszej nauki i wyjechał przez Wrocław do Paryża. W 1823 w Getyndze uzyskał dyplom doktora filozofii i magistra sztuk wyzwolonych. Jego praca doktorska, wydrukowana w 1824 w Getyndze nosiła tytuł O idei Wieczności[4]. W czasie powstania listopadowego odbył, z ramienia Rządu Narodowego, misję dyplomatyczną do Londynu wraz z Aleksandrem Walewskim[5]. W 1831 został wybrany posłem z powiatu grodzieńskiego na sejm powstańczy[6]. W czasie powstania listopadowego w 1831 wydawał dziennik Zjednoczenie, na łamach którego stojąc na gruncie monarchii szlacheckiej zwalczał lewicę[7].
Po upadku powstania współpracował z pismem "Kwartalnik Naukowy", wydawanym w Krakowie przez Antoniego Zygmunta Helcla. Wspólnie z nim oraz z Pawłem Popielem wywarł wpływ na koncepcje ideowe tworzącego się stronnictwa konserwatystów krakowskich[8].
W 1846, będąc pod wrażeniem okrucieństw, do jakich dochodziło w Galicji, wystosował List szlachcica polskiego do ks. Metternicha, w którym postulował oparcie się Polski o Imperium Rosyjskie przeciw Królestwu Prus i Cesarstwu Austrii. W 1848 był współzałożycielem galicyjskiego stronnictwa konserwatywnego. Uczestnik Kongresu Słowiańskiego w Pradze.
27 marca 1861 został mianowany dyrektorem głównym prezydującym w Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego dzięki protekcji prokuratora generalnego neofity Juliusza Enocha. Wielopolski zdecydowany był rozwiązać Towarzystwo Rolnicze i Delegację Miejską oraz podjąć represje wobec konspiracji narodowej przy jednoczesnym równouprawnieniu ludności żydowskiej. W nocy z 7 na 8 kwietnia Aleksander Wielopolski przedłożył do podpisu namiestnikowi księciu generałowi Michaiłowi Gorczakowowi opracowaną przez siebie „ustawę o zbiegowiskach”, dopuszczającą użycie siły zbrojnej wobec ludności cywilnej[9]. Decyzja ta utorowała drogę do masakry bezbronnej ludności Warszawy przez wojsko rosyjskie 8 kwietnia na placu Zamkowym[10].
Na tym stanowisku ukrócił samowolę urzędników carskich, zastępował ich Polakami, opracował plan pomnożenia liczby szkół elementarnych i średnich, w 1862 utworzył w Warszawie, na bazie Akademii Medyko-Chirurgicznej, Szkołę Główną. Realizację dalszych reform oświaty powierzył Kazimierzowi Krzywickiemu. Przywrócił Radę Stanu Królestwa Polskiego, wprowadził reformujące i porządkujące system administracji ustawy o samorządzie gmin miejskich i wiejskich, powiatów i guberni. Jego zasługą jest także wprowadzenie oczynszowania chłopów i równouprawnienia Żydów. Żądania uznania przez Polaków status quo i wyrzeczenia się dążeń niepodległościowych spowodowały jego poróżnienie się z wieloma działaczami polskimi, natomiast śmiałe reformy zniechęciły do niego carską administrację.
Pokłócony z agresywnymi wobec Polaków władzami rosyjskimi w Warszawie złożył dymisję i wyjechał w 1861 do Petersburga. Tam zdobył przychylność dworu dla swoich poglądów (przekonywał, że tylko poważne ustępstwa wobec Polaków mogą uspokoić „wrzącą” sytuację w Królestwie) i wrócił w czerwcu 1862 jako naczelnik rządu cywilnego Królestwa Polskiego. 7 i 15 sierpnia 1862 Ludwik Ryll i Jan Rzońca podjęli nieudane próby dokonania zamachu na Wielopolskiego[11].
Przerażone grożącą wojną sytuacją stronnictwo białych zaproponowało Wielopolskiemu współpracę, ten jednak odmówił. W 1863 celem powstrzymania działań Polaków zmierzających do konfrontacji z Rosją zarządził tak zwaną „brankę” do wojska rosyjskiego. Wprowadził do niej jednak odmienne zasady polegające na wyborze tylko elementów nieprawomyślnych[12][13]. Opozycja zdecydowała w tej sytuacji o rozpoczęciu powstania. Wieść o wybuchu powstania skwitował słowami: „wrzód pękł”, będąc przekonany, że powstanie uda się stłumić w ciągu kilku tygodni i można będzie powrócić do dzieła reform[14]. Wobec niepowodzeń w walce z nastrojami rewolucyjnymi utracił zaufanie cara Aleksandra II i został zdymisjonowany. W lipcu 1863 opuścił Warszawę. Zrażony do polityków polskich i rosyjskich oraz do społeczeństwa polskiego resztę życia spędził bezczynnie w Dreźnie.
