Antonio López de Santa Anna
Antonio de Padua María Severino López de Santa Anna y Pérez de Lebrón (ur. 21 lutego 1794 w Xalapa-Enríquez, zm. 21 czerwca 1876 w Meksyku) – meksykański polityk konserwatywny i wojskowy, wielokrotny prezydent Meksyku.
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Antonio de Padua María Severino López de Santa Anna y Pérez de Lebrón |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Prezydent Meksyku | |
| Okres |
od 16 maja 1833 |
| Przynależność polityczna |
Konserwatyści |
| Poprzednik |
Lista poprzedników (zobacz uwagi)[b] |
| Następca |
Lista następców (zobacz uwagi)[c] |
| |
| Odznaczenia | |
   
| |
W 1821 roku, po proklamacji „planu z Iguali”, poparł Agustina de Iturbide (1783–1824) i walczył o niepodległość Meksyku. Po uzyskaniu niepodległości przewodził czterem rebeliom (w 1823, 1828, 1832 i 1841 roku). Sprawował urząd prezydenta wielokrotnie przez różne okresy w latach: 1833–1835, 1839, 1841–1843, 1843–1844, 1846–1847 i 1853–1855. Odparł hiszpańską inwazję w 1829 roku, francuską w 1838 roku, a w 1836 roku wygrał bitwę o Alamo.
Jego przegrana w bitwie pod San Jacinto umożliwiła Teksasowi zdobycie niepodległości w 1836 roku. Największą porażką Santa Anny była przegrana wojna ze Stanami Zjednoczonymi (1846–1848), kiedy to Meksyk utracił na rzecz USA ponad połowę swojego terytorium. Wielokrotnie zmuszany do emigracji lub wypędzany z kraju, powrócił do kraju na mocy amnestii w 1874 roku. Zmarł w ubóstwie i zapomnieniu.
Życiorys
edytujSanta Anna urodził się 21 lutego 1794 roku w Jalapie Enriques w Veracruz[1]. Jego rodzicami byli Antonio López de Santa Anna – niższy urzędnik hiszpańskiej administracji kolonialnej hiszpańskiej prowincji Vera Cruz i Manuela Pérez de Lebrón, a rodzina należała do klasy średniej tzw. criollo[2]. Dzieciństwo spędził w Jalapie, Teziutlán i Veracruz[3].
Walki o niepodległość Meksyku
edytujSwoją karierę rozpoczął w 1810 roku jako kadet w pułku piechoty armii hiszpańskiej[1][2][3], w której osiągnął brevet najpierw na stopień kapitana w 1820 roku a rok później na porucznika[2]. Walczył zarówno po stronie rojalistów, jak i powstańców[4][2].
Przez kilka lat pozostawał lojalny wobec Hiszpanii, walcząc z meksykańskimi bojownikami o niepodległość[2]. W 1813 roku służył w Teksasie, gdzie walczył przeciwko meksykańskiej armii Gutiérreza (hiszp. Ejército Republicano del Norte)[2][3], a za udział w bitwie pod Mediną został odznaczony za męstwo[2]. Santa Anna był świadkiem brutalnych akcji odwetowych i masowych egzekucji przeprowadzonych z rozkazu hiszpańskiego komendanta José Joaquína de Arredondo (1776–1837), co według niektórych historyków mogło mieć wpływ na postępowanie Santa Anny później podczas rewolucji teksańskiej[2].
W 1821 roku, po proklamacji „planu z Iguali” poparł Agustina de Iturbide (1783–1824), który pokonał Hiszpanów[d][4]. W wieku 27 lat uzyskał stopień generała[5][2]. W grudniu 1822 roku powodowany osobistym konfliktem z Iturbidem zwrócił się przeciwko dowódcy i ogłosił własny „plan z Casa Mata” zakładający proklamowanie republiki[2]. W 1823 roku wziął udział w przewrocie przeciwko Iturbidemu, który został obalony[5][4]. W 1827 roku został wicegubernatorem, następnie gubernatorem stanu Veracruz[5].
Prezydentura w 1833 roku
edytujW 1828 roku wsparł Vicente Guerrero (1782–1831) w jego walce o urząd prezydenta, a później doprowadził do jego usunięcia z urzędu[4]. Santa Anna zyskał duże uznanie za udział w walkach z Hiszpanami w 1829 roku, którzy próbowali odzyskać swoją dawną kolonię – ogłoszono go wtedy „bohaterem Tampico”[4][6]. Następnie przyczynił się do obalenia Guerrero na rzecz Anastasio Bustamante (1780–1853), którego również obalił dwa lata później[6].
