Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie

Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – rzymskokatolicki kościół parafialny i bazylika mniejsza w mieście Pszów. Mieści się przy ulicy Bohaterów Westerplatte, należy do Parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny.

Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie

nr rej. 575/54 z dnia 13 października 1959
kościół parafialny, bazylika mniejsza
widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Pszów
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
Bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 1997 Jan Paweł II
Wezwanie	Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Historia Data rozpoczęcia budowy 1743 Data zakończenia budowy 1747 Data poświęcenia 1862
Dane świątyni Styl barok Architekt Fryderyk Gans Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2 Liczba naw 1
Położenie na mapie Pszowa Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
Położenie na mapie Polski Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
Położenie na mapie województwa śląskiego Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego Bazylika Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Pszowie
50°02′28,25″N 18°23′36,18″E
Strona internetowa

Historia

Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny budowano w latach 1743–1747. Architektem był Friedrich Gans z Karniowa. W 1750 w prezbiterium zamontowano ołtarz główny, w którym umieszczono cudowny obraz Matki Bożej Pszowskiej. W latach 1847–1848 została wybudowana pierwsza wieża, a w latach 1849–1850 druga. W 1862 nastąpiła konsekracja świątyni pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. W latach 1877, 1900 i 1923 kościół był malowany. W latach 1908–1909 na wieżach zostały zamontowane nowe hełmy. W 1997 r. świątynię ogłoszono bazyliką mniejszą przez papieża Jana Pawła II.

Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej w Pszowie

Początki kultu

Obraz Pani Uśmiechniętej, bo tak też nazywany jest obraz Matki Bożej Pszowskiej, jest olejną kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Pojawił się on w Pszowie dzięki jednej z corocznych pielgrzymek, na jaką wybrali się mieszkańcy Pszowa na czele ze swoim wikarym Janem Franciszkiem Niemczykiem w 1722 r. Będąc w Częstochowie zakupili kopię obrazu MB Częstochowskiej, który był wykonany obustronnie na płótnie. Na odwrocie widniał wizerunek św. Jadwigi Śląskiej – patronki historycznego Śląska. Ówczesnym zwyczajem został on poświęcony poprzez potarcie o oryginał, jak wówczas powszechnie czyniono. Obraz został zwinięty w rulon i tak przyniesiony do Pszowa. Po powrocie pątnicy podarowali obraz księdzu proboszczowi Grzegorzowi Puncoszkowi. Gdy ten rozwinął płótno, okazało się, że jest w poważnym stopniu uszkodzone, dlatego przez jakiś czas przeleżało bezpiecznie w zakrystii, a następnie obraz został oddany do renowacji i obramowania wodzisławskiemu malarzowi artyście Fryderykowi Siedleckiemu. Wielkim zaskoczeniem okazał się wynik owej renowacji, gdyż artysta postanowił nadać Madonnie nieco słowiańskiej urody i rozjaśnić jej oblicze, w taki sposób, że nie za bardzo przypominała Madonnę z Częstochowy. I tak w 1723 w uroczystość odpustową wodzisławskiej parafii, na Matki Bożej Szkaplerznej, obraz został poświęcony przez księdza dziekana wodzisławskiego Pawła Józefa Mizię i w uroczystej procesji przyniesiony do pszowskiego kościoła, po czym zawieszony został na bocznym filarze, a w czasie różnych procesji służył jako feretron. Podczas tej wspólnej procesji mieszkańców Wodzisławia i Pszowa, na granicy tych dwóch miast (w Kokoszycach) złożono uroczyste ślubowanie, iż już zawsze parafianie z Wodzisławia będą przychodzić do Pszowa na święto Narodzenia NMP, natomiast parafianie z Pszowa przybywać do Wodzisławia na odpust Matki Boskiej Szkaplerznej. Na pamiątkę tego ślubowania wybudowano w Kokoszycach w 1726 murowaną kapliczkę z obrazem MB Częstochowskiej.

Kult religijny

Wewnątrz kościoła znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Pszowskiej (nazywany również obrazem Pani Uśmiechniętej) – znany z cudownych uzdrowień. Jest olejną kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej.