Zmarł po ciężkiej chorobie. Jego ciało zostało sprowadzone do kraju i spoczęło w podziemiach kościoła pw. św. Ducha i Matki Boskiej Bolesnej w Młodzawach Małych – nekropolii ordynatów pińczowskich; jego marmurowy nagrobek usytuowany jest w kościele pomiędzy prezbiterium a północnym ramieniem transeptu[15].
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Wielki Orderu Franciszka Józefa (1870, Austro-Węgry)[16]
Rodzina
edytujSyn Józefa Stanisława Wielopolskiego i Eleonory z Dembińskich. Dwukrotnie żonaty: z Teresą Potocką herbu Pilawa (1806–1831) oraz z Pauliną Apolonią Potocką (1813–1895), która urodziła mu trzech synów: Zygmunta Andrzeja (XIV ordynata)[17], Józefa (1834–1901) i Władysława (zmarł w 1849).
Pamięć o Wielopolskim
edytujJego postawa, historia i postać została wyśpiewana w piosence Przemysława Gintrowskiego do słów Jerzego Czecha pod tytułem Margrabia Wielopolski[18].
Występuje i wykłada swoje racje w powieści Władysława Terleckiego pod tytułem Dwie głowy ptaka, opowiadającej między innymi o próbie zamachu na margrabiego.
Jest jednym z głównych bohaterów powieści historycznej Zofii Kossak pod tytułem Dziedzictwo.
Obraz Jacka Malczewskiego Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego z 1903 wbrew obiegowym opiniom nie przedstawia Aleksandra Wielopolskiego, Naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Kongresowego, lecz jego wnuka o tym samym imieniu (1861–1914)[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Kuryer Litewski, nr 130, 29 października 1820 roku, [b.n.s.]
- ↑ Prace literackie Józefa Korytkowskiego rzeczywistego radcy stanu, poprzedzone wizerunkiem i życiorysem jego i uzupełnione objaśnieniami przez autora Wrażeń ciechocińskich, Warszawa 1885, s. 334.
- ↑ Obraz polityczny i statystyczny Królestwa Polskiego iaki był w roku 1830 przed dniem 29 listopada, Warszawa 1830, s. 6.
- ↑ Stankiewicz 1967 ↓, s. 14–16.
- ↑ Krzysztof Marchlewicz. Propolski lobbing w Izbach Gmin i Lordóww latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku. „Przegląd Historyczny”. 96 (1), s. 61–76, 2005.
- ↑ Ireneusz Ihnatowicz, Andrzej Biernat: Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 482.
- ↑ Stankiewicz 1967 ↓, s. 42–43.
- ↑ Marcin Król, Konserwatyści krakowscy 1831–1865, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, t. 19, 1973, ss. 177 i nast..
- ↑ Stefan Kieniewicz: Powstanie styczniowe, Warszawa 1983, s. 140–147.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Warszawa w powstaniu styczniowym, Warszawa 1983, s. 72–76.
- ↑ Stefan Kieniewicz, Andrzej Zahorski, Władysław Zajewski: Trzy powstania narodowe, Warszawa 1992, s. 328.
- ↑ Dziennik Powszechny. Pismo Urzędowe, Polityczne i Naukowe, Krakowskie-Przedmieście, Warszawa, 6 października 1862.
- ↑ Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski, Historia dla maturzysty, wiek XIX, Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 2003, s. 210.
- ↑ Dzieje 1863 roku, t. I, Kraków 1897, s. 137.
- ↑ Michał Jurecki: Ponidzie. W świętokrzyskim stepie, Kraków 2004, ISBN 83-89676-16-8. Rozdział: Młodzawy Małe ponidziańska Częstochowa, nekropolia ordynatów pińczowskich, s. 132–135.
- ↑ Rozmaitości (Ordery), [w:] „Słowianin. Dwutygodnik polityczny”. Rok III. 1870, s. 45.
- ↑ Robert Zwierzyniecki: Ordynacja Myszkowskich, czyli kto miał Chroberz Książ i Szaniec. Kraków 2017, s. 51–52.
- ↑ Treść wiersza. kaczmarski.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-03)]..
- ↑ Dorota Kudelska: Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego. Lublin, 2008, s. 731.
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Stankiewicz: Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego. Warszawa: 1967.
- Robert Zwierzyniecki: Ordynacja Myszkowskich, czyli kto miał Chroberz, Książ i Szaniec. Kraków: Ridero, 2017, s. tak. ISBN 978-83-8104-906-1.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje A. Wielopolskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl