Bączal Dolny

Bączal Dolny
	wieś
	; Bączal Dolny, w tle Pasmo Magurskie; z tarasu winnicy Nad Doliną
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	Babis: 348 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	669
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0359899
	Położenie na mapie gminy Skołyszyn Bączal Dolny
	Położenie na mapie Polski Bączal Dolny
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Bączal Dolny
	Położenie na mapie powiatu jasielskiego Bączal Dolny
	49°45′28″N 21°23′20″E/49,757778 21,388889
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Bączal Dolny – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn^[4].

4 km na północ od krajowej 28 Gorlice – Biecz – Jasło oraz 6 km na południe od krajowej 73 Tarnów – Pilzno – Jasło.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Powierzchnia wsi to 502,7 ha.

Przez miejscowość przebiegają trzy znakowane szlaki turystyczne: Podkarpacki Szlak Winnic, projekt ATLAS, szlak konny „Karpackie Podkowy”, a od 2014 także Jasielski Szlak Winny z przystankiem w ponad 2-hektarowej winnicy „Dwie Granice”.

Położenie geograficzne i warunki przyrodnicze

Mikroregion i flora

Bączal Dolny leży w mikroregionie góry Liwocz na Pogórzu Ciężkowickim, które wchodzi w skład pasm Pogórza Karpackiego. W miejscowości rosną kaczeńce, storczykowate, cebulica dwulistna i inne rośliny objęte ochroną. W Bączalu Górnym rośnie podkolan biały. W obu miejscowościach można podziwiać piękne krajobrazy. We wsi znajduje się parę małych kompleksów leśnych, otwartych dla wszystkich, w których można zbierać grzyby, w tym wczesnowiosenną smardzówkę czeską.

Warunki meteorologiczne

Średnia roczna temperatura wynosi około +6° do +8°, w zimie średnio -4° w styczniu, w lecie +19° w lipcu. Średnia opadów waha się w przedziale od 750 do 800 milimetrów rocznie. Grubość pokrywy śnieżnej to 60–90 cm – zalega ona średnio w ciągu roku od 60 do 80 dni. Liczba dni z zachmurzeniem wynosi średnio w ciągu roku wynosi 133, zaś liczba dni z przymrozkami to około 119. Pierwsze przymrozki występują około 20 września a ostatnie 6 maja, choć zdarzają się i pod koniec tego miesiąca. Wiosna przychodzi wcześnie i jest dość ciepła, lato z reguły jest upalne, jesień zaś szybko przynosi chłody i mgły.

Granice obrębu

Bączal Dolny graniczy z takimi miejscowościami jak:

Bączal Górny, Dąbrówka (gmina Brzyska), Lipnica Dolna (gmina Brzyska), Opacie (gmina Jasło), Przysieki, Trzcinica (gmina Jasło), Siedliska Sławęcińskie, Sławęcin i Skołyszyn.

Ciekawostki przyrodnicze

W Bączalu Dolnym znajduje się także źródło, które w przeszłości uważane było za mające właściwości lecznicze^[5]. W wiosce, w rejonie kościoła parafialnego rosną pomnikowe gatunki lipy drobnolistnej i dębu bezszypułkowego liczące około 300–400 lat. Przez obie wsie przepływa wiele strumieni i potoków; w tym potok Młynówka – lewobrzeżny dopływ Ropy.

W Bączalu Dolnym znajduje się cenny pod względem faunistycznym obszar chroniony Natura 2000 – Łąki nad Młynówką^[6]. W miejscowości zlokalizowane są złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej o szacowanej wielkości.

Części wsi

Integralne części wsi Bączal Dolny^[7]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0359907	Brzeziny	część wsi
0359913	Zalesie	część wsi

Zwyczajowe nazwy topograficzne sołectwa Bączal Dolny:

Babis, Bajdy, Centrum, Góra, Granice, Przy rzece, Przy kościele, Zagrody

Osobny artykuł: Babis (góra).

Administracja

Władze wykonawczą miejscowości tworzą: radny Rady Gminy Skołyszyn Krzysztof Sarnecki (od 21 października 2018)^[8], który piastuje również funkcję sołtysa^[9].

Historia

Osobny artykuł: Kalendarium historii Bączala.

