Antologia palatyńska
Antologia palatyńska – jest to zbiór epigramatów około 320 poetów greckich z różnych epok - od czasów hellenistycznych do bizantyjskich. Wiersze zebrał w Bizancjum około 900 roku Konstantyn Kefalas. Około roku 980 Antologia została rozszerzona do 15 ksiąg (3700 epigramatów). W 1606 roku została odnaleziona w Bibliotece Palatyńskiej (stąd nazwa) w Heidelbergu.
Geneza Antologii Palatyńskiej
edytujBogata twórczość epigramatyczna w języku greckim doczekała się w I wieku przed Chrystusem pierwszej próby jej zebrania przez Meleagra z Gadary w Wieńcu Meleagra (Stéphanos Meleágrou). Około 40 roku po Chrystusie nową antologię ułożył Filip z Tesaloniki. W następnym stuleciu powstały zbiory Stratona z Sardes i Diogeniana z Heraklei. Jednocześnie wciąż pojawiały się nowe utwory. Na przełomie IV i V wieku działał bardzo płodny epigramatyk Palladas. Nową kartę w historii epigramatu otworzył Grzegorz z Nazjanzu. Wiek VI przyniósł rozkwit epigramatu bizantyńskiego, kontynuowanego następnie z upodobaniem w stuleciach następnych. Nagromadzona w ciągu wieków ogromna liczba utworów wymagała selekcji, usunięcia wierszy przeciętnych lub zupełnie nieudancyh. Na początku X wieku zaczęły się więc pojawiać w Bizancjum anonimowe wybory epigramów: Zbiór eufemiański (Syllogé Euphemiana), dedykowany nieznanemu Eufemianowi, i podobny do niego Zbiór paryski (Syllogé Parisina), na który złożyły się epigramy Jana Geometresa i trochę dawniejszych utworów. W tej sytuacji, prawdopodobnie na polecenie cesarza Leona VI protopapas Konstantyn Kefalas podjął się opracowania obszernego zbioru wszystkich epigramów korzystając z pomocy magistra Grzegorza z Kampsy, który podróżując po Grecji i Azji Mniejszej spisywał wszelkiego rodzaju inskrypcje znajdujące się na nagrobkach, pomnikach i budowlach[1]. Około 980 roku zbiór Kefalasa został poszerzony przez anonimowego redaktora dodatkowo o inskrypcje chrześcijańskie ze stuleci od IV do X, o epigramy Chrystodora z Karystos, Grzegorza z Nazjanzu, napisy na świątyni w Kyzyku[2].
Charakterystyka zbioru
edytujPodstawę Antologii palatyńskiej stanowią wcześniejsze zbiory epigramów Meleagra z Gadary, Filipa z Tesaloniki, Stratona z Sardes, Agatiasza z Myriny. Zbiór zawiera około 3700 epigramów, liczących sobie łącznie 32 000 wersów, które wyszły spod pióra prawie 320 autorów starożytnych i średniowiecznych poczynając od V wieku przed Chrystusem. Idąc za wzorem Agatiasza, Kefalas ułożył swoją antologię tematycznie. Księga I zawiera inskrypcje z kościołów sprzed dziesiątego wieku, II – epigramy Chrystodora z Koptos będące opisami posągów w gimnazjonie w Konsantynopolu, III – dotyczy rzeźb Apollona w Kyzikos, IV – wstępy do antologii Meleagra i Filipa, V – utwory miłosne i erotyczne, VI – (fikcyjne i nie) wotywne, VII – epitafia, VIII – epigramy Grzegorza z Nazjanzu, IX – utwory popisowe, X – moralizatorskie, XI – biesiadne i satyryczne, XII – homoerotyczne, XIII – utwory o nietypowym metrum, XIV – zagadki, w tym matematyczne, i teksty wyroczni, XV – mieszane autorstwa Teofana, Aretasa, Ignacego Diakona, Konstantyna Rodiosa, a także carmina figurata. Pomimo przyjętego przez Kefalasa kryterium rzeczowego nie do końca udało mu się przezwyciężyć wcześniejsze podziały i fakt pochodzenia utworów z różnych źródeł. Niewątpliwie natomiast Antologia poprzez wybór epigramów dobrze świadczy o smaku literackim Kefalasa i jej późniejszego redaktora[2].
Dalsze losy
edytujRękopis zbioru (Codex Palatinus Graecus 23) odkrył w 1606 roku filolog francuski Claude Saumaise (Salmasius) w Bibliotece Palatyńskiej w Heidelbergu. Od nazwy biblioteki pochodzi nazwa zbioru: Antologia grecka palatyńska (Anthologia Graeca Palatina), albo krócej Antologia palatyńska(Anthologia Palatina)[1].
