Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra

Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra (ros. Ханты-Мансийский автономный округ – Югра, Chanty-Mansijskij awtonomnyj okrug – Jugra) – jednostka podziału administracyjnego w obrębie Federacji Rosyjskiej, wchodząca w skład obwodu tiumeńskiego.

Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra

Ханты-Мансийский автономный округ – Югра

okręg autonomiczny
Herb Flaga
Hymn: Гимн Ханты-Мансийского автономного округа
Państwo	Rosja
Obwód	tiumeński
Siedziba	Chanty-Mansyjsk
Kod ISO 3166-2	RU-KHM
Gubernator	Natalia Komarowa
Powierzchnia	534 801 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	1 688 378
• gęstość	3,16 os./km²
Tablice rejestracyjne	86; 186
Położenie na mapie Rosji
Strona internetowa

Krajobraz Okręgu – góra Manaraga (1820) na Uralu Subpolarnym

Krajobraz Okręgu

Tajga

Górski krajobraz Uralu w pobliżu wsi Saranpaul

Położenie

Chanty-Mansyjski OA – Jugra położony jest w zachodniej Syberii, na kontynencie azjatyckim, tuż przy granicy z Europą. Okręg leży w północnej Rosji, na wschód od Uralu, na równinnym terenie wchodzącym w skład środkowej części Niziny Zachodniosyberyjskiej. Jugra leży między 58° a 66° szerokości geograficznej północnej. Kraj z północy na południe rozciąga się na długości 900 km, a ze wschodu na zachód – na 1400 km.

Od północy Okręg graniczy z Jamalsko-Nienieckim Okręgiem Autonomicznym, od północnego zachodu – z Republiką Komi, od południowego zachodu – z obwodem swierdłowskim, od południa – z wchodzącymi w skład obwodu tiumeńskiego rejonami: tobolskim i uwackim. Na wschodzie Jugra graniczy z Krasnojarskim Krajem, zaś na południowym wschodzie – z obwodem tomskim.

Łączna długość granic Chanty-Mansyjskiego OA wynosi 4750 km.

Strefa czasowa

Chanty-Mansyjski OA – Jugra należy do jekaterynburskiej strefy czasowej (YEKT): do 25 października 2014 UTC+06:00 przez cały rok, od 26 października 2014 UTC+05:00 przez cały rok. Jeszcze wcześniej, przed 27 marca 2011 roku, obowiązywał czas standardowy (zimowy) strefy UTC+05:00, a czas letni – UTC+06:00.

Powierzchnia

Ponad połowę obszaru Okręgu porasta tajga. Przez terytorium Jugry płyną liczne rzeki i strumienie. Na terenie obwodu znajdują się niezliczone jeziora oraz zajmujące wielkie obszary bagna.

Ukształtowanie terenu

Chanty-Mansyjski OA w przeważającej części leży na Nizinie Zachodniosyberyjskiej. Na powierzchnię tę składają się obszary na których wysokości wynoszą 100–300 m n.p.m. W pobliżu rzek wysokości bezwzględne osiągają jeszcze niższe wartości: 10–50 m n.p.m.

W zachodniej, skrajnej części okręgu znajdują się niezbyt wysokie góry, stanowiące część pasma górskiego Uralu. W granicach Jugry ciągną się one na długości 450 km pasem szerokim na 30–45 km. Najwyższym punktem na mapie kraju jest szczyt Narodnaja – 1894 m n.p.m., leżący w Uralu Subpolarnym.

Stosunki wodne

Rzeki

Rzeka na terenie Okręgu; w tle góry Ural

Zachód słońca nad chanty-mansyjską rzeką

Krajobraz na terenie Okręgu

Na terenie okręgu znajdują się liczne rzeki, stanowiące dopływy głównej rzeki Chanty-Mansyjskiego OA – Obu i jego głównego dopływu – Irtyszu. Najważniejsze z płynących przez teren Okręgu dopływy Obu to: Wach, Agan, Tromiegan, Wielki Juran, Pim, Wielki Sałym, Nazym, Sośwa Północna i Kazym, zaś głównymi dopływami Irtysza są: Konda i Sogom. Łączna długość rzek w granicach okręgu przekracza 30 000 km.