Nazwa Bączal pochodzi najprawdopodobniej od strumyka o nazwie „Bączałka”, przepływającego przez centrum wioski, lub od nazwiska (imienia) Bączał. Bączal Dolny i Górny to wsie założone przez króla Kazimierza Wielkiego na prawie magdeburskim w 1370 roku. Pierwsza pisemna wzmianka o Bączalu pochodzi z 1124 roku (dokument nadania ziemi benedyktynom z Tyńca), a kolejna z 1396 r. W 1595 roku wieś Bączal Niżny położona w powiecie bieckim województwa krakowskiego była własnością starosty olsztyńskiego Joachima Ocieskiego^[10]. W XVII w. Bączal Dolny był nazywany Bączalem Niższym, a Bączal Górny Bączalem Wyższym – obie wsie były wsiami rycerskimi, a następnie szlacheckimi. Istniał również Bączal Opata (własność Opatów Tynieckich) – obecnie Opacie.

Parafia w Bączalu Dolnym powstała najprawdopodobniej już pod koniec XIII w., jednak pierwsza wzmianka pochodzi z 1348 roku. Prawdopodobnie istniał tu jeszcze starszy kościół (niewielki drewniany kościółek wybudowany ok. 1400 r.) niż gotycki wybudowany w 1667 r. Niestety został doszczętnie zniszczony.

Bączal Dolny wraz z Bączalem Górnym były jednymi z najmocniej zniszczonych miejscowości w Gminie Skołyszyn w ramach szkód wojennych okresu II wojny światowej. Mieszkańcy miejscowości dawali schronienie osadnikom z Jasła, wysiedlonym z rozkazu ówczesnego niemieckiego starosty jasielskiego – Waltera Gentza w 1944 r. W tym okresie przebywali tutaj ks. Adam Ablewicz – wikariusz jasielski, starszy brat abpa Jerzego Ablewicza i ks. Stanisław Bałuk – proboszcz z Bieździedzy.

Miejscowa plebania dzięki ks. Florianowi Zającowi była ważnym ośrodkiem ruchu oporu, obradowali i przebywali na niej m.in.: ppłk. Władysław Owoc, ppłk. Józef Modrzejewski i kpt. Józef Drelichowski.

Aktualnie w miejscowości znajduje się murowany kościół parafialny nawiązujący stylowo do nurtu narodowego w architekturze historyzującej z domieszką wczesnego modernizmu (ekspresjonizm); zbudowany w typie pseudobazylikowym, dzięki staraniom księdza prałata Stanisława Czernieca, w latach 1957–1959, według drugiego projektu sporządzonego przez znanego lwowskiego architekta Eustachego Chmielewskiego.

W latach 1954–1961 istniała tu gromada Bączal Dolny, czyli najmniejsza jednostka podziału terytorialnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z siedzibą GRN w Bączalu Dolnym; w skład gromady wchodziły również dwie inne wsie, tj. Bączal Górny i Opacie.

Od 2008 roku miejscowość znajduje się na trasie górskiego maratonu rowerowego – Cyklokarpaty^[11], a od 2011 także na trasie Biegu Pamięci senatora Stanisława Zająca, który zginął w katastrofie smoleńskiej 10 IV 2010 roku.

Zabytki i atrakcje turystyczne

murowany kościół pw. Imienia Maryi – parafialny, wzniesiony w historyzującym polskim stylu narodowym z elementami wczesnego modernizmu, według projektu lwowskiego mgr inż. architekta Eustachego Chmielewskiego. Jego wnętrze skrywa łaskami słynący obraz Matki Bożej Bączalskiej z I połowy XVII wieku (w typie Matki Bożej Śnieżnej),
przydrożne kapliczki,
drewniany kościół św. Mikołaja – zbudowany w stylu późnogotyckim przed 1667 rokiem, przeniesiony i regotyzowany do swojego pierwotnego stanu, od 1975 roku stoi w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku^[12].
krzyże z okresu pierwszej i II wojny światowej,
drewniana plebania z 1923 roku, wybudowana w stylu dworkowym,
cmentarz wojenny nr 27 projektu Johanna Jägera z I wojny światowej (na górze Babis)
pomnikowa figura św. Mikołaja patrona byłego kościoła,
stuletnie, drewniane budynki mieszkalne i zabudowania gospodarcze,
stary, zabytkowy cmentarz parafialny, założony około 1790 roku,
murowana figura – jedna z najstarszych kapliczek w regionie, datowana nawet na XV wiek,
historyczny dwór w Bączalu (został zniszczony),
źródło, a w nim woda uważana przed II wojną światową za mającą właściwości lecznicze,
obszar chroniony Natura 2000 – Łąki nad Młynówką,
postindustrialne pozostałości starej cegielni (w ruinie)
trasy quadowe z zapleczem o trzech stopniach trudności i łącznej długości ponad 2000 m^[13],
ośrodek wypoczynkowy Jasielskiego Klubu Motocyklowego,
prywatne muzeum wsi pogórzańskiej, w zabudowaniach pana M. Skrzyszowskiego – Bączal Dolny 10,
kompleks rekreacyjno-sportowy, w tym boiska wielofunkcyjne i plac zabaw,

