Anatol Radziwonik
Anatol Radziwonik, ps. „Olech” (ur. 7 lutego?/20 lutego 1916 w Briańsku, zm. 12 maja 1949 niedaleko wsi Raczkowszczyzna) – podporucznik Wojska Polskiego, od 1943 roku w strukturach Armii Krajowej, jeden z dowódców polskiego podziemia antykomunistycznego i niepodległościowego[3], ostatni dowódca zorganizowanych struktur polskiego podziemia niepodległościowego na ziemi nowogródzkiej.
| |
 podporucznik
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 maja 1949 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1943[2]–1949 |
| Siły zbrojne | |
| Stanowiska |
dowódca Obwodu |
| Główne wojny i bitwy |
II wojna światowa, |
Życiorys
edytujUrodził się w Briańsku, w europejskiej części Rosji, gdzie od 1915 roku mieszkali jego rodzice: Konstanty Radziwonik i Nadzieja z domu Makowiecka, ewakuowani tam przez władze carskie przed niemiecką ofensywą w czasie I wojny światowej. Ojciec był polskim kolejarzem w Wołkowysku, matka pochodziła z prawosławnej rodziny. Po wojnie polsko-sowieckiej rodzina powróciła do Wołkowyska. Anatol uczył się w Państwowym Męskim Seminarium Nauczycielskim w Słonimiu. Po jego ukończeniu pracował w szkole wiejskiej w Iszczołnianach koło Szczuczyna na Nowogródczyźnie. Uczestniczył w organizowaniu lokalnych struktur harcerskich.
Latem 1938 roku został powołany do Wojska Polskiego. Ukończywszy szkołę podchorążych piechoty w Jarosławiu, po zwolnieniu z wojska powrócił do Iszczołnian. Tam zastała go wojna. Nie wiadomo, czy uczestniczył w obronie Polski w 1939 roku, nie ujawnił takiego faktu w zachowanej w archiwum w Grodnie ankiecie osobowej dla lokalnych władz z okresu pierwszej okupacji sowieckiej[4]. Nie wiadomo też, kiedy przystąpił do polskiej konspiracji niepodległościowej. Wiadomo, że w 1943 roku dowodził jedną z placówek konspiracyjnych Obwodu AK Szczuczyn kryptonim Łąka. Podczas służby w AK został awansowany do stopnia oficerskiego (podporucznika). Następnie przeszedł do partyzantki. Od zimy 1944 roku dowodził 3. plutonem w 2. kompanii VII batalionu 77. pp AK, dowodzonego kolejno przez ppor. Bojomira Tworzyańskiego „Ostoję” i legendarnego por. cc Jana Piwnika „Ponurego”.
15 kwietnia 1944 roku patrol wydzielony z jego plutonu rozbroił posterunek żandarmerii niemieckiej i policji białoruskiej w Możejkowie Małym. W tym samym miesiącu jego oddział rozbił niemiecką załogę w majątku Możejków Wielki. W maju pluton „Olecha” dwukrotnie rozbił oddziały niemieckie w zasadzkach koło wsi Kowczyki i Możejków Wielki. 16 czerwca uczestniczył w zwycięskiej operacji likwidacji niemieckiego garnizonu w Jewłaszach, podczas której poległ „Ponury”.
W początku lipca 1944 roku „Olech” wyruszył ze swoim batalionem w kierunku Wilna, by wziąć udział w operacji Ostra Brama. Oddział nie zdążył na czas, dzięki czemu uniknął rozbrojenia przez Sowietów. W zaistniałej sytuacji dowódca poprowadził swoich podkomendnych w rejon Szczuczyna, gdzie kontynuował działalność bojową i konspiracyjną. Realia walki z niedawnym sojusznikiem oraz utrudniony kontakt z wyższymi strukturami AK stały się przyczyną powstania wiosną 1945 roku Obwodu nr 49/67, obejmującego teren dawnych powiatów szczuczyńskiego i lidzkiego, nad którym „Olech” objął komendę.