Obraz Uśmiechniętej Pani w ołtarzu głównym

Z początku obraz był otaczany kultem miejscowej ludności i duchowieństwa. Jednak w latach 1727-28 znany był już w całej okolicy, dzięki wielu cudownym uzdrowieniom, o czym świadczą pierwsze wota, właśnie z tego okresu. Ważnym przełomem w rozwoju kultu Pani Pszowskiej okazała się Biała Niedziela 4 kwietnia 1728 r. Archiwum parafialne podaje, że od Wielkanocy, 28 marca aż do 14 maja obraz nawiedziło 4000 pątników z terenu Dolnego i Górnego Śląska, Polski i Moraw, spowiadali się i przyjmowali Komunię Świętą. Taka kolej rzeczy wymagała zatwierdzenia kultu, o co zwrócił się z prośbą kolator pszowskiego kościoła baron Jan Bernard Welczek do Wikariatu Generalnego we Wrocławiu. W latach 1729–30 Komisja Biskupia (biskupstwo wrocławskie) przeprowadziła trzy procesy, podczas których ludzie doświadczeni łaską za przyczyną Pszowskiej Madonny składali swoje świadectwa. W wyniku procesu zezwolono na zawieszenie obrazu w bocznym ołtarzu, jednak na razie bez ogłaszania, że jest to obraz łaskami słynący (gratiosa aut miraculosa). Uroczystego aktu tego postanowienia i jednocześnie koronacji prywatnej złotymi koronami wykonanymi przez złotnika Bernarda Like z Raciborza, dokonał opat cystersów z Rud Raciborskich Rudolf de Strachwitz w lipcu 1732 roku.

Wota

W krótkim czasie na obrazie zawisło wiele wotów jako wyraz wdzięczności dla Pszowskiej Pani. Jednak przeważająca ich część została skonfiskowana przez władze pruskie w 1809. Po kasacie klasztoru w Rudach o. Bernard Galbierz – cysterski opat, ofiarował złoty krzyż opacki bogato zdobiony drogimi kamieniami, a także swój pierścień prałacki, co zapoczątkowało nową „falę” wotów. Jednak w 1976 i te zostały odebrane Pszowskiej Madonnie przez złodziei wraz ze złotymi koronami. Dlatego też 9 września 1979 r. nastąpiła druga koronacja, koronami poświęconymi przez Ojca Świętego, Jana Pawła II, podczas Jego pierwszej pielgrzymki do Polski. W koronacji tej brało udział 4 biskupów, 300 księży i ok. 10 000 wiernych. Jednakże w dziesięć lat po koronacji, dochodzi do kolejnej kradzieży, ale korony szczęśliwie zostają znalezione i po raz kolejny zawieszone na skroni Pszowskiej Pani 9 września 1990 roku przez bpa Damiana Zimonia. 8 września 2002 roku dochodzi do kolejnej koronacji, tym razem NOMINE ET AUCTORITATE IPSIUS SUMMI PONTIFICIS (zostały nałożone korony w imieniu samego Papieża na podstawie specjalnego pisma stosownej watykańskiej kongregacji. Korony te poświęcił w 1979 na Jasnej Górze Jan Paweł II, której dokonuje abp Damian Zimoń. Także jako wyraz wdzięczności i kultu, powstawały pieśni na cześć Pani Uśmiechniętej. Najstarsza zachowała się w śpiewniku wydanym w 1836 r. w Raciborzu. Natomiast ciągle powstają nowe pieśni na miarę czasów, w których przyszło żyć czcicielom Pszowskiej Pani.

Ruch pielgrzymkowy

W XIX w. ruch pielgrzymkowy do sanktuarium maryjnego nasilał się. Właśnie dla pielgrzymów w 1855 na placu kościelnym zbudowano stacje Drogi Krzyżowej, a w latach 1915–1929 zbudowano w lesie odległym o 2 km od kościoła Kalwarię z 14 murowanymi kaplicami. W 1924 parafię pszowską wyłączono z dekanatu wodzisławskiego, a w Pszowie utworzono nowy dekanat pszowski, którego bazylika stała się siedzibą. W czasie okupacji 1939-1945 r. zakazano wszelkich pielgrzymek, jak również głoszenia kazań w języku polskim. Po tym okresie na odpust NNMP w 1945 przybyło do Pszowa ok. 50 000 pątników. Natomiast w 1968 Pani Uśmiechniętej przybył pokłonić się ks. kardynał Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Dzisiaj pszowskie sanktuarium jest jednym z 5 sanktuariów maryjnych w archidiecezji katowickiej, które uroczystości odpustowe obchodzi w II niedzielę września – Narodzenia NMP; oraz ostatnią niedzielę czerwca – św.św. Apostołów Piotra i Pawła. 7 czerwca 1997 roku decyzją Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów kościołowi został nadany tytuł bazyliki mniejszej, a 7 października 2002 roku dekretem abpa Damiana Zimonia ustanowiono Sanktuarium Matki Bożej Uśmiechniętej.

