Bielaczek

Bielaczek
	Mergellus albellus
	(Linnaeus, 1758)
	; Para, samiec u góry zdjęcia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Mergellus
Gatunek	bielaczek
Synonimy
	Mergus albellus Linnaeus, 1758;
	Mergus albellus Linnaeus, 1758;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Bielaczek^[4], tracz bielaczek^[5] (Mergellus albellus) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae).

Systematyka

Jedyny żyjący przedstawiciel rodzaju Mergellus^[6]^[7]. Nie wyróżnia się podgatunków^[6]^[7].

Zasięg występowania

Bielaczek zamieszkuje Półwysep Skandynawski i Syberię aż do północnego zakola Amuru, Sachalinu i Kamczatki. Zimuje w Europie Zachodniej (od południowej Anglii po północne brzegi Morza Śródziemnego) i Środkowej, we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, w Azji Środkowej oraz na Bliskim i Dalekim Wschodzie.

W Polsce pojawia się na przelotach i zimuje; dość licznie na północy, nielicznie na południu^[8].

Charakterystyka

Wygląd zewnętrzny: Bielaczek jest najmniejszym z europejskich traczy. Mniejszy od czernicy. Samiec w upierzeniu godowym niemal cały biały. Kantarek i obszar wokół oka czarny, na skroni czarna kresa o kształcie litery V przechodząca na czub utworzony z piór. Na karku czarna półobroża, a na granicy boków i piersi czarna kresa łącząca się z półobrożą i przechodząca w czarne pasmo na grzbiecie (dobrze widoczna w locie). Czarne są również kresy w tylnej części białych plam na grzbiecie. W upierzeniu spoczynkowym podobny do samicy, z szarym tułowiem i brązową głową. Ogon i boki popielate z poprzecznym prążkowaniem. Samica i młode popielatoszare, z brązową głową, nad okiem widnieją czarne plamki. Szyja, podgardle i boki głowy białe. Dziób i nogi szaroniebieskie.
Rozmiary^[9]^[10]: długość ciała ok. 38–50 cm, długość skrzydła 17–20 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 55–70 cm
Masa ciała^[9]: ok. 500–950 g
Głos: Kaczor wydaje chrząkliwe „krre-ek” lub „e-rreg”, a kaczka pojedyncze „reg” lub „greg”.
Zachowanie: Wznosi się do lotu, uderzając szybko skrzydłami. Zimuje samotnie lub w małych stadkach, czasem mieszanych z innymi kaczkami. Na zimowiskach spada liczba samców, nawet do 15% na Jeziorze Bodeńskim. Coraz łagodniejsze zimy powodują, że trasy wędrówek (zwłaszcza samców) się skracają.

Środowisko

Jeziora i rzeki na lesistych terenach w strefie tajgi, rzadziej tundry. Zimuje na wybrzeżach mórz i w niewielkiej liczbie na jeziorach w głębi lądu.

Pożywienie

Ryby (głównie zimą) i inne drobne zwierzęta wodne, rzadziej skorupiaki i mięczaki, uzupełnione przez rośliny. W porównaniu z innymi kaczkami ma krótki i mocny dziób o zagiętym końcu i ostrych brzegach, co jest adaptacją do łapania pod wodą żywej zdobyczy. Nurkując przyciska skrzydłami tułów.

Rozród

Okres godowy

Bielaczek przyspieszający do lotu

Toki: Grupowe toki rozpoczynają się w czasie wiosennych przelotów w lutym i marcu, choć czasem zaczynają się w styczniu jeszcze na zimowiskach.
Gniazdo: Najchętniej w starych dziuplach drzew lub budce lęgowej. Wyjątkowo może się gnieździć między korzeniami lub wśród kamieni. Gniazda nie są niczym wyścielone, oprócz piór i szarobiałego puchu. W poszukiwaniu odpowiednich gniazd konkurują z gągołami, które zwykle wcześniej zaczynają składać jaja. Gęstość zasiedlenia obszaru przez bielaczka zależy od ilości miejsc gniazdowania.

Okres lęgowy

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 5 do 14 kremowych lub bladocielistych jaj^[11]. Spotyka się również zniesienia mieszane z jajami gągoła.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są „twardo” przez okres 26 do 28 dni przez samicę.
Pisklęta: Kaczęta na drugi dzień po wykluciu wyskakują z gniazda. Matka wodzi je, aż nauczą się latać po 6–7 tygodniach. Kaczęta są w czarno-białym puchu. Pisklęta pierzą się w wieku 70 dni. Stają się dojrzałe płciowo w drugim roku życia, podobnie jak nurogęś i szlachar.

Status, zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody bielaczek nieprzerwanie od 1988 roku uznawany jest za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji w 2015 roku, według szacunków organizacji Wetlands International, przekraczała 130 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, natomiast liczebność populacji europejskiej rośnie (BirdLife International 2015)^[3].

Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terenie kraju szacowano na co najmniej 1600–5000 osobników^[13].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Mergellus albellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Mergus albellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-25] (ang.).
↑ ^a ^b Mergellus albellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-13].
↑ Denis Lepage: Bielaczek (Mergellus albellus) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-25].
↑ ^a ^b Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Smew (Mergellus albellus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].
↑ ^a ^b Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-13]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 186. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego nieliczny oznacza zagęszczenie 2–20 osobników na 100 km², a dość liczny – 20–200 osobników na 100 km².
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 45.
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 90.
↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 46.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Mergus albellus (Bielaczek). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 191–193. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Mergellus albellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[itis3-2] Mergus albellus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-25] (ang.).

[iucn-3] Mergellus albellus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-13].

[avibase-5] Denis Lepage: Bielaczek (Mergellus albellus) (Linnaeus, 1758). Avibase. [dostęp 2013-11-25].

[hbwa-6] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Smew (Mergellus albellus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-13].

[ioc-7] Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-13]. (ang.).

[tom&sta-8] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 186. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego nieliczny oznacza zagęszczenie 2–20 osobników na 100 km², a dość liczny – 20–200 osobników na 100 km².

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199145-9] Busse i in. 1991 ↓, s. 45.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200290-10] Sterry i in. 2002 ↓, s. 90.

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199146-11] Busse i in. 1991 ↓, s. 46.

[ust-12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-13] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]