Rzeki Okręgu, podobnie jak rzeki w innych północnych krainach charakteryzuje wysoki poziom wód w okresie wiosenno-letnim, związany z topnieniem pokrywy śniegowej i spływaniem powstałej w wyniku tego wody do cieków wodnych.

W okresie zimowym rzeki pokryte są grubą warstwą lodu. Utrzymuje się ona przez okres ok. 6 miesięcy.

Jeziora

Na obszarze obwodu położona jest ogromna liczba większych i mniejszych jezior, w tym ponad 29 000 o powierzchni przekraczającej 1 ha, a także 4 zajmujące obszar ponad 100 km². Są nimi: Kondinskij Sor, Leuszynskij Tuman, Bandemtor i Tromemtor.

Klimat

Chanty-Mansyjski OA – Jugra leży w obszarze klimatów umiarkowanych wybitnie kontynentalnych, co charakteryzuje się dużymi różnicami temperatur pomiędzy latem a zimą.

Klimat Jugry charakteryzuje się m.in. szybką i gwałtowną zmianą warunków pogodowych, zarówno w ciągu doby, jak i w przypadku pór roku – zima nagle przechodzi w wiosnę, a jesień w zimę.

Temperatura

Średnia temperatura stycznia w Jugrze wynosi od −18 °C na zachodzie do −24 °C wschodzie Okręgu. W rzeczywistości zimą w nocy temperatury potrafią spadać poniżej −45 °C. Najniższą zarejestrowaną temperaturę −59,3 °C zanotowano w 1973 r.

Zima na terytorium Okręgu jest surowa i długa, z grubą pokrywą śnieżną, zaś lato – krótkie i ciepłe. Przymrozki utrzymują się do późnej wiosny (do połowy czerwca) i pojawiają się już wczesną jesienią.

Klimat Okręgu charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem regionalnym. Najniższe temperatury w okresie zimowym rejestruje się w basenie rzeki Wach (rejon niżniewartowski).

Najcieplejszym miesiącem jest lipiec. Średnia temperatura w tym okresie waha się od +15,7 °C na północy do +18,4 °C na południu regionu. W okresie letnim zdarza się, że temperatury przekraczają 30 °C.

Opady

temperatura i opady w Surgucie.

Roczna suma opadów wynosi 400–550 mm. Najwięcej opadów przypada na miesiąc lipiec, kiedy to spada ok. 15% tej sumy. Zalegająca zimą przez 180–200 dni pokrywa śnieżna osiąga grubość od 50 do 80 cm. Utrzymuje się ona od około końca października do początków maja.

Ciśnienie

W okresie zimowym ciśnienie atmosferyczne na terenie Okręgu ma znacznie niższe wartości niż w innych częściach Azji północnej. Osłabienie działania wyżu azjatyckiego jest spowodowane napływem mas powietrza znad Atlantyku, powodującym także większe średnie opady śniegu i wyższe temperatury powietrza, niż na obszarach położonych na tej samej szerokości geograficznej, lecz bardziej na wschód. W lipcu ciśnienie przyjmuje średnie wartości 1005–1008 hPa, i jest wyższe niż w Azji Środkowej, lecz niższe niż w Arktyce.

Renifer tundrowy

Nasłonecznienie

Dla Jugry charakterystyczna jest duża liczba dni ze słońcem, średnio terytorium Okręgu notuje się 1600–1900 godzin nasłonecznienia. Długość okres wegetacyjnego wynosi od 80 do 115 dni (dla porównania: w Polsce 180–210 dni).

Zimą przeważają wiatry południowe, zaś w okresie letnim – północne.

Fauna

Piesiec

Głuszec zwyczajny

Świat zwierzęcy w Chanty-Mansyjskim OA – Jugrze reprezentują liczne gatunki ssaków, spośród których wiele ma lokalne znaczenie gospodarcze dla życia myśliwych, dostarczając futer i mięsa. Należą do nich głównie drapieżne: lisy, pieśce, wiewiórki, sobole, kuny, norki, gronostaje, łasice, wydry i tchórze. Z innych gatunków mających gospodarcze znaczenie wymienić należy m.in. zające, krety, łosie i dzikie renifery. Ponadto na terenie Jugry żyją liczne gatunki gryzoni, nietoperze i inne ssaki.

Z ptaków w Jugrze występują m.in. dzikie gęsi i kaczki, kuliki, kuropatwy, głuszce, cietrzewie i jarząbki.