Bączal Dolny położony jest 12 km od Biecza, jednego z najstarszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie miast w Polsce.

Legendy

Jedno z podań ludowych mówi, że w czasach kiedy powstawał stary kościół, drewno oraz wszystkie materiały budowlane potrzebne na powstanie budowli złożono na górze, ale pewnej nocy cudownym trafem cały materiał został w niewyjaśnionych okolicznościach przeniesiony na dół. W miejscu gdzie najpierw był złożony cały materiał wybudowano Murowaną figurę, a w miejscu gdzie podobno przeniosła je Maryja (bo sobie ten skrawek ziemi upatrzyła) wybudowano świątynię.

Infrastruktura i transport

Przez Bączal Dolny przebiegają następujące szlaki komunikacyjne:

drogi powiatowe:

nr 1829R (Jareniówka-Jabłonica-granica województwa) o łącznej długości 12 200 km (1500 w granicach sołectwa)
nr 1832R (Bączal-Skołyszyn do drogi krajowej nr 28) o łącznej długości 4 km (750 metrów w granicach miejscowości)^[14]

a także kilka dróg gminnych o nawierzchni bitumicznej utwardzonej, żwirowej oraz drogi dojazdowe.

Na terenie sołectwa umiejscowione są 3 przystanki liniowe Zakładu Miejskiej Komunikacji Samochodowej w Jaśle, na których zatrzymują się autobusy zarówno MKS Jasło, PKS Jasło, jak i busy prywatne linii Er-Bus i Hesta.

Edukacja

W miejscowości (od 2007) działał Zespół Szkół Publicznych w Bączalu Dolnym, w skład którego wchodziły:

Przedszkole,
Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Reytana; założona w 1885 roku^[15],
Gimnazjum, od 1999 r. do którego uczęszczają uczniowie mieszkający w Bączalu, Lipnicy Górnej i Jabłonicy.

Po reformie oświaty w 2017 roku placówka przekształciła się w ośmioklasową Szkołę Podstawową im. Tadeusza Rejtana.

Na terenie szkoły mieści się kompleks rekreacyjno-sportowy, w skład którego wchodzą: duży plac zabaw dla dzieci, boisko do piłki nożnej z nawierzchnią trawiastą, piaszczyste boisko do piłki plażowej, a także część lekkoatletyczna, w tym: rzutnia do pchnięcia kulą, bieżnia do skoku w dal, rozbieg do skoku wzwyż i boisko pokryte sztuczną nawierzchnią przystosowane do gry w siatkówkę, piłkę ręczną, koszykówkę i tenis ziemny^[16].

Kompleks budynków szkolnych wraz z zapleczem sportowym został zakwalifikowany przez Kuratorium Oświaty w Rzeszowie jako miejsce wypoczynku i stanowi jeden z 9 ośrodków oazowych Ruchu Światło-Życie diecezji rzeszowskiej^[17].

Przy szkole od 2014 roku rośnie Dąb Wolności, upamiętniający 25 rocznicę demokratycznych przemian z VI 1989 roku.

W latach 1887–1890 nauczanie w tejże szkole prowadził młody nauczyciel Jan Szczepanik – późniejszy wynalazca.

