Biała (dopływ Wisły)
Biała (w lokalnym uzusie nazywana często Białka[1], niem. Bialka) – rzeka w południowej Polsce, prawy dopływ Wisły. Długość rzeki wynosi 28,6 km, a powierzchnia dorzecza – 139 km²[2].
 Rzeka Biała w Bielsku-Białej | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 28,6 km |
| Źródło | |
| Miejsce | potoki Klimczoka, Szyndzielni i Magury |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Wisła |
| Miejsce | |
| Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Źródlisko Białej znajduje się u wschodnich podnóży góry Magura w Beskidzie Śląskim, w Buczkowicach, na wysokości ok. 512 m n.p.m.[3] W górnym biegu, po Wilkowice, rzeka początkowo płynie przez północną część Kotliny Żywieckiej, następnie stanowi granicę pomiędzy Beskidem Śląskim (na zachodzie) a Beskidem Małym (na wschodzie). Niżej, w rejonie Bielska-Białej, przepływa przez wąski pas Pogórza Śląskiego. W dolnym biegu płynie przez tereny Doliny Górnej Wisły, gdzie też w obrębie Czechowic-Dziedzic, na wysokości 242 m n.p.m., uchodzi do Wisły.
Działalność gospodarcza prowadzona w rejonie przyujściowym rzeki przez Przedsiębiorstwo Górnicze „Silesia” sp. z o.o., doprowadziła do zasadniczej zmiany przebiegu jej koryta. Rozwój kopalni i zajmowanie przez nią nowych terenów doprowadziły do odcięcia i zasypania końcowego odcinka koryta Białej na długości około 1,4 km. Wody rzeki zostały skierowane do nowego koryta, które współcześnie uchodzi do Wisły około 820 m poniżej naturalnego miejsca połączenia obu cieków. Część terenów pokopalnianych, po których dawniej płynęła Biała, została zaadaptowana przez Bielski Park Technologiczny Lotnictwa, Przedsiębiorczości i Innowacji[3].
W dolnej części doliny Białej, w Czechowicach-Dziedzicach i Bestwinie, znajduje się kilka dużych kompleksów sztucznych stawów hodowlanych. Główne dopływy: Białka, Olszówka, Straconka, Niwka, Krzywa i Kromparek. Miejscowości nad Białą to: Bystra, Bielsko-Biała, Bestwina, Kaniów oraz Czechowice-Dziedzice.
Przez wiele wieków Biała była rzeką graniczną – etniczną, diecezjalną i państwową, rozdzielającą historyczne tereny Śląska i Małopolski[4][5][6]. Początkowo stanowiła granicę pomiędzy dawnymi diecezjami: wrocławską i krakowską[7], a od 1783 granicę diecezji tarnowskiej.
Od 1316 roku granica początkowo między śląskimi księstwami: cieszyńskim (od 1572 r. wyodrębnionym z niego państwem bielskim) i oświęcimskim, potem po inkorporacji tego ostatniego do Korony w 1456 – między Królestwem Polskim[8] a ziemiami korony czeskiej. W czasie rozbiorów od 1772 roku rozdzielała prowincje imperium Habsburgów: Galicję i Śląsk Austriacki[9], stanowiła także rzekę graniczną pomiędzy miastami Białą a Bielskiem[10] do połączenia tych miast w jeden organizm w XX wieku. Po II wojnie światowej do końca 1950 roku, kiedy to gminę Bystra-Wilkowice, obejmującą m.in. Bystrą Krakowską, przeniesiono z województwa krakowskiego do katowickiego, granica między tymi województwami[11].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Janusz Okrzesik: Kto na rzekę mówi Biała, temu z geografii pała. Kurier.BB, 2021-12-08. [dostęp 2024-09-12].
- ↑ Super User, 6. Karpackie dopływy Wisły [online], klimatawoda.pl [dostęp 2016-10-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-09-01].
- ↑ a b Mariusz Rzętała, Robert Machowski, Zlewnia Białej, t. 4, Instytut Badań Regionalnych Biblioteki Śląskiej, 2017, ISBN 978-83-64210-47-1 [dostęp 2024-05-24] (pol.).
- ↑ ...[granica] 'wchodziła na masyw Baraniej Góry i Klimczoka. Stamtąd rzeką Białą docierała ona do Wisły..., w: Renata Pysiewicz-Jędrusik, Andrzej Pustelnik, Beata Konopska: Granice Śląska. Wrocław: Wydawnictwo Rzeka, 1998, s. 15. ISBN 83-906558-4-5.
- ↑ Folder o mieście. W sercu Beskidów. [dostęp 2011-06-05]. (pol.).
- ↑ Historia Bielska-Białej. [dostęp 2011-06-05].
- ↑ Jerzy Polak: Herby Bielska i Białej – geneza, symbolika, rozwój. Bielskie Studia Muzealne, Bielsko-Biała, 1993. [dostęp 2011-06-05]. (pol.).
- ↑ ...położona tuż nad granicą Rzeczypospolitej (rzeka Biała)... w: Jerzy Polak: Herby Bielska i Białej – geneza, symbolika, rozwój. Bielskie Studia Muzealne, Bielsko-Biała, 1993. [dostęp 2011-06-05]. (pol.).
- ↑ ...tworzy wzdłuż całego biegu swego granicę Galycyi od Szląska austryackego, w: Biała rzeka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 182.
- ↑ ...[położone] na lewym brzegu rz. Białej wprost handlowego i przemysłowego miasta galicyjskiego Białej..., w: Bielsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 216.
- ↑ Dz.U. z 1950 r. nr 58, poz. 531.