Na terenie regionu występują 42 gatunki ryb, m.in. jesiotr, sterlet, nelma (łosoś syberyjski) i sieja.

Charakterystyczną cechą Jugry, podobnie jak innych podmokłych krain jest występowanie w ciepłym okresie roku licznych gatunków owadów, z których wiele, pojawiających się w olbrzymich ilościach, jest dokuczliwych dla człowieka z powodu odżywiania się krwią ssaków.

Flora

Pokrywa roślinna Jugry charakteryzuje się wielką różnorodnością.

Na terenie Okręgu występuje głównie tajga, a także roślinność bagienna i dzikie łąki. W pobliżu licznych jezior występuje typowa dla tego ekosystemu roślinność, zaś w rejonach górskich – także roślinność wysokogórska o charakterze tundrowym.

Modrzew

Obszary leśne stanowią 52,1% powierzchni regionu. Składają się na to głównie średnia tajga, złożona głównie z drzew iglastych, z domieszką liściastych. Z gatunków iglastych najliczniej występują: sosna, świerk, modrzew i jodła.

Na przybrzeżnych obszarach, zalewanych niekiedy przez rzeki, znajduje się typowa roślinność łąkowa.

Na północy regionu, gdzie tajga stopniowo zaczyna przechodzić w lasotundrę, występują liczne gatunki porostów, stanowiące pokarm dla reniferów.

W poszyciu lasów oraz wśród błot rosną liczne jadalne gatunki roślin. Niegdyś pełniły one ważną rolę gospodarczą, obecnie odgrywają one jedynie rolę w tradycyjnej gospodarce części rdzennej ludności Okręgu. Z gatunków mających znaczenie w tym zakresie najliczniej występują żurawiny, borówki, dzikie porzeczki, moroszki, czeremcha, maliny, głóg i jarzębina.

Na terenie okręgu znajdują się dwa ściśłe rezerwaty przyrody (zapowiedniki): Rezerwat przyrody „Juganskij” i Rezerwat przyrody „Małaja Sośwa”.

Historia

Prehistoria

Pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego na terytorium Jugry pochodzą z mezolitu. Zamieszkujące je ludy najprawdopodobniej stanowiły ludność protouralską, zanim jeszcze uległa ona podziałowi na Ugrofinów i Samojedów. W neolicie na terenie Okręgu mieszkały już ludy ugrofińskie, m.in. Chantowie. W epoce żelaza pojawiły się pierwsze organizmy państwowe, rodzaj księstw, obejmujących gród (czasem kilka) i jego bliskie otoczenie. W I tys. n.e. ludność Okręgu utrzymywała sporadyczne kontakty zarówno ze wschodem, jak i zachodem.

Rodzina chantyjska przed tradycyjnym domem koczowników

X w. – koniec XVI w

Od XI w. ziemie Jugry stały się terenem rosyjskiej ekspansji handlowej prowadzonej z terenu Nowogrodu. Od XI w. w zachodniej części dzisiejszego terenu Okręgu zaczęły osiedlać się napływające z zachodu plemiona Mansów, wypierane ze swych dotychczasowych siedzib przez Rosjan i Komiaków. Ugrofińskie ludy zamieszkujące teren dzisiejszego OA (Chantowie i Mansowie) określane były przez Rusinów mianem Jugrowie (od komijskiego Jögra.), a kraj przez nich zamieszkany – Jugrą.

Od XIII w. większość ziem dzisiejszego Okręgu znajdowała się w dość luźnej zależności od Republiki Nowogrodzkiej. Od 1478, czyli od podbicia Nowogrodu przez Moskwę, ziemie Jugry weszły w skład Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

Na początku XVI w. ziemie Jugry zajęte zostały przez Tatarów i wchodziły w skład Chanatu Syberyjskiego. Stanowiły one jedną z ważniejszych części tego państwa.

W 1555 r. Rosja ponownie rozciągnęła nad Jugrą władzę zwierzchnią, gdyż władca Chanatu Syberyjskiego stał się wasalem carów rosyjskich. Wyrazem owej podległości była m.in. coroczna danina płacona w skórach sobolich, pozyskiwanych w dużej części na terenie Jugry. Gdy w 1563 r. chan Kuczum zerwał ową zależność i najechał ziemie cara, odwetowe wyprawy rosyjskie rozbiły chanat, a jedna z nich, pod dowództwem Jermaka, w 1582 r. ostatecznie przyłączyła większość terenu Chanty-Mansyjskiego OA do Rosji. Reszta terytorium została przyłączona wkrótce potem, do końca XVI w.