Jego „mir wojskowy” pomógł mu w zdobyciu prezydentury w 1833 roku, kiedy wystąpił jako zwolennik federalizmu[e] i przeciwnik Kościoła katolickiego[4]. Po kilku tygodniach ustąpił z urzędu powołując się na przyczyny zdrowotne, co uwolniło go od podejmowania trudnych decyzji[5]. Następnie do władzy doszedł Valentín Gómez Farías (1781–1858), którego prezydentura od 2 czerwca 1833 do 24 kwietnia 1834 roku była przerywana kilkokrotnie powrotami do władzy Santa Anny[7]. Santa Anna obejmował funkcję prezydenta w 1833 roku pomiędzy 16 maja a 3 czerwca, 18 czerwca a 3 lipca oraz 27 października a 15 grudnia[1].
Prezydentura 1834–1835
edytujNastępnie Santa Anna zaczął obwiniać Valentína Gómeza Faríasa i federalistów o stale pogarszający się stan państwa[5][7]. Zwrócił się ku konserwatystom, powrócił do stolicy i przy wsparciu „planu de Cuernavaca” po raz kolejny został prezydentem kraju[7]. Ogłosił, że Meksyk nie jest gotowy na demokrację[2] i doprowadził do utworzenia w 1835 roku silnie scentralizowanego aparatu administracyjnego[4][6]. Wygnał swojego wiceprezydenta, rozwiązał Kongres i ogłosił się dyktatorem[6]. Rządził bez Kongresu, programu, budżetu i rządu w okresie od 24 kwietnia 1834 roku do 28 stycznia 1835 roku[7]. W 1835 roku rozprawił się z liberałami z Zacatecas, którzy przeciwstawiali się jego autokratycznym rządom i redukcji funduszy na wojsko[2]. Musiał jednak zawiesić urzędowanie, by podjąć walkę z rebeliantami w Teksasie a jako swojego następcę namaścił Miguela Barragána (1789–1836)[7].
Rewolucja teksańska 1835–1836
edytuj
W grudniu 1835 roku Santa Anna zebrał 6-tysięczną armię i na początku 1836 roku wyruszył do Teksasu[6][2]. W tym czasie Teksańczycy ogłosili swoją niepodległość i 2 marca 1836 roku proklamowali Republikę Teksasu[4]. Meksykanie pokonali powstańców w Alamo i pod Goliad[4], a wszyscy jeńcy zostali straceni z rozkazu Santa Anny[6]. Następnie armia Santa Anny udała się na wschód w kierunku rzeki San Jacinto, gdzie 21 kwietnia 1836 roku została pokonana przez wojska Sama Houstona (1793–1863)[4]. Santa Anna w ciągu 20 minut miał stracić 500 żołnierzy, podczas gdy straty Houstona wyniosły 6 żołnierzy[6]. Santa Anna został pojmany i doprowadzony do Houstona, który wbrew głosom wymierzenia Santa Annie najwyższej kary przez powieszenie, zmusił go do podpisania traktatu pokojowego uznającego niepodległość Teksasu[6]. Następnie Santa Anna został odesłany do Waszyngtonu, gdzie spotkał się z prezydentem Andrew Jacksonem (1767–1845) i został puszczony wolno[6].
W 1837 roku Santa Anna powrócił do Meksyku, gdzie podczas jego nieobecności pozbawiono go urzędu[4], a jego miejsce zajął Busamante[6]. Santa Anna powrócił do swojego majątku Manga de Clavo w Veracruz[6][2].
Wojna francusko-meksykańska (1838) i przejęcie władzy (1839)
edytujW 1838 roku marynarka francuska próbowała zająć Veracruz w odwecie za szkody, jakie ponieśli obywatele francuscy w Meksyku[4]. Francuzi domagali się odpowiednich reparacji[6]. Santa Anna zwołał armię meksykańską i poprowadził do Veracruz, gdzie jedynie ostrzelał statki francuskie, które już wypływały z portu[4]. W czasie walk stracił nogę[4][6][2]. Dzięki temu zyskał sobie opinię „bohatera Meksyku”, co pomogło mu po raz kolejny w objęciu władzy w kraju, którą sprawował tymczasowo od marca do lipca 1839 roku, podczas gdy oficjalny prezydent był za granicą[4]. Wkrótce został odsunięty od władzy, lecz powrócił w 1841 roku i utrzymał się do 1845 roku, kiedy to został obalony i skazany na dożywotnią banicję[6]. Schronienie znalazł na Kubie[6].