Wybitni wychowankowie placówki:

prof. dr hab. Jerzy Bartmiński – językoznawca, slawista, etnolingwista.
Marian Bartmiński – brydżysta, sportowiec, sędzia piłkarski.
ks. Stanisław Bartmiński – kanonik jarosławski, pierwowzór postaci ks. Antoniego Wójtowicza z serialu „Plebania”.
Jan Bąbaś – ekonomista, członek PZPR.
Franciszek Cholewiak – działacz Stronnictwa Ludowego, ofiara niemieckim obozów koncentracyjnych.
prof. dr hab. Marian Cichoń – wykładowca na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie.
Jan Dachowski – mgr administracji, metalurg, wieloletni kierownik WSK w Mielcu.
ks. Stanisław Kołodziej – Sługa Boży Kościoła katolickiego, męczennik, więzień Auschwitz i Dachau.
inż. Bronisław Stoj – inżynier mechanik, racjonalizator produkcji, odznaczony licznymi medalami i nagrodami.
prof. Henryk Stroka – pisarz, poeta, profesor szkół Rzeszowa i Krakowa (szkoła ludowa).
prof. Wincenty Stroka – tłumacz, poeta, krakowski profesor gimnazjalny, poliglota (szkołą ludowa).
ks. Tadeusz Strugała – kanonik honorowy stalowowolskiej Kapituły Konkatedralnej.
dr Bronisław Syzdek – pisarz, historyk, kierownik Centralnego Archiwum KC PZPR.
ks. Marian Szarek – duchowny rzymskokatolicki, kanonik.
ks. Ludwik Wypasek – misjonarz, ksiądz ze Zgromadzenia Świętego Michała Archanioła.
Czesław Zięba – analityk, laborant, inżynier i wynalazca.
ks. Józef Zięba – duchowny rzymskokatolicki, przyjaciel bł. Jerzego Popiełuszki.

Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi

Parafia w Bączalu Dolnym została erygowana najpóźniej w 1348 roku^[18], co czyni ją jedną z najstarszych wspólnot parafialnych w granicach diecezji rzeszowskiej.

Zobacz też: Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym, Kościół Imienia Maryi w Bączalu Dolnym, Stary Cmentarz w Bączalu Dolnym i Nowy Cmentarz w Bączalu Dolnym.

Opieka zdrowotna

Na terenie miejscowości znajduje się punkt lekarski zlokalizowany w budynku Zespoły Szkół Publicznych i będący filią Gminnego Ośrodka Zdrowia z siedzibą w Skołyszynie, w którym lekarze przyjmują dwa razy w tygodniu^[19].

Najbliższy szpital to: Szpital Specjalistyczny w Jaśle, znajduje się w odległości 10 km. Kolejne to: Szpital Specjalistyczny w Gorlicach – 25 km i Wojewódzki Szpital Podkarpacki w Krośnie – 34 km.

Straż pożarna

W Bączalu Dolnym czynnie działa Ochotnicza Straż Pożarna, która powstała w 1928 roku z inicjatywy druha Jana Dybki. W latach 50. XX wieku wybudowano pierwszą remizę strażacką. Dzisiejszy Dom Strażaka otwarto 10 września 1978. W 1982 w czasie trwania stanu wojennego, jednostka odebrała sztandar ufundowany z okazji 55. rocznicy swojej działalności^[20]. 8 lipca 2018 OSP obchodziło 90. lecie swojego istnienia.

Winnice

Tereny powiatu jasielskiego, zwłaszcza jego północna i zachodnia część, obfitują w nowo powstałe, zakładane po 2000 roku winnice. Na terenie Bączala Dolnego zlokalizowana jest winnica „Nad Doliną”, z której rozciąga się widok na malownicze okolice^[21]. Tutejsze ziemie są idealne do uprawy winorośli: lekka ziemia, odpowiednie nachylenie stoków.

W sąsiednim Bączalu Górnym zlokalizowana jest winnica „Dwie Granice” o powierzchni ponad 2 hektarów^[22].

Lasy

Teren miejscowości porastają lasy mieszane, głównie buczyna karpacka z domieszką jodły i sosny zwyczajnej. Zajmują one około 15% całkowitej powierzchni sołectwa. Największe skupiska leśne zlokalizowane są w rejonie góry Babis – lasy mieszane oraz przy granicy z Dąbrówką – lasy jodłowe. Lasy i zadrzewienia znajdujące się w granicach Bączala Dolnego wchodzą w skład Leśnictwa Lisów przynależącego do Nadleśnictwa Kołaczyce.