Kolonizacja rosyjska

Mapa fragmentu ziem okręgu z 1701 r.

Wkrótce po przyłączeniu tych ziem rozpoczęła się rosyjska kolonizacja Jugry: w 1593 r. na miejscu starego chantyjskiego grodu Sugmut-Basz, inaczej zwanego Chałumo-Sugmut co w przekładzie oznacza „brzozowy gródek” założono pierwsze rosyjskie miasto Bieriozow, obecnie Bieriozowo, a w 1594 r. założono miasto Surgut – obecnie największe skupisko ludności w Okręgu. Intensywne osadnictwo rosyjskie rozpoczęło się jednak dopiero w połowie, a nasiliło w końcu XVII w. i szybko doprowadziło do tego, ze autochtoniczna ludność kraju (Chantowie i Mansowie) już w XVIII w. stała się na terenach Okręgu mniejszością (obecnie stanowi ona poniżej 2% populacji.) W okresie tym rozpoczęto pierwsze systematyczne badania nad kulturą i językami rdzennej ludności. W 1708 większość terenów obecnego Chanty-Mansyjskiego OA weszły w skład utworzonej Guberni Syberyjskiej, a w 1775 – Guberni Tobolskiej.

Wiek XIX i początek XX

W XIX w. na terytorium Jugry kontynuowana było osadnictwo rosyjskie. Obszar dzisiejszego obwodu był jednym z wielu miejsc zsyłki przeciwników politycznych caratu, w tym Polaków.

XIX wiek był także początkiem nowoczesności w rejonie. w 1844 r. pojawiły się na Obie i Irtyszu pierwsze parowce, zaś regularna komunikacja tym rodzajem transportu datuje się od lat 50. Napłynęły wówczas do Jugry kolejne rzesze osadników, wśród których znajdowali się nie tylko, jak poprzednio, pionierzy i myśliwi, ale też kupcy i uczeni. W 1859 r. po Obie i Irtyszu, m.in. przez teren Jugry pływało 7 parowców, w 1904 r. – 107, а w 1913 – już 220.

W 1909 r. zbudowano pierwszą linię telefoniczną, łączącą kraj z resztą Rosji.

Utworzenie autonomii

Okręg utworzono 10 grudnia 1930 jako Ostiako-Wogulski Okręg Narodowościowy (ros. Остяко-Вогульский национальный округ). Utworzenie Ostiako-Wogulskiego Okręgu Narodowościowego miało na celu przyznanie ograniczonej autonomii autochtonicznym ludom zachodniej Syberii – Ostiakom (Chantom) i Wogułom (Mansom), i było elementem polityki tzw. korienizacji – przyznawania uprawnień nierosyjskim narodom, zamieszkującym Rosję, dawniej gnębionym i wynaradawianym przez carat.

Wraz z utworzeniem okręgu utworzono nowe osiedle – Ostiako-Wogulsk, mające być ośrodkiem administracyjnym okręgu.

Ponieważ nazwa Okręgu: Ostiako-Wogulski pochodziła od rosyjskich nazw obu narodów, w 1940 r. okręg został przemianowany na Chanty-Mansyjski Okręg Narodowościowy (ros. Ханты-Мансийский национальный округ), która to nazwa zawiera w sobie pochodzące z ojczystych języków obu narodów nazwy Chantów i Mansów.

Zmiana nazwy okręgu nastąpiła razem ze stosowną zmianą nazwy stolicy Jugry z Ostiako-Wogulsk na Chanty-Mansyjsk.

7 października 1977 Chanty-Mansyjski Okręg Narodowościowy przemianowano na Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny (ros. Ханты-Мансийский автoнoмный округ). Wiązało się to z pewnym poszerzeniem autonomii.

Po rozpadzie ZSRR okręg, znajdujący się na terytorium Rosji otrzymał w przyjętej w 1993 Konstytucji Federacji Rosyjskiej status pełnoprawnego podmiotu tej federacji (art. 65).

