Bory Dolnośląskie

Bory Dolnośląskie
	; Zasięg regionu w obrębie Polski
Prowincja	Niż Środkowoeuropejski
Podprowincja	Niziny Sasko-Łużyckie
Makroregion	Nizina Śląsko-Łużycka
Mezoregion	Bory Dolnośląskie
Mikroregion(y)	Równina Gozdnicka (317.741),; Równina Węgliniecka (317.742),; Kotlina Żagańska (317.743),; Równina Nadbobrzańska (317.744),; Równina Wizowska (317.745)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bory Dolnośląskie dawniej Puszcza Dolna (niem. Niederschlesische Heide) – mezoregion fizycznogeograficzny (317.74) utworzony przez największy w Polsce zwarty kompleks leśny o powierzchni ok. 1650 km²^[1]; jest częścią Niziny Śląsko-Łużyckiej oraz Krainy Śląskiej.

Położenie

Administracyjnie leżą na terenie dwóch województw – lubuskiego i dolnośląskiego.

Stanowią część Niziny Śląsko-Łużyckiej. Rozciągają się pomiędzy Pogórzem Izerskim i Pogórzem Kaczawskim na południu a morenowymi Wzniesieniami Żarskimi i Wzgórzami Dalkowskimi na północy. Na wschodzie sąsiadują z Wysoczyzną Lubińską, Równiną Legnicką i Równiną Chojnowską. Zachodnią granicę Borów stanowi Nysa Łużycka, za którą, w Niemczech, leżą Bory Mużakowskie (niem. Muskauer Heide).

Najwyższym wzniesieniem jest wzgórze Dębniak 238 m n.p.m. – na północ od linii kolejowej nr 282 Węgliniec – Zebrzydowa.

Podział

Na obszarze Borów Dolnośląskich wyróżnia się mikroregiony^[2]:

Puszcze i lasy

Na obszarze Borów Dolnośląskich wyróżnia się kompleksy leśne:

Puszczę Żagańską
Bory Szprotawskie
Puszczę Przemkowską
Las Chocianowski
Puszczę Zgorzelecką (niem. Görlitzer Heide)
Puszczę Osiecznicką
Puszczę Kliczkowską
Puszczę Bolesławiecką
Puszczę Wiechlicką

Pustynie

Na terenie Borów Dolnośląskich znajdują się obszary pustynne:

Pustynia Kozłowska
obszary pustynne na terenie Ośrodka Szkolenia Poligonowego Wojsk Lądowych Żagań
niewielkie obszary pustynne na terenie Przemkowskiego Parku Krajobrazowego

Rzeki

Główne rzeki Borów Dolnośląskich (od zachodu):

Podział administracyjny

Bory Dolnośląskie leżą na pograniczu krain historycznych: Łużyc i Dolnego Śląska. Naturalną ich granicą jest rzeka Kwisa. Według współczesnego podziału administracyjnego wchodzą w skład województw:

Większe miejscowości leżące w Borach Dolnośląskich (alfabetycznie):

Borami Dolnośląskimi z ramienia Lasów Państwowych zarządzają:

Na obszarze Borów działają:

Geologia

Budowa geologiczna oraz rzeźba terenu są efektem zlodowacenia środkowopolskiego, które pozostawiło obszary sandrowe, na których występują głównie jałowe piaski bielicowe. Cechami charakterystycznymi regionu są; znaczna liczba śródleśnych stawów, torfowiska, bagna i wydmy śródlądowe. Pod osadami zlodowacenia środkowopolskiego zalegają gliny zlodowacenia południowopolskiego, a pod nimi z kolei utwory trzeciorzędowe – piaski i żwiry oraz iły z pokładami węgla brunatnego.

Na obszarze Borów występują złoża torfu, rudy darniowej i piasku szklarskiego; na obrzeżach regionu – także węgla brunatnego (największe w rejonie Bogatyni Turoszowa, także na południe od Żar oraz złoża perspektywiczne: Legnica–Prochowice–Ścinawa a także Gubin–Mosty–Brody).

Flora

Żywicowanie sosny

Dominującym typem siedliskowym Borów Dolnośląskich jest bór świeży. Mniejszy udział mają bory mieszane, bory wilgotne i bory suche. Dąbrowy i buczyny zajmują jedynie najżyźniejsze fragmenty Borów, w których bory bagienne i olsy zachowały się na skromnej powierzchni.

Podstawowym i zdecydowanie dominującym gatunkiem w drzewostanie Borów Dolnośląskich jest sosna. Stale zwiększane są udziały świerka, a w wielu rewirach leśnych dokonuje się również reintrodukcji jodły pospolitej.

W lasach Borów Dolnośląskich gatunki liściaste, takie jak dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, brzoza, buk, olcha czarna czy osika stanowią jedynie marginalną domieszkę. Spotyka się także gatunki drzew i krzewów pochodzenia obcego, głównie amerykańskiego: dąb czerwony, czeremcha późna i tawuła kutnerowata. Obszar ten znany jest z obfitości grzybów i jagód.

Niespotykane w skali kraju (poza obszarami leśnymi Pomorza Zachodniego) jest nagromadzenie gatunków roślin atlantyckich. Występują tu m.in.:

Miejscową florę reprezentują również rzadkie i chronione gatunki roślin, jak:

Pomniki przyrody

Dąb Chrobry koło Piotrowic (uległ pożarowi w dn. 18.11.2014)
Dąb Wernyhora w Wierzbowej

Regionalne produkty rolne

Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich jest polskim produktem regionalnym chronionym przez prawo unijne – uzyskał status Chronionego Oznaczenia Geograficznego^[3].