Ludzie związani z Bączalem Dolnym

Osobna strona: Kategoria:Ludzie związani z Bączalem.

Historyczna przynależność terytorialna

Po II wojnie światowej miejscowość należała administracyjnie do województwa krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i aktualnie do woj. podkarpackiego – powiat jasielski (od 1998).

Zobacz też

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3380
↑ Raport o stanie gminy za 2020 rok. Stan ludności na dzień 31.12.2020 s. 6
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 16 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b ^c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
↑ Bączal Dolny – opis sołectwa. [dostęp 2015-01-23].
↑ Czysta Wisłoka – obszar Natura 2000 (Łąki nad Młynówką). [dostęp 2015-01-23].
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
↑ Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-22] .
↑ Artykuł GMINA SKOŁYSZYN [online], skolyszyn.pl [dostęp 2018-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-22] .
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 109.
↑ Maratony rowerowe Jasło. Cyklokarpaty.pl. [dostęp 2015-01-23].
↑ Kolejna perełka Jasielszczyzny – kościół z Bączala Dolnego. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-23)].
↑ Tor quadowy w miejscowości Bączal Dolny. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-22)].
↑ Wykaz dróg powiatowych – powiat jasielski. [dostęp 2015-01-23].
↑ O szkole. Szkoła Podstawowa w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].
↑ Największa baza sportowa w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].
↑ Rekolekcje oazowe – ośrodki w diecezji rzeszowskiej. [dostęp 2015-06-29].
↑ Strona internetowa parafii Imienia Maryi w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].
↑ Punkt lekarski w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-21)].
↑ Gminne Jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-23)].
↑ Vinum pro Cultura – Winnica nad Doliną. [dostęp 2015-01-23].
↑ Winnica Dwie Granice – o winnicy. [dostęp 2015-01-23].

Bibliografia

Bączal Górny. Stanisław Syzdek, Skołyszyn 1998.
Skołyszyn, zarys monograficzny. Ryszard Oleszkowicz, Skołyszyn 1998.
Gmina Skołyszyn Przeszłość i teraźniejszość. Władysława Kołodziej, Gabriela Ślawska. Skołyszyn 2006.
W Gminie Skołyszyn. Praca zbiorowa, w tym Stanisław Mendelowski, Krosno 2000.
W Gminie Skołyszyn. Skołyszyn 2008.
Pomniki, tablice i miejsca pamięci narodowej w Gminie Skołyszyn. Edward Wojtuń. Jasło 1996.

Linki zewnętrzne

Bączal, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 121 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3380

[rap-2] Raport o stanie gminy za 2020 rok. Stan ludności na dzień 31.12.2020 s. 6

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 16 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-4] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].

[5] Bączal Dolny – opis sołectwa. [dostęp 2015-01-23].

[6] Czysta Wisłoka – obszar Natura 2000 (Łąki nad Młynówką). [dostęp 2015-01-23].

[Dz.U._29/2013-7] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].

[8] Wybory samorządowe 2018 [online], wybory2018.pkw.gov.pl [dostęp 2018-10-22] .

[9] Artykuł GMINA SKOŁYSZYN [online], skolyszyn.pl [dostęp 2018-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-22] .

[10] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 109.

[11] Maratony rowerowe Jasło. Cyklokarpaty.pl. [dostęp 2015-01-23].

[12] Kolejna perełka Jasielszczyzny – kościół z Bączala Dolnego. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-23)].

[13] Tor quadowy w miejscowości Bączal Dolny. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-22)].

[14] Wykaz dróg powiatowych – powiat jasielski. [dostęp 2015-01-23].

[15] O szkole. Szkoła Podstawowa w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].

[16] Największa baza sportowa w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].

[17] Rekolekcje oazowe – ośrodki w diecezji rzeszowskiej. [dostęp 2015-06-29].

[18] Strona internetowa parafii Imienia Maryi w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23].

[19] Punkt lekarski w Bączalu Dolnym. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-21)].

[20] Gminne Jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych. [dostęp 2015-01-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-23)].

[21] Vinum pro Cultura – Winnica nad Doliną. [dostęp 2015-01-23].

[22] Winnica Dwie Granice – o winnicy. [dostęp 2015-01-23].

[4]

[2]

[3]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]