Carl Bosch
Carl Bosch (ur. 27 sierpnia 1874 w Kolonii, zm. 26 kwietnia 1940 w Heidelbergu) – niemiecki inżynier-chemik, przemysłowiec, specjalista w zakresie aparatury przemysłowej, jeden z twórców nowoczesnego przemysłu chemicznego w Niemczech, prezes BASF i IG Farben. Wykonywał prace badawcze nad syntezą amoniaku (metoda Habera i Boscha) i uwodornianiem węgla. W roku 1931 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii, wraz z Friedrichem Bergiusem, za wkład w wynalezienie i rozwój chemicznych procesów wysokociśnieniowych.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Specjalność: chemia | |
| Alma Mater | |
| Przedsiębiorstwo | |
| Nagrody | |
Życiorys
edytujDzieciństwo i młodość
edytujUrodził się w Kolonii, gdzie jego ojciec, Carl Bosch senior, prowadził firmę instalatorską[1] (instalacje wodno-kanalizacyjne i gazowe[2]). Stryj, Robert Bosch, zajmował się problemami konstrukcji świec zapłonowych. Prawdopodobnie rodzina ukierunkowała rozwój naukowo-technicznych zainteresowań Carla Boscha juniora. Po ukończeniu szkoły średniej podjął pracę w warsztacie mechanicznym jako metalowiec – w roku 1893 odbywał praktykę zawodową w Hucie Maria w Chocianowie (Marienhűtte Kotzenau)[3][4]. W latach 1894–1896 studiował metalurgię i inżynierię mechaniczną[1][2] (według części źródeł – chemię[5]) w Królewskiej Politechnice Berlińskiej w Charlottenburgu[a], a następnie przeniósł się na Uniwersytet w Lipsku. W latach 1896–1898 wykonał w Lipsku pracę doktorską w dziedzinie chemii pod kierunkiem Johannesa Wislicenusa (chemik-organik, współtwórca stechiometrii, autor pojęcia „izomeria geometryczna”), uzyskując doktorat w roku 1898[1][2][5][6].
Lata 1899–1919
edytujW roku 1899 został zatrudniony w BASF (Badische Anilin- und Sodafabrik)[b][1][2][5][6] (według części źródeł – w roku 1914[7]). W firmie zajmował się problemami z zakresu technologii chemicznej oraz projektowaniem i budową aparatury przemysłowej[1][2][5][6].
W czasie I wojny światowej koncentrował się na zagadnieniach przemysłu azotowego, starając się rozwiązać problem zapotrzebowania na kwas azotowy, wykorzystywany do produkcji materiałów wybuchowych i nawozów azotowych. Współpracował z Fritzem Haberem w czasie wdrażania technologii syntezy amoniaku, opracowanej przez Habera w skali laboratoryjnej. W roku 1908 uruchomiono w Niemczech pierwszą instalację półtechniczną. Produkcję NH3 metodą Habera-Boscha w pełnej skali przemysłowej rozpoczęto w roku 1913[5] w nowym zakładzie Leuna-Werke, wybudowanym przez BASF. Od roku 1916 Bosch był członkiem zarządu tej spółki[1], a od roku 1919 – jej prezesem[1][7].
po prawej: jeden z reaktorów przemysłowych BASF (obecnie – monument przed Karlsruher Institut für Technologie)
W tymże roku uczestniczył w przygotowywaniach traktatu wersalskiego, kończącego I wojnę światową. Pełnił funkcję eksperta w czasie wstępnych rozmów dotyczących przemysłu, m.in. z przedstawicielami francuskiego przemysłu chemicznego na temat ekonomicznych konsekwencji traktatu dla zakładów w Niemczech[1].
Lata 1920–1940
edytujPo zakończeniu wojny Carl Bosch odegrał ważną rolę w tworzeniu spółki akcyjnej IG Farben AG (niem. Interessen-Gemeinschaft Farbenindustrie Aktiengesellschaft, pol. Wspólnota Interesów Przemysłu Farbiarskiego SA, rok 1925). Był członkiem zarządu IG Farben, a następnie – od roku 1935 – prezesem tej spółki. Przyczynił się do rozwoju m.in. zakładów przemysłowych wytwarzających benzynę syntetyczną metodą Bergiusa[1][7].
W roku 1931 otrzymał – wraz z Friedrichem Bergiusem – Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za osiągnięcia w zakresie rozwoju wysokociśnieniowych procesów technologicznych. Był jednym z nielicznych laureatów nagrodzonych za działalność przemysłową[5]. W czasie ceremonii wręczania Nagród wygłosił wykład na temat: The Development of the Chemical High Pressure Method During the Establishment of the New Ammonia Industry[6].
Poza pracą w BASF i IG Farben Carl Bosch prowadził badania i wykłady na Uniwersytecie w Heidelbergu (odbierał Nagrodę Nobla będąc afiliowanym przez ten Uniwersytet i IG Farben)[5][6]. W roku 1937 zastąpił Maxa Plancka na stanowisku prezesa Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft; pełnił tę funkcję w latach 1937–1940[8].