25 lipca 2003 rozporządzenie prezydenta Rosji zmieniło oficjalną nazwę Okręgu na obowiązującą obecnie – Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra. Dodanie słowa „Jugra” miało na celu nawiązanie do tradycyjnej, staroruskiej nazwy ziem wchodzących w skład okręgu.

Odkrycie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego

W latach 50. XX w. na terenie ówczesnego Chanty-Mansyjskiego ON zostały odkryte złoża gazu ziemnego, które okazały się częścią wielkiego Zachodniosyberyjskiego Zagłębia Naftowego, obejmującego także tereny położone poza Okręgiem. Pierwsze złoże zostało odkryte 21 września 1953 w pobliżu miasta Bieriozowo. Dalsze badania odkryły także obecność ropy naftowej, która na terenie Jugry trysnęła 25 września 1959 w rejonie wsi Szaim, na miejscu której znajduje się dziś miasto Uraj.

Odkrycia te i związany z nimi rozwój przemysłu naftowego spowodowały szybki napływ kolejnych osadników i ogromny, dwunastokrotny wzrost liczby ludności Jugry: ze 118 000 w 1956 do 1 478 000 w 2006 r.

Demografia

Statystyki demograficzne

W 2006 r. Chanty-Mansyjski OA zamieszkiwało 1 478 178 osób. Ludność miejska stanowi 91,3% populacji, a wiejska – 8,7%. Gęstość zaludnienia wynosi 2,7 os./km².

Liczba mieszkańców okręgu systematyczna rośnie, od spisu powszechnego w 2002 r. do 1 stycznia 2006 wzrosła ona o 45,4 tys. osób, co stanowi 3,16%. Wzrost ten jest wynikiem zarówno dodatniego salda migracji, jak i przyrostu naturalnego. Region ten bowiem, jako jedna z niewielu części Rosji wykazuje przewagę liczby urodzeń nad liczbą zgonów. W 2002 urodziło się tutaj 19 958 osób (przyrost 13,5‰), a zmarło 10 415 (7,1‰), co daje przyrost naturalny rzędu +6,4‰.

Zmiany liczby mieszkańców

W okresie ZSRR nastąpił znaczny wzrost zaludnienia okręgu. Związane było to z odkrywaniem w latach 50. i 60. złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, a następnie z rozwojem przemysłu, zwłaszcza naftowego w tym regionie. Po upadku ZSRR i powstaniu niepodległej Rosji. Okręg jest jednym z niewielu terenów Syberii i rosyjskiego Dalekiego Wschodu, którego ludność nie zmniejsza się, a wręcz przeciwnie – zwiększa (w ciągu 2005 liczba ludności wzrosła o 9,2 tys. osób, tj. o 0,63%). Obecnie (stan na 1 stycznia 2006) Jugrę zamieszkuje 1 478 200 osób. Oznacza to, iż w ciągu ostatniego półwiecza populacja Jugry wzrosła 12-krotnie.

Wzrostowi ogólnej liczby ludności towarzyszy spadek udziału procentowego w populacji ludności rdzennej – Chantów i Mansów.

Chant – rdzenny mieszkaniec Okręgu

Kobiety chantyjskie w tradycyjnych strojach

Rok	Liczba mieszkańców	Udział Chantów i Mansów
1939	93 300	19,3%
1956	118 000	ok. 15%
1961	134 000	ok. 14%
1965	194 000	ok. 10%
1970	272 000	ok. 7,5%
1977	460 000	poniżej 5%
1980	616 000	ok. 3,5%
2004	1 456 000	ok. 1,9%
2006	1 478 000	ok. 1,8%

Narodowości

Według spisu powszechnego z 2004 na terenie Jugry zamieszkują przedstawiciele 123 narodowości, głównie należących do narodów słowiańskich, w mniejszym stopniu też tureckich i ugrofińskich.

Zdecydowaną większość ludności Chanty-Mansyjskiego OA stanowią Rosjanie (66,1%), zaś narody, od których pochodzi nazwa Okręgu – Chantowie i Mansowie – odpowiednio 1,2% i 0,7%.