W kościele znajduje się tablica upamiętniająca wizytę ks. kard. Karola Wojtyły późniejszego papieża Jana Pawła II.

Budowa kościoła

Bazylika w Pszowie

Kiedy nieduży kościół pw. Wszystkich Świętych nie był w stanie pomieścić licznych przybyszów w 1743 r. podjęto decyzję o budowie nowego kościoła według projektu mistrza murarskiego Georga Friedricha Gansa z Karniowa, a który ukończono w 1747 i we wrześniu tego samego roku poświęcono nadając mu tytuł Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Natomiast uroczystego poświęcenia głównego ołtarza, na którym został powieszony obraz Pszowskiej Madonny dokonał w 1750 bp Philipp Gotthard von Schaffgotsch. Ukoronowaniem tych wyjątkowych wydarzeń było brewe papieża Piusa VI z 3 lipca 1795 roku; na mocy którego kościół pszowski został obdarzony łaską wieczystego i powszechnego odpustu zupełnego dla wszystkich odwiedzających i modlących się w tym świętym miejscu. Budowa kościoła w momencie, kiedy doszło do umieszczenia obrazu w głównym ołtarzu w 1750, nie była jeszcze ukończona, gdyż fasada nie posiadała jeszcze wież przewidzianych w planach. Jednak te wszystkie braki w dobie kryzysu ekonomicznego zostały zniwelowane dzięki ofiarności pątników, parafian i ruchowi abstynenckiemu, szerzonemu przez piekarskiego proboszcza Alojzego Ficka. Całkowicie ukończoną świątynię konsekrował 14 września 1862 roku sufragan wrocławski ks. bp Adrian Włodarski.

Organy w bazylice

Wnętrze bazyliki mniejszej z widokiem na chór

W 1928 w bazylice zostały zbudowane przez firmę Paula Berschdorfa z Nysy 41-głosowe organy. Organy te zostały zaprojektowane jako instrument 3-manuaowy, jednakże ze względu na trudności finansowe instrument został oddany niedokończony z kontuarem tymczasowym, który pozostał na stałe. Głosy trzeciego manuału miały zostać umieszczone nad kontuarem. Obecnie znajduje się tam tylko atrapa piszczałek – widoczny na zdjęciach łącznik pomiędzy szafami organowymi I i II manuału.

Instrument jest zbudowany w romantycznej estetyce brzmieniowej, jednak ze względu na rodzącą się w tamtych czasach tendencję do budowy organów neobarokowych, instrument posiada także głosy barokowe. To, że w romantycznych organach dodano głosy barokowe powoduje, iż instrument jest bardzo wszechstronny – można bez problemu z rejestracją wykonywać praktycznie każdy rodzaj muzyki.

W organach jest 5 głosów językowych – Trompete 8' i Fagott 16' (przelotowy) na I manuale, Trompete 8', Clarinette 8' (kryjący) na II manuale i Posaune 16' w pedale. Poza tym w organach znajduje się stosunkowo rzadki głos Sesquialter 2fach typu pryncypałowego. Właśnie ten głos był ulubionym głosem chorałowym Jana Sebastiana Bacha.

Rzeczywista liczba głosów w organach to 38, ponieważ do budowy par głosów Bordun 16' – Zartbass 16', Hohlfloete 8' – Bassfloete 8', Octave 4'  (I man) – Octave 4'  (pedał) użyto tych samych piszczałek, różnicując jedynie lekko ciśnienie w zależności, którym registrem dany chór został włączony (tzw. transmisje). W prospekcie znajduje się głos Prynzipal 16'

Organy posiadają dwa manuały, których głosy są rozdzielone pomiędzy dwie szafy organowe. Między szafami znajduje się kontuar. Całe organy posiadają system pneumatyczny zarówno w trakturze gry jak i w trakturze rejestrowej. Na manuałach zastosowano wiatrownice systemu ssącego, zaś w pedale stożkowy system wiatrownic.

Instrument mimo zaledwie 41 głosów jest dużo głośniejszy i masywniejszy w brzmieniu, niż by na to wskazywała dyspozycja. Jest tak za sprawą kombinacji oktawowych – obydwa manuały można połączyć w systemie II/I, jak też I/I i II/II kombinacją unter- i oberoctav Koppel.

W latach 90. XX wieku, instrument przeszedł gruntowny remont, podczas którego do organów dobudowano Glockenspiel (dzwony wiszące) i połączono go elektrycznie do systemu pneumatycznych przekaźników z pierwszego manuału.

Linki zewnętrzne

• dyspozycja organów