Poglądy polityczne
edytuj
W okresie Republiki Weimarskiej Carl Bosch był członkiem Niemieckiej Partii Demokratycznej. Nie miał jednoznacznych poglądów politycznych: zdecydowanie krytykował antysemityzm narodowych socjalistów, jednak korzystał z profitów, wynikających z nazistowskich zamówień w IG Farben[8].
Wyróżnienia
edytujPoza Nagrodą Nobla w dziedzinie chemii w roku 1931 Carl Bosch otrzymał m.in.[6]:
- Liebig-Denkmünze od Stowarzyszenia Chemików Niemieckich (Gesellschaft Deutscher Chemiker),
- Bunsen-Denkmünze od Deutsche Bunsen-Gesellschaft für Physikalische Chemie,
- Werner-von-Siemens-Ring (zob. Werner von Siemens)
- Grashof-Denkmünze od Verein Deutscher Ingenieure (VDI),
- Wilhelm-Exner-Medaille od Wilhelm-Exner-Stiftung,
- Carl-Lueg-Denkmünze od Stowarzyszenia Metalurgów Niemieckich.
Był członkiem licznych niemieckich i zagranicznych towarzystw naukowych i prezesem Kaiser-Wilhelm-Gesellschaft (od roku 1937)[6][8].
Upamiętnienie
edytujImię Carla Boscha i Fritza Habera nadano metodzie przemysłowej produkcji amoniaku z azotu i wodoru, której opracowanie jest uznawane za jedno z najważniejszych osiągnięć technologii chemicznej XX wieku. Znajduje to wyraz w tempie wzrostu produkcji NH3, porównywanym np. z eksplozją rozwoju robotyki[9].
Jednym z dowodów pamięci o zasługach Boscha jest poświęcone mu muzeum w Heidelbergu, otwarte w maju 1998 roku[4]. Zarząd BASF – obecnie firmy o międzynarodowym zasięgu – mieści się nadal w Ludwigshafen am Rhein, przy Carl-Bosch-Straße[10].
w latach 1940–2007
Życie prywatne
edytujW roku 1902 Carl Bosch poślubił Else Schilback. Mieli syna i córkę. Poświęcał czas na ustawiczne pogłębianie wiedzy, był zapalonym kolekcjonerem minerałów, kamieni szlachetnych, motyli i chrząszczy[2].
Uwagi
edytuj- ↑ Studentami tej uczelni było wielu Polaków, m.in. Wojciech Korfanty (1873–1939) i polski chemik, Jan Czochralski (1885–1953).
- ↑ BASF – koncern chemiczny utworzony w roku 1861 w Mannheim, a w roku 1865 przeniesiony do Ludwigshafen. W XX wieku stał się największym koncernem chemicznym na świecie, zatrudniającym 95 tys. osób w kilkuset zakładach chemicznych na świecie (siedziba zarządu: Ludwigshafen).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i Carl Bosch; Chemiker, Techniker, Industrieller. [w:] Biografia w LeMO [on-line]. Lebendiges Museum Online. [dostęp 2014-05-27]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Carl Bosch (August 27, 1874 – April 26, 1940); Engineered the Production of the Single Most Important Product Affecting the World’s Population – Synthetic Fertilizer. [w:] ScienceHeroes.com [on-line]. Holdings, Inc. [dostęp 2017-01-23]. (ang.).
- ↑ Zbigniew Machoń: Bosch Carl. [w:] Leksykon chocianowski [on-line]. cosanow.pl. [dostęp 2014-05-27]. (pol.).
- ↑ a b Carl Bosch Museum. [w:] Strona internetowa muzeum [on-line]. carl-bosch-museum.de. [dostęp 2014-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-22)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g BOSCH Carl (1874–1940). „CHEMIK nauka-technika-rynek”. 63 (4). ChemPress. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Carl Bosch. [w:] The Nobel Prize in Chemistry 1931 [on-line]. Nobel Media AB. [dostęp 2014-05-22]. (ang.).; Biographical. i The Development of the Chemical High Pressure Method During the Establishment of the New Ammonia Industry. [w:] Nobel Lecture [on-line]. 21 maja 1932.
- ↑ a b c Carl Bosch. [w:] Notable Names Database (NNDB) [on-line]. [dostęp 2014-05-22]. (ang.).
- ↑ a b c Carl Bosch 1937–1940. [w:] Max Planck Institutes > President > Former Presidents Carl Bosch [on-line]. [dostęp 2014-05-27].
- ↑ HABER & BOSCH Most influential persons of the 20th century. [w:] Jürgen Schmidhuber’s page (according to Nature, July 29 1999) [on-line]. idsia.ch. [dostęp 2014-05-28]. (ang.).
- ↑ a b Company / News & Media Contact. [w:] Stron a internetowa BASF in Germany [on-line]. deutschland.basf.com. [dostęp 2017-05-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-14)]. (niem.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Diarmuid Jeffreys, Hell’s Cartel: IG Farben and the Making of Hitler’s War Machine, Bloomsbury, 2008
- Archiwum Trybunału Norymberskiego przeciw IG Farben