Krajobraz przedgórza polarnego Uralu

Teatr w Chanty-Mansyjsku

Rzeka Szekuria

Jedna z rzek w Chanty-Mansyjskim OA

Szczegółowy skład etniczny Chanty-Mansyjskiego OA:

• Rosjanie: 66,06% (946 590 osób)
• Ukraińcy: 8,6% (123 238 osób)
• Tatarzy: 7,51% (107 637 osób)
• Baszkirzy: 2,5% (35 807 osób)
• Azerowie: 1,75% (25 088 osób)
• Białorusini: 1,43% (20 518 osób)
• Chantowie: 1,2% (17 128 osób)
• Czuwasze: 1,07% (15 261 osób)
• Osoby o nieustalonej narodowości lub bez poczucia przynależności narodowej: 0,92% (13 210 osób)
• Mołdawianie: 0,76% (10 861 osób)
• Mansowie: 0,69% (9894 osób)
• Kumycy: 0,67%
• Lezgini: 0,60%
• Niemcy: 0,58%
• Maryjczycy: 0,51%
• Czeczeni: 0,48%
• Ormianie: 0,45%
• Mordwini: 0,44%
• Tadżycy: 0,39%
• Uzbecy 0,36%
• Kazachowie: 0,30%
• Udmurci: 0,26%
• Komiacy: 0,21%
• Komi-Permiacy: 0,19%
• Nogajowie: 0,17%
• Kirgizi: 0,14%
• Dargińczycy: 0,14%
• Awarowie: 0,13%
• Polacy: 0,13%
• Bułgarzy: 0,12%
• Gagauzi: 0,11%
• Nieńcy: 0,09%
• Gruzini: 0,09%
• Grecy: 0,08%
• Lakowie: 0,07%
• Koreańczycy: 0,06%
• Turcy: 0,06%
• Osetyjczycy: 0,06%
• Ingusze: 0,05%
• Żydzi: 0,05%
• Litwini 0,04%

Zmiany liczebności i udziału procentowego w populacji głównych grup etnicznych na przestrzeni lat (według danych ze spisów powszechnych)

	1939	1959	1970	1979	1989	2002
Chantowie	12 238 (13,1%)	11 435 (9,2%)	12 222 (4,5%)	11 219 (2,0%)	11 892 (0,9%)	17 128 (1,2%)
Mansowie	5768 (6,2%)	5644 (4,6%)	6684 (2,5%)	6156 (1,1%)	6562 (0,5%)	9894 (0,7%)
Nieńcy	852 (0,9%)	815 (0,7%)	940 (0,3%)	1003 (0,2%)	1144 (0,1%)	1290 (0,1%)
Komiacy	2436 (2,6%)	2803 (2,3%)	3150 (1,2%)	3105 (0,5%)	3000 (0,2%)	3081 (0,2%)
Rosjanie	67 616 (72,5%)	89 813 (72,5%)	208 500 (76,9%)	423 792 (74,3%)	850 297 (66,3%)	946 590 (66,1%)
Ukraińcy	1111 (1,2%)	4363 (3,5%)	9986 (3,7%)	45 484 (8,0%)	148 317 (11,6%)	123 238 (8,6%)
Tatarzy	2227 (2,4%)	2938 (2,4%)	14 046 (5,2%)	36 898 (6,5%)	97 689 (7,6%)	107 637 (7,5%)
Pozostali	1026 (1,1%)	6115 (4,9%)	15 629 (5,8%)	43 106 (7,6%)	163 495 (12,7%)	223 959 (15,6%)

Rdzenni mieszkańcy Jugry

Rdzennymi mieszkańcami Chanty-Mansyjskiego OA są Chantowie i Mansowie.

Wyznania

Sobór Zmartwychwstania Pańskiego w stolicy Okręgu – Chanty-Mansyjsku

Większość ludności Jugry wyznaje prawosławie, część – islam, sporą grupę stanowią niewierzący. Istnieje także niewielka grupa (kilkaset do kilku tys.) osób, należących do rdzennej ludności Syberii, która wyznaje tradycyjne wyznania szamanistyczne. W ostatnich latach w wyniku nasilonej akcji ewangelizacyjnej prowadzonej przez przybyłych z zachodu misjonarzy wielu mieszkańców Jugry przyłączyło się do wspólnot religijnych wyrosłych na gruncie protestantyzmu (m.in. baptystów i ewangelicznych chrześcijan)

Na terenie obwodu działa 51 parafii prawosławnych (Chanty-Mansyjsk jest stolicą eparchii chanty-mansyjskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego), 26 wspólnot muzułmańskich, 1 parafia rzymskokatolicka, 40 innych chrześcijańskich organizacji religijnych, związanych z wyznaniami protestanckimi, oraz 12 innych wspólnot i organizacji wyznaniowych.