Podczas wojny trzydziestoletniej Maksymilian Bawarski podarował ten kodeks papieżowi Grzegorzowi XV. Z Biblioteki Watykańskiej zabrali go po zajęciu Rzymu Francuzi. Dla ułatwienia sobie transportu rozerwali go na dwie części. Po pokoju paryskim, w 1816 roku, pierwsza część (księgi I - XII) powróciła do Heidelbergu, druga natomiast, przez przeoczenie, pozostała w Bibliotece Narodowej w Paryżu[3].
Pierwsze wydanie Antologii palatyńskiej ukazało się w latach 1772-1776 w Strasburgu staraniem Filipa Bruncka. Brunck wydał Antologię w trzech tomach w porządku chronologicznym autorów. Ten sam układ zachował F. Jacobs w trzynastotomowym wydaniu z lat 1794-1810. Z późniejszych wydań dużą popularność zdobyło sobie paryskie opracowanie Dübnera opublikowane w wydawnictwie Didota w 1890 roku z przekładem łacińskim. Pierwsze wydanie z pełnym aparatem krytycznym wyszło w Lipsku w 1894 i jest dziełem Hugona Stadtmüllera[4].
Ważniejsi autorzy Antologii
edytuj| Wiek | Autor | Charakterystyka | Ilość utworów |
| IV | Erinna | Odnowicielka epigramatu, twórczyni obrazków z życia domowego | 4 |
| IV/III | Nossis | Autorka scen z życia domowego pochodząca z Italii | |
| Anita z Tegei | Wprowadziła do epigramatu motyw krajobrazu | ||
| III | Kallimach z Cyreny | Kodyfikator poezji. Twórca epigramów nagrobkowych, filozoficznych i erotycznych | 63 |
| Asklepiades z Samos | 42 | ||
| Hedylos z Aten | 11 | ||
| Posejdippos z Pelli | |||
| Leonidas z Tarentu | Autor epigramów o życiu ludzi ubogich | ||
| Teokryt | twórca epigramu idyllicznego i figuralnego | 24 | |
| I | Antypater z Sydonu | Autor licznych epigramów improwizowanych | |
| Meleager z Gadary | Najwybitniejszy epigramatyk I wieku. Wydawca antologii Wieniec | ||
| Filodemos z Gadary | Autor libertyńskich epigramów erotycznych | 32 | |
| Antifilos z Bizancjum | Autor epigramów o wydarzeniach sensacyjnych lub niezwykłych | ok. 40 | |
| Apollonidas ze Smyrny | 4 | ||
| Antypater z Tesaloniki | |||
| I po Chr. | Krinagoras z Mityleny | 50 | |
| Filip z Tesaloniki | Wydawca drugiego po Meleagrze Wieńca | ok. 80 | |
| Lukillos | Twórca epigramatów satyrycznych | ||
| Rufinos | 35 | ||
| Leonidas z Aleksandrii | Twórca epigramów izopseficznych | 40 | |
| II | Ammianos | Twórca epigramatów satyrycznych | ok. 20 |
| Straton z Sardes | Wydawca zbioru epigramów Muza chłopięca | 70 | |
| IV | Grzegorz z Nazjanzu | Autor epigramów zebranych w księdze VIII Antologii | |
| IV/V | Palladas | 150 | |
| VI | Agatiasz Scholastyk | Najwybitniejszy epigramatyk VI wieku. Wydawca Antologii nowych epigramów | ok. 100 |
| Paweł Silencjariusz | Tworzył głównie epigramy erotyczne | 78 | |
| Macedoniusz Scholastyk | Uprawiał wszystkie rodzaje epigramu, czerpiąc motywy z wcześniejszych autorów | 44 | |
| Julian z Egiptu | Autor epigramów nagrobkowych | 70 | |
| IX | Kometas | ||
| X | Konstantyn Rodyjczyk |
Polskie przekłady Antologii Palatyńskiej
edytuj- 1951 – Antologia liryki aleksandryjskiej (Biblioteka Narodowa - wybór i przekład: Wiktor Steffen)
- 1960 (wyd. 2 rozszerzone 1968) – Muza Grecka. Epigramaty z antologii palatyńskiej (PIW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1978 – Antologia Palatyńska (PIW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1992 – Antologia Palatyńska. Nowy przekład (LSW - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 1994 – Dzieło lekką stworzone dłonią. Wybór epigramów z Antologii Palatyńskiej (Sorus - wybór i przekład: Elżbieta Wesołowska)
- 2002 – Grecy o miłości, szczęściu i życiu. Epigramaty z Antologii Palatyńskiej (Libros - wybór i przekład: Zygmunt Kubiak)
- 2018 – Antologia liryki hellenistycznej (Wydawnictwo Naukowe PWN - wybór i przekład: Jerzy Danielewicz)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 218.
- ↑ a b O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. s. 219.
- ↑ T. Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. s. 307.
- ↑ T. Sinko: Zarys historii literatury greckiej. T. 2. s. 308.
Bibliografia
edytuj- Hans-Wilhelm Haussig: Historia kultury bizantyńskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
- O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984, s. 218-219. ISBN 83-04-01422-X.