Po likwidacji ppor. Czesława Zajączkowskiego „Ragnera” 3 grudnia 1944 r. w okolicy wsi Jeremicze i 21 stycznia 1945 r. pod Kowalkami por. Jana Borysewicza „Krysi”, dla NKWD wrogiem numer jeden stał się „Olech”. Stan liczebny Obwodu 49/67 w 1945 roku NKWD BSRR oceniało na około 800 ludzi, w większości pozostających w konspiracji i zorganizowanych w liczne placówki terenowe liczące od 10 do 50 członków, rozsiane w wioskach zamieszkałych głównie przez ludność polską.
Kolejne operacje przeciwko partyzantce i działania represyjne wobec ludności prowadzone przez NKWD przerzedzały placówki terenowe, nie były jednak w stanie ich zlikwidować i złamać polskiego oporu aż do wiosny 1949 roku.
Ppor. Anatol Radziwonik „Olech” poległ 12 maja 1949 roku nad rzeczką Niewisza, niedaleko wsi Raczkowszczyzna, 3 km na płd.-zach. od wsi Bakszty w Obwodzie Szczuczyn-Lida, podczas próby przebicia się przez pierścień kolejnej sowieckiej obławy.
Upamiętnienie
edytujW 64 rocznicę śmierci 12 maja 2013 roku, z inicjatywy Fundacji Wolność i Demokracja oraz Związku Polaków na Białorusi, w miejscowości Raczkowszczyzna odsłonięto krzyż upamiętniający Anatola Radziwonika. W uroczystości wziął udział konsul generalny RP w Białorusi Andrzej Chodkiewicz, prezes Związku Polaków na Białorusi Mieczysław Jaśkiewicz, kombatanci AK.
Za postawienie krzyża w Raczkowszczyźnie i modlitwę przy nim zostali skazani 19 czerwca na wysokie grzywny prezes ZPB Mieczysław Jaśkiewicz i prezes Stowarzyszenia Żołnierzy AK na Białorusi Weronika Sebastianowicz. W niecałe dwa miesiące po poświęceniu, krzyż ten został usunięty nocą przez nieznanych sprawców[5]. W grudniu 2013 roku krzyż postawiono powtórnie, uzupełniając upamiętnienie o głaz oraz tablicę pamiątkową[6].
1 marca 2023, w Głogowie, odsłonięto pomnik poświęcony Anatolowi Radziwonikowi w ramach "Alei Pamięci", obok 15 innych pomników żołnierzy podziemia antykomunistycznego.[7]
Przypisy
edytuj- ↑ Raczkowszczyzna (1) nad Niewiszką, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 374.
- ↑ gregg71: Nieułowimyj „Olech” - część 1. Blog „ŻOŁNIERZE WYKLĘCI Zapomniani Bohaterowie” podziemiezbrojne.blox.pl, 22 stycznia 2008. Cytat: Nie wiadomo, czy Anatol Radziwonik uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. (...) Dokładnie nie wiadomo, kiedy Anatol Radziwonik przystąpił do polskiej konspiracji niepodległościowej (...) w 1943 r. dowodził jedną z placówek konspiracyjnych w Obwodzie AK Szczuczyn.
- ↑ Partyzanci „Olech” i „Men”, Rzeczpospolita, 2010-12-16.
- ↑ Nieułowimyj „Olech”, Żołnierze wyklęci, Zapomniani Bohaterowie.
- ↑ Zniszczono AKowski krzyż na Białorusi, Portal Kresy.pl, 17 lipca 2013.
- ↑ Legendarni partyzanci z Kresów upamiętnieni na Białorusi. kresy.pl. [dostęp 2014-09-03].
- ↑ Żołnierze wyklęci - w Głogowie upamiętniono ich aleją. Kogo przedstawiają pomniki? [online], Głogów Nasze Miasto, 1 marca 2023 [dostęp 2023-06-04] (pol.).