Gęstość zaludnienia

Średnia gęstość zaludnienia w Chanty-Mansyjskim OA wynosi 2,8 os./km² W praktyce istnieją bardzo duże rozbieżności pomiędzy różnymi częściami kraju. Na południu jest to kilkanaście, a w pobliżu miast kilkadziesiąt osób na km² (w dużych miastach – ponad kilkaset), zaś na obszarach północnych 1 osoba przypada na kilka km².

Miasta

Stolicą Okręgu jest miasto Chanty-Mansyjsk. Największymi miastami na terenie Autonomii są Surgut, Niżniewartowsk i Nieftiejugansk.

16 największych miast zamieszkuje 78% ludności Okręgu, zaś cała ludność miejska stanowi 91% populacji Jugry.

Najważniejsze miasta i osiedla typu miejskiego (stan na 1 stycznia 2005):

Dworzec w Surgucie – największym mieście Okręgu.

Dworzec w Surgucie

Chanty-Mansyjsk

Centrum narciarskie w Chanty-Mansyjsku

Surgut w zimie.

port i dworzec autobusowy w Chanty-Mansyjsku

Ulica w Surgucie

Miasto	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców
Surgut	Сургут	291 750
Niżniewartowsk	Нижневартовск	240 067
Nieftiejugansk	Нефтеюганск	111 518
Chanty-Mansyjsk	Ханты-Мансийск	57 300
Kogałym	Когалым	56 950
Niagań	Нягань	54 187
Radużny	Радужный	47 904
Miegion	Мегион	47 164
Pyt-Jach	Пыть-Ях	41 528
Uraj	Урай	40 571
Łangiepas	Лангепас	39 796
Lantor	Лянтор	35 433
Jugorsk	Югорск	31.014
Pojkowskij	Пойковский	28 852
Sowietskij	Советский	24 536
Biełojarskij	Белоярский	19 516
Fiodorowskij	Фёдоровский	19 004
Pokaczi	Покачи	16 915
Isłuczinsk	Излучинск	16 107
Biełyj Jar	Белый Яр	14 287
Mieżdurieczenskij	Междуреченский	11 194
Nowoagansk	Новоаганск	9973
Igrim	Игрим	9335
Wysokij	Высокий	8007
Priobje	Приобье	7333
Bieriozowo	Берёзово	6930
Talinka	Талинка	5615
Barsowo	Барсово	5598
Pionierskij	Пионерский	5324
Kondinskoje	Кондинское	3881
Oktiabrskoje	Октябрьское	3822
Mortka	Мортка	3713

Gospodarka

Na terenie Jugry znajdują się bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego, których eksploatacja jest jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki. Zostały one odkryte w latach 50. XX w. Złoża te stanowią część Zachodniosyberyjskiego Zagłębia Naftowego. Pierwsze złoże gazu w rejonie tego zagłębia zostało odkryte 21 września 1953 właśnie na terenie Chanty-Mansyjskiego OA, w pobliżu miasta Bieriozowo, zaś ropa naftowa odkryta została w 1959 r. Na terenie okręgu pierwszy odwiert powstał 25 września 1959 w rejonie wsi Szaim (dzisiejsze miasto Uraj).

Blisko 30 mln ha lasów dostarcza surowca dla przemysłu drzewnego i papierniczego. Ponadto na terenie okręgu rozwinięte związane z lasem myślistwo oraz pozyskiwanie owoców runa leśnego. Duże znaczenie ma rybołówstwo oraz chów reniferów i zwierząt futerkowych. Rolnictwo z powodu trudnych warunków klimatycznych i niekorzystnych warunków glebowych nie odgrywa znacznej roli.

Bogactwa naturalne

Oprócz stanowiących podstawę gospodarki Chanty-Mansyjskiego OA gazu ziemnego i ropy naftowej w Okręgu wydobywa się złoto i kwarc, oraz węgiel kamienny. Odkryto również złoża rud żelaza, miedzi, cynku, ołowiu oraz rzadko występujących niobu i tantalu. W Jugrze wydobywa się ponadto boksyty i surowce mineralne: glinki ceramiczne, piasek budowlany i kamienie dekoracyjne. W położonej w należącej do Okręgu części gór Uralu pozyskuje się dla potrzeb przemysłu skały charakteryzujące się wysokimi właściwościami filtracyjnymi.