Wojna amerykańsko-meksykańska 1846–1848
edytujW 1846 roku nieuregulowane sprawy granicy z Teksasem doprowadziły do wybuchu wojny ze Stanami Zjednoczonymi[6]. Santa Anna skontaktował się wówczas z prezydentem amerykańskim Jamesem Knoxem Polkiem (1795–1849), aby ten pozwolił mu przedostać się przez amerykańską blokadę morską w celu rzekomego negocjowania warunków pokojowych[4]. Santa Anna obiecał Amerykanom, że użyje swych wpływów, aby przekonać Meksykanów do złożenia broni[2]. Po swoim powrocie Santa Anna przejął dowodzenie nad armią meksykańską[4]. Jednak zamiast podjęcia „działań pokojowych” zwrócił się przeciwko Amerykanom[4]. Armia generała Zacharego Taylora (1784–1850) – politycznego przeciwnika Polka w nadchodzących wyborach prezydenckich w 1850 roku – została pozbawiona regularnych sił, które odesłano generałowi Winfieldowi Scottowi (1786–1866) i wydawała się łatwym celem[6]. Zimą 1846 roku Santa Anna stanął na czele 20 tys. żołnierzy i pomaszerował na spotkanie z armią Taylora, któremu jednak udało się uniknąć porażki w tym starciu[6] i pokonać Meksykan w lutym 1847 roku w bitwie pod Buena Vista w stanie Coahuila[2]. Ostatecznie Meksykanie zostali rozgromieni przez wojska generała Scotta pod Cerro Gordo[2]. Santa Anna znowu musiał opuścić kraj i od 1847 roku przebywał na wygnaniu na Jamajce[4] (1848–1850), a potem w Kolumbii (1850–1853)[8].
Dyktatura w latach 1853–1855
edytuj
W 1853 roku został zaproszony do kraju przez stronnictwo konserwatystów, którzy próbowali przejąć władzę[2]. Razem z nimi ponownie udało mu się zapanować nad Meksykiem. Rządy rozpoczął od ograniczenia wolności prasy i utworzenia komisji do znalezienia europejskiego księcia, by powierzyć mu tron Meksyku[9]. Utworzył tajną policję, by nękać opozycję[9]. Ustanowił przymusową rekrutację do armii, na którą silnie łożył z budżetu[9]. Wkrótce kraj stanął na krawędzi bankructwa, a Santa Anna zmuszony był wprowadzić nowe podatki od nieruchomości, handlu i produkcji przemysłowej[9]. Wprowadzono nawet podatki od liczby okien, drzwi i zwierząt domowych[9]. W grudniu 1853 roku Stany Zjednoczone złożyły Santa Annie ofertę „nie do odrzucenia” zakupu części terytorium Meksyku – doliny La Mesilla (południowych ziem obecnych stanów Nowego Meksyku i Arizony)[9]. Santa Anna sprzedał ziemię o powierzchni 109 574 km² (tzw. zakup Gadsdena)[9][10]. Wówczas na południu Meksyku Benito Juárez (1806–1872) i Ignacio Comonfort (1812–1863) zorganizowali rewoltę – proklamując „plan ayutlański” – w wyniku której Santa Anna został obalony w 1855 roku i zmuszony po raz kolejny do opuszczenia kraju[9].
Emigracja i powrót do Meksyku
edytujSanta Anna przebywał najpierw w Kolumbii i na wyspie Saint Thomas[11]. Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych w 1863 roku zaproponował swoje usługi w obaleniu cesarza Maksymiliana I osadzonego na tronie meksykańskim przez Francuzów, jednocześnie oferował swoje doświadczenie cesarzowi, przeciwko któremu knuł spisek[4]. Obydwie propozycje zostały odrzucone[4].
W latach 1867–1874 mieszkał na Kubie, Dominikanie i w Nassau[2]. Zerwał z polityką i poświęcił się pisaniu pamiętników[2].
W 1874 roku wykorzystał ogłoszenie amnestii generalnej w kraju i wrócił do Meksyku[12]. Dwa lata później, 21 czerwca 1876, zmarł w ubóstwie i zapomnieniu w mieście Meksyk[13][1]. Został pochowany na cmentarzu Tepeyac niedaleko Villa de Guadalupe[2].
Był dwukrotnie żonaty – z Inés Garcíą, którą poślubił w 1824 roku i z Maríą Dolores de Tosta, z którą wziął ślub kilka miesięcy po śmierci pierwszej żony w 1844 roku[2].