Fauna

Autostrada A18 i ruiny budowy niemieckiej autostrady Wrocław-Drezno (A4) przez Bory Dolnośląskie w okolicach Bolesławca – zdjęcie satelitarne Landsat, ok. 2000

Bory Dolnośląskie od dawna cieszą się uznaniem myśliwych w kraju i za granicą, ze względu na dużą liczebność jeleni, saren, dzików, lisów i zajęcy. Coraz częściej pojawiają się wilki.

Lasy te stanowią ponadto ostoję wydry, popielicy, gniewosza plamistego, żmii zygzakowatej, żółwia błotnego, ropuchy paskówki, bociana czarnego, dudka, lelka, puchacza, siniaka, sóweczki, włochatki a także kuraków leśnych – głuszca i cietrzewia.

Stawy śródleśne i mokradła są środowiskiem licznych gatunków ptaków wodno-błotnych, jak bąk, bekas, brzęczka, cyraneczka, gągoł, gęgawa, kropiatka, kulik wielki, łabędź krzykliwy, mewa śmieszka, podgorzałka, słonka, samotnik, tracz nurogęś, zielonka czy żuraw. Znaczące są również populacje miejscowych ptaków drapieżnych – bielika, błotniaka stawowego, jastrzębia, kani czarnej, kani rdzawej, kobuza, krogulca i trzmielojada.

W rzekach płynących przez Bory żyją pstrągi potokowe, trocie wędrowne, lipienie i głowacice. W Kwisie koło Osiecznicy i Kliczkowa miała swoje stanowisko skójka perłorodna – małż wytwarzający szlachetne perły. Na skutek reintrodukcji zwiększyła się populacja bobra.

Formy ochrony przyrody

Rezerwat przyrody Brzeźnik – na południe od Kierżna
Rezerwat przyrody Buczyna Szprotawska – pomiędzy Lesznem Dolnym a Piotrowicami, na południe od drogi krajowej nr 12
Rezerwat przyrody Torfowisko Borówki – na północ od Borówek
Rezerwat przyrody Torfowisko pod Węglińcem – na północ od Węglińca
Rezerwat przyrody Wrzosiec koło Piasecznej – pomiędzy wsiami Piaseczna i Stary Węgliniec
obszar chroniony mewy śmieszki – w rozlewiskach Bobru koło Kozłowa
Obszar Chronionego Krajobrazu Bory Dolnośląskie – w północno-zachodniej części mezoregionu
- Rezerwat przyrody Przygiełkowe Moczary
- Rezerwat przyrody Zacisze
- Rezerwat przyrody Żurawie Bagno – pomiędzy Gozdnicą a Lipną, na północ od drogi wojewódzkiej nr 350
- Użytek ekologiczny Łąki nad Olszą
Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Czarnej Wody – na północny wschód od Rokitek:
- Użytek ekologiczny Torfowisko Kąty
- Użytek ekologiczny Torfowisko Zamienice
Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie – na wschód od Chocianowa
Ostoja przyrody Bunkrowe Wzgórza – na południe od Wiechlic
Użytek ekologiczny Łabędzi Staw – na Stawach Bobrowickich na zachód od Bobrowic
Użytek ekologiczny Łąki Ługowiny – na południowy wschód od Leszna Dolnego
Użytek ekologiczny Sowie Bagno – pomiędzy Małomicami a Szprotawą, nad Bobrem
Użytek ekologiczny Sucha Sosna – na południowy wschód od żagańskiej dzielnicy Moczyń, nad Bobrem
projektowany Rezerwat przyrody Stawy Parowskie – pomiędzy Piaseczną a Starym Węglińcem, na wschód od drogi drogi wojewódzkiej nr 296
Park Krajobrazowy Łuk Mużakowa – na północny wschód od Przewozu
Przemkowski Park Krajobrazowy:
specjalny obszar ochrony siedlisk Dolina Dolnej Kwisy
Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Park Słowiański” – Szprotawa, pradolina rzeki Bóbr

Transport

Transport drogowy

Na terenie Borów, w okolicach wsi Krzyżowa, zlokalizowano węzeł dwóch polskich autostrad A4 i A18.

Ponadto przez Bory Dolnośląskie prowadzą drogi:

krajowe:
- DK12
- DK18
- DK27
- DK94
wojewódzkie:
- DW294
- DW296
- DW297
- DW300
- DW328
- DW350
- DW351
- DW357

Transport kolejowy

Przez Bory Dolnośląskie przebiega historyczna magistrala kolejowa: Wrocław – Malczyce – Legnica – Miłkowice – Rokitki – Wierzbowa Śląska – Żagań – Guben – Berlin (linia kolejowa nr 275), z odgałęzieniem: Miłkowice – Bolesławiec – Zgorzelec – Drezno.

Naukowcy związani z Borami Dolnośląskimi

Zobacz też

Dawny sowiecki magazyn na broń atomową, tzw. bunkier atomowy pod Szprotawą

Szczeliny przeciwlotnicze z okresu II wojny światowej w Parku Huta w Iławie (ścieżka dydaktyczna)

Przypisy

↑ Bory Dolnośląskie. [dostęp 2010-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-01)].
↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1.
↑ Monika Kucia: Poznaj polskie chronione produkty!. 10.06.2013. [dostęp 2014-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-06)]. (pol.).

Bibliografia

Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1.

Linki zewnętrzne

Fundacja Bory Dolnośląskie. borydolnoslaskie.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-09)].
Ruszów w Borach Dolnośląskich
Bunkry w Borach Dolnośląskich

[1] Bory Dolnośląskie. [dostęp 2010-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-01)].

[2] Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13897-1.

[3] Monika Kucia: Poznaj polskie chronione produkty!. 10.06.2013. [dostęp 2014-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-06)]. (pol.).

[1]

[2]

[3]