Na terenie Jugry znajdują się także złoża wód mineralnych.

Transport

Na obszarze Chanty-Mansyjskiego OA zasadnicze znaczenie w transporcie odgrywa sieć rzeczna i linie kolejowe. Jedynie 29% towarów przewożone jest za pośrednictwem transportu samochodowego, a 2% – lotniczego. Długość linii kolejowych w granicach Jugry wynosi 1106 km, zaś dróg – ponad 18 tys. km, z czego 11 tys. km posiada utwardzoną powierzchnię. W transporcie ropy naftowej i gazu ziemnego główną rolę odgrywają rurociągi. Ropociągi mają łącznie 6283 km długości, a gazociągi – 19 500 km.

Podział administracyjny

Z obszaru Chanty-Mansyjskiego OA – Jugry wyodrębnione są tereny większości dużych miast. Obejmują one obszar samego miasta, czasem też kilku miejscowościami położonymi w pobliżu. Okręgów takich jest 22. Pozostała powierzchnia Jugry podzielona jest na 9 rejonów.

Okręgi miejskie

Okręg miejski	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców
Chanty-Mansyjsk	Ханты-Мансийск	57 300
Biełojarskij	Белоярский	19 516
Jugorsk	Югорск	31 014
Kogałym	Когалым	57 160
Łangiepas	Лангепас	39 796
Miegion	Мегион	55 171
Nieftiejugansk	Нефтеюганск	111 518
Niżniewartowsk	Нижневартовск	240 067
Niagań	Нягань	59 802
Pokaczi	Покачи	16 915
Pyt-Jach	Пыть-Ях	41 528
Radużny	Радужный	47 904
Surgut	Сургут	291 750
Uraj	Урай	41 275

Rejony

Pozamiejska powierzchnia Chanty-Mansyjskiego OA – Jugra podzielona jest na 9 rejonów.

Rejon	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców	W tym: miasto	W tym: wieś	Siedziba władz
Biełojarski	Белоярский район	9592	---	9592	Biełojarskij
Bieriozowski	Берёзовский район	27 133	16 265	10 868	Bieriozowo
Chanty-mansyjski	Ханты-Мансийский район	17 488	---	17 488	Chanty-Mansyjsk
Kondinski	Кондинский район	35 135	23 505	11 630	Mieżdurieczenskij
Nieftiejugański	Нефтеюганский район	47 094	28 852	18 242	Nieftiejugansk
Niżniewartowski	Нижневартовский район	34 047	26 080	7967	Niżniewartowsk
Oktiabrski	Октябрьский район	29 710	13 034	16 676	Oktiabrskoje
Sowiecki	Советский район	46 290	43 002	3288	Sowietskij
Surgucki	Сургутский район	111 806	74 322	37 484	Surgut

Władze

Organem prawodawczym Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry jest miejscowa Duma, złożona z 25 członków, wybieranych na 5 lat, z czego 20 wybieranych jest w okręgach jednomandatowych, a 5 – z jednego, pięciomandatowego okręgu, obejmującego cała Jugrę. Stanowione przez ten organ prawa dotyczą spraw lokalnych i nie mogą być sprzeczne z ustawodawstwem ogólnorosyjskim.

Głową Okręgu jest gubernator. Obecnie, od 2010 funkcję tę sprawuje Natalia Komarowa.

Władzę wykonawczą w okręgu sprawuje lokalny rząd.

Języki urzędowe

Językami urzędowymi na terenie Okręgu są zarówno język rosyjski, używany na co dzień przez blisko 99% populacji, jak i dwa języki rdzennych mieszkańców Jugry: chantyjski i mansyjski. W praktyce jednak w charakterze języka urzędowego stosowany jest tylko rosyjski, a znaczenie obu języków rdzennych mieszkańców jest symboliczne – wszyscy zamieszkujący kraj ludzie znają język rosyjski, a zaledwie nieco ponad połowa spośród 17 128 zamieszkujących Okręg Chantów i ok. 30% spośród 9498 Mansów żyjących w OA zna język ojczysty.

Przyznanie statusu języka urzędowego mowom rdzennych mieszkańców jest zatem w zasadzie tylko rodzajem deklