Bałtyjsk
Bałtyjsk[2] (tradyc. pol. Piława[3]; ros. Балти́йск, Bałtijsk, do 26 listopada 1946 Пилла́у[4]; niem. Pillau) – miasto i port morski w Rosji, w obwodzie królewieckim, na Mierzei Wiślanej, po obu stronach Cieśniny Piławskiej u wejścia do Zalewu Wiślanego. Najbardziej na zachód położone miasto Federacji Rosyjskiej. Ośrodek życia polonijnego; mieszkający tam Polacy przybyli przeważnie z okolic Grodna[5].
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Burmistrz |
Fiodor Jaroszewicz | ||
| Powierzchnia |
49,1 km² | ||
| Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
+7 40145 | ||
| Kod pocztowy |
238510–238521 | ||
| Tablice rejestracyjne |
39 | ||
Położenie na mapie obwodu królewieckiego  | |||
Położenie na mapie Rosji  | |||
 54°39′13″N 19°54′31″E/54,653611 19,908611
| |||
| Strona internetowa | |||
Historia
edytujPierwsze wzmianki o osadzie Pil (Pile, od prusk. Pilz = twierdza, umocnienie) w źródłach historycznych pochodzą z 1363 i 1430. Dogodne warunki rozwoju osadnictwa zapewnił zwłaszcza wielki sztorm z 10 (lub 16) września 1510, w wyniku którego powstała Cieśnina Piławska. Przy niej założono wieś i w ciągu 15 lat zbudowano fortecę[6][3], która do 1525 było częścią państwa krzyżackiego, potem Prus Książęcych. Wraz z nimi od 1618 we władaniu Brandenburgii. Pomiędzy 1466 a 1657 lenno Królestwa Polskiego.
W XVII wieku budowa pierwszych fortyfikacji. Ze względu na strategiczne położenie osadę z biegiem czasu przekształcono w twierdzę rozbudowywaną aż do XIX wieku. W XVIII w. dla jej budowy cegłę pozyskiwano m.in. z rozbieranych zamków średniowiecznych, w tym Lochstedt (obecnie osiedle Pawłowo w granicach administracyjnych miasta).
W 1626 miejsce lądowania króla Szwecji Gustawa Adolfa i jego armii, podczas wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629). Tym desantem Szwedzi przenieśli główny front wojny z Inflant do Prus. W 1635 działające na rozkaz króla Polski Władysława IV kozackie czajki pod wodzą Konstantego Wołka zdobyły pod Piławą szwedzki okręt[7][8].
Od 1701 część Królestwa Prus. Piława otrzymała prawa miejskie w 1725. W 1807 oblężone przez wojska Napoleona. Między 24 lutego 1812 i 6 lutego 1813 we władaniu Francji.
W czasie II wojny światowej Piława była jednym z ośrodków szkolenia załóg U-bootów. 16 kwietnia 1945, został tam ostrzelany przez artylerię nacierających wojsk sowieckich i zatopiony służący jako źródło energii elektrycznej okręt podwodny U-78. Miasto Пиллау (Pillau) zostało zdobyte przez Rosjan 25 kwietnia 1945, a 27 listopada 1946 przemianowane na Балтийск (Bałtijsk). W 1952 powstała tu jedna z największych baz marynarki wojennej ZSRR przy Morzu Bałtyckim. Odegrało to kluczową rolę w rozwoju powojennego Bałtyjska[6].
Zabytki
edytujZ II wojny światowej ocalało wiele budynków, m.in.:
- latarnia morska,
- twierdza,
- forty: Wschodni i Zachodni,
- większość obiektów portu wojennego, m.in. koszary, kasyno i wieża ciśnień,
- neogotycka kaplica ewangelicko-reformowana (poświęcona w 1867), obecnie służąca jako cerkiew prawosławna św. Jerzego (sobór katedralny Floty Bałtyckiej),
- cztery wieże ciśnień,
- siedziba sądu (ob. Muzeum Floty Bałtyckiej),
- budynek szkoły średniej,
- dom pastora z pocz. XX w.
Nie zachowały się 2 barokowe kościoły ewangelickie (parafialno-garnizonowy i w Starej Piławie), ani neogotycki katolicki kościół NMP Gwiazdy Morza (proj. Fritz Heitmann, konsekrowany 1910).
W pobliżu latarni stoi pomnik Piotra I, a nad portem dominuje konny pomnik carycy Elżbiety, która w 1757 po opanowaniu Prus ogłosiła ich wcielenie do Rosji. Nieopodal cmentarz wojenny, z nagrobkami niemieckich marynarzy z I wojny światowej oraz żołnierzy i cywili, którzy zginęli w 1945, zrekonstruowany po 1991.
- Wybrane zabytki
-
-
Twierdza -
Fort Wschodni -
Dawny kościół ewangelicki, ob. sobór św. Jerzego -
Wieża ciśnień portu wojennego -
Kolejowa wieża ciśnień -
Muzeum Floty Bałtyckiej -
Dom pastora
Militaria
edytuj
Główna baza morska Floty Bałtyckiej wraz ze Stocznią Remontową (33-й судоремонтный завод). W pobliżu (5 km na płd.-zach. od centrum), na Mierzei Wiślanej lotnisko wojskowe, obecnie opuszczone. M.in. stacjonowały tam samoloty-amfibie Be-12 Czajka (Бе-12 Чайка).
Transport
edytujPrócz portu w mieście jest stacja kolejowa.
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года [online] [dostęp 2021-03-15].
- ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013. ISBN 978-83-254-1988-2.
- ↑ a b Piława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 156.
- ↑ Елизавета Шафер, «От Пиллау до Балтийска»: история самого западного города России [online], Информационно-аналитический портал Калининграда kgd.ru, 20 lipca 2013 [dostęp 2022-10-03] (ros.).
- ↑ Adam Hlebowicz: Kaliningrad bez wizy. Gdańsk: Oskar, 2012. ISBN 978-83-63709-17-4.
- ↑ a b История города Балтийска [online], Prussia39.ru, 2012–2022 [dostęp 2022-10-03].
- ↑ Kozackie czajki na Haff [online], Historia Wysoczyzny Elbląskiej [dostęp 2020-03-13] (pol.).
- ↑ Katarzyna Matwiejczyk, Z Zaporoża nad Haff. Wykorzystanie flotylli czajek kozackich na Zalewie Wiślanym w wojnie ze Szwecją w 1635 roku, [w:] J.A. Włodarski (red.), Szkice z dziejów Prus Królewskich XVI – XVIII wieku. Gospodarka – Społeczeństwo – Kultura, Gdańsk 2008, s. 90–111.
Bibliografia
edytuj- Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 1, Das Samland, Königsberg, Teichert, 1898
- Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preussen; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
- Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X.
- Walter Dignath, Herbert Ziesmann, Die Kirchen des Samlandes. Eine Dokumentation, Leer, Rautenberg, 1987, ISBN 3-7921-0355-9.
- Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
- Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
- Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.