Santa Anna posiadał przyciągającą osobowość oraz wybitne zdolności przywódcze[4]. Jego ekstrawagancki styl życia, umiłowanie luksusu i żądza władzy połączone z niekompetencją w sprawach państwowych doprowadziły Meksyk na skraj upadku, a jego samego do ubóstwa i utraty poważania[4].
Bywa nazywany „Attylą cywilizacji meksykańskiej” i „Napoleonem Zachodu”[14].
Odznaczenia
edytujUwagi
edytuj- ↑ 16 maja 1833 – 3 czerwca 1833, 18 czerwca 1833 – 5 lipca 1833, 27 października 1833 – 15 grudnia 1833, 24 kwietnia 1834 – 27 stycznia 1835, 20 marca 1839 – 10 lipca 1839, 10 października 1841 – 26 października 1842, 4 marca 1843 – 4 października 1843, 4 czerwca 1844 – 12 września 1844, 21 marca 1847 – 2 kwietnia 1847, 20 maja 1847 – 15 września 1847, 20 kwietnia 1853 – 9 sierpnia 1855.
- ↑ Valentín Gómez Farías (1833, 1834, 1839), Francisco Javier Echeverría (1841), Nicolás Bravo (1843), Valentín Canalizo (1844), Valentín Gómez Farías (1847), Manuel María Lombardini (1855).
- ↑ Valentín Gómez Farías (1833), Miguel Barragán (1835), Anastasio Bustamante (1839), Nicolás Bravo (1842), Valentín Canalizo (1843), José Joaquín Herrera (1844), Pedro María Anaya (1847), Martín Carrera (1855).
- ↑ Iturbide wcześniej walczył w armii królewskiej, a później przyłączył się do powstańców.
- ↑ Federaliści opowiadali się za silną autonomią stanów meksykańskich i ograniczeniem władzy centralnej.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Presidencia de la República, México: Antonio López de Santa Anna. [w:] calderon.presidencia.gob.mx [on-line]. [dostęp 2017-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-03)]. (hiszp.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Wilfred H. Callcott: Santa Anna, Antonio Lopez de. [w:] Handbook of Texas Online [on-line]. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ a b c Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 369. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Antonio Lopez de Santa Anna, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-07-16] (ang.).
- ↑ a b c d e Juana Vázquez Gómez: Dictionary of Mexican Rulers, 1325-1997. Greenwood Publishing Group, 1997, s. 60–70. ISBN 978-0-313-30049-3. [dostęp 2017-07-16].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r John C. Fredriksen: America’s Military Adversaries: From Colonial Times to the Present. ABC-CLIO, 2001, s. 453–4563. ISBN 978-1-57607-603-3. [dostęp 2017-07-16].
- ↑ a b c d e Juana Vázquez Gómez: Dictionary of Mexican Rulers, 1325-1997. Greenwood Publishing Group, 1997, s. 70–71. ISBN 978-0-313-30049-3. [dostęp 2017-07-16].
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 383. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Juana Vázquez Gómez: Dictionary of Mexican Rulers, 1325-1997. Greenwood Publishing Group, 1997, s. 82. ISBN 978-0-313-30049-3. [dostęp 2017-07-16].
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 384. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 385. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 344. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. 345. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ Will Fowler: Santa Anna of Mexico. University of Nebraska Press, 2009, s. ix. ISBN 978-0-8032-2638-8. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- ↑ a b c Wilfrid Hardy Calcott. Santa Anna, The Story of an Enigma Who Once Was Mexico. „The Southwestern Social Science Quarterly”. 4, s. 390, marzec, 1937. 17. (ang.).
- ↑ Ferd Veldekens: Le livre d’or de l’ordre de Léopold et de la croix de fer.. Bruksela, 1858, s. 200. [dostęp 2017-07-16].
Bibliografia
edytuj- Santa Anna pod Alamo. „Batalie i wodzowie wszech czasów”, Dodatek do „Rzeczypospolitej” 18 października 2008. 40.
Linki zewnętrzne
edytuj- Listy Santa Anny. [w:] Portal to Texas History [on-line]. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- A pictorial history of Texas, from the earliest visits of European adventurers, to A.D. 1879. [w:] Portal to Texas History [on-line]. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).
- Antonio de Padua María Severino López de Santa Anna y Pérez de Lebrón. [w:] archontology.org [on-line]. [dostęp 2017-07-16]. (ang.).