Bofors 105 mm wz. 36
Armata morska Bofors wz. 36 kalibru 105 mm była podstawowym uzbrojeniem artyleryjskim okrętów podwodnych OORP „Sęp” i „Orzeł”. Armata umieszczona była przed kioskiem w zamkniętej obudowie.
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Rodzaj | |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Kaliber |
105 mm |
| Długość lufy |
4200 mm lub 4305 mm |
| Donośność |
14 600 m, według innych danych 12 000 m (przy kącie podniesienia 30°) |
| Prędkość pocz. pocisku |
700 m/s |
| Masa |
2883 kg według innych danych 2950 kg |
| Wysokość linii ognia |
1100 mm |
| Szybkostrzelność |
12-15 strz./min. |
Działo 105 mm L/40 wz.36 Bofors znajdowało się na ORP „Orzeł” od jego powstania aż do zaginięcia i podzieliło jego los. Na ORP „Sęp” znajdowało się także od momentu jego powstania do przebudowy w okresie kwiecień-maj 1951 r. Wówczas też zlikwidowano obracany podest wraz z osłaniającą działo maską i w to miejsce zamontowano rosyjskie działo B-24-P kalibru 100 mm[1], ale i ono pozostało na okręcie tylko do 1958 r., gdyż uznano, że sytuacja się zmieniła i okręty podwodne nie wymagają posiadania dział tego kalibru.
Jednak ORP „Sęp” w tym czasie na trwałe wpłynął na naszą wizje tego jak wyglądał ORP „Orzeł”, gdyż w filmie Leonarda Buczkowskiego „Orzeł” z 1958 roku zagrał rolę swego brata bliźniaka okrętu ORP „Orzeł” w tym czasie „Sęp” był już po przebudowie, a więc z filmu znamy „Orła” z rosyjskim działem B-24-P kalibru 100 mm nie osłoniętym maską. Przedwojenne działo nie mogło uczestniczyć w obronie przeciwlotniczej.
Armata 105 mm L/40 Bofors powstała według specyficznych wymagań broni dla okrętów podwodnych. Gdy okręt się zanurzał lufa działa była zaślepiana specjalnymi zamknięciami od strony wylotu lufy i zamka. Sposób zamocowania działa na polskich okrętach podwodnych można uznać za wyjątkowy. Działo ustawione było na obrotowej platformie pokrytej gretingiem i wbudowanej w pokład okrętu. Działo obracało się wraz z tą platformą na której znajdowała się obsługa i maska osłaniająca działo. Przód kiosku za maską w położeniu zero, nie miał przedniej ściany, gdyż podawano stamtąd amunicję[2].
Polska komisja powojenna nie oceniała jednak tego sposobu montażu działa zbyt wysoko. Argumentowano, że istniejąca maska wraz z obrotową podstawą w dużym stopniu utrudnia obsługę działa podczas strzelania na burty i zmniejsza szybkostrzelność. Zdarzały się też nieszczęśliwe wypadki[1].
Zapas amunicji (125 szt. naboi) przechowywano w magazynie (komorze amunicyjnej) znajdującym się na śródokręciu pod pomieszczeniem centrali pomocniczej. W kiosku znajdowały się 4 wodoszczelne parki amunicyjne z tego 3 po 7 naboi i 1 na 6 naboi[1]. Choć gdzieniegdzie podaje się też zapas 100 sztuk (jednostka ognia)[2].
Armata posiadała lufę monoblokową samowzmocnioną wyposażoną w półautomatyczny poziomy zamek klinowy, ładowanie armaty mogło odbywać się przy każdym kącie podniesienia lufy. Nad lufą znajdowała się hydrauliczny opornik wraz ze sprężynowym powrotnikiem, celowniczy kierunku zajmował stanowisko z prawej strony a celowniczy wysokości z lewej strony armaty. Oba celowniki (poniesienia i kierunku) były podświetlane, obsługa działa składała się z trzech ludzi[3].
W opracowaniach podawane jest, że jest to działo 105 mm o długości lufy L/41, co oznacza 4305 mm, a w innych, że L/40 co oznacza 4200 mm długości. Jest też podawana długość 4300 mm. Tymczasem na dwóch tabliczkach znamionowych zachowanego działa (zdjęcie znajduje się poniżej) jest wyraźnie wygrawerowane, że jest to działo 105 mm o długości lufy L/40 wz.36. Dla odmiany na płasku tylnej części nasady zamka jest wygrawerowane L/41 wz.36[2]. Na tabelkach z rysunków technicznych działo raz jest oznaczane L/40 a innym razem L/41[3]. W zachowanej korespondencji z 1939 r. armata ta jest opisywana, jako 105 mm L/41 Bofors. Sprawę można rozwiązać jedynie pomiarem długości lufy na eksponacie.
Na każde działo przewidywano zapas 150 szt. naboi (tzw. pierwszy zapas) a według wykazu z kwietnia 1938 r. na okrętach i w magazynach zgromadzono 600 szt. naboi do dział, co stanowiło 2/3 planowanego zapasu. Do armaty używano pocisków wykonanych na wzór stalowego pocisku 105 mm wz. 31 (z zapalnikiem 24/31 RYG wz.1918) stosowanego w armacie dalekonośnej wz. 1929. W sierpniu 1939 r. na zlecenie KMW, Centrum Badań Balistycznych w Zielonce opracowało poprawkę do tabel strzelniczych uwzględniającą zastosowanie zapalnika 34/31 wz. 1899/1915 ze wzmocnioną sprężyną[3]. Podczas przygotowań wojennych okręty typu „Orzeł” zdały amunicję ćwiczebną i zaokrętowały ostrą amunicję. Pobrały po 150 pocisków 105 mm, po 1200 pocisków 40 mm i po 20 torped 533 mm[4].
Późniejsze działa 10.5 cm/41 (4.1") Model 1940, które stanowiły rozwinięcie tego typu działa zostały przystosowane do zwalczania samolotów z zakresem ostrzału w pionie od -5 do +80 stopni. Szwedzi montowali je po 2 na trałowcach typu Arholma[5]. Jeden z serii tych 14 trałowców HMS Bremön z numerem burtowym 55, znajduje się w szwedzkim muzeum.
Działo z okrętu podwodnego ORP „Sęp”[2]
Działo 105 mm L/40 Bofors, które było kiedyś zainstalowane na ORP „Sęp” ma następujące wybite cechy:
Od tyłu na płasku nasady zamka na górze: znak firmowy, 1937, znak firmowy. W dolnym wierszu: Dz. 105 mm. L/41. Wz.36,
Na dolnej części płasku nasady zamka: No 1. A w dolnym wierszu 1167 kg. Podana waga odnosi się do części odrzutowej działa.
Na tabliczce znamionowej umieszczonej na lewym boku obejmy oporopowrotnika: w górnym wierszu A-B BOFORS ze znakami firmowymi po bokach, w kolejnym wierszu SVERIGE, niżej DZ.105mm.L/40 wz.36, poniżej N.1, w dolnym wierszu CIĘŻAR NA CZOPACH 1603 kg.
Na tabliczce znamionowej umieszczonej na lewym boku kołyski armaty: w górnym wierszu A-B BOFORS ze znakami firmowymi po bokach, w kolejnym wierszu SVERIGE, niżej DZ.105mm.L/40 wz.36, poniżej N.1, w dolnym wierszu 2.883 kg co odnosi się do wagi całego działa z podstawą[2].
| Państwo: | Szwecja/Polska | |
| Źródło danych | dokumentacja i dokumenty | tabliczki znamionowe na zachowanym dziale |
| Długość całkowita lufy: | 4300 mm | brak |
| Długość lufy w kalibrach: | L/40 lub L/41 | L/40 lub L/41 |
| Kąty ostrzału pionowego | od -10 do +32 | od -10 do +32 |
| Ostrzał poziomy: | 360° | 360° |
| Wysokość na czopach: | 1100 mm | brak |
| Ciężar lufy z zamkiem: | 1180 kg | 1167 kg |
| Ciężar działa na czopach: | brak | 1603 kg |
| Ciężar podstawy z przyrządami celowniczymi: | 1770 kg | brak |
| Ciężar całkowity działa: | 2950 kg | 2883 kg |
| Donośność: | 14 600 m | brak |
| Prędkość początkowa pocisków: | 700 m/s | brak |
| Ciężar pocisku: | 16 kg | brak |
| Ciężar ładunku miotającego: | 2,8 kg | brak |
| Ciężar całkowity naboju: | 23 kg | brak |
| Ilość amunicji w wodoszczelnych parkach podręcznych: | 27 szt. | brak |
| Ilość amunicji w komorze amunicyjnej okrętu: | 125 sztuk | brak |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Tadeusz Grzesikowski, ORP Sęp – geneza okrętu, budowa i technika, „magazyn „Morze, Statki i Okręty””, styczeń 2011.
- ↑ a b c d e Maciej Tomaszewski, Działo 105 mm L/40 Bofors z ORP „Sęp” – army1914-1945 [online], army1914-1945.org.pl [dostęp 2018-08-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-08] (pol.).
- ↑ a b c Waldemar Nadolny, Artyleria Okrętowa tomik Nr 143 WLU.
- ↑ Józef Wiesław Dyskant, Polska Marynarka Wojenna w 1939 r., 2000.
- ↑ Tony DiGiulian, Sweden 10.5 cm/40 (4.1") Model 1936 and 1940 – NavWeaps [online], www.navweaps.com [dostęp 2018-08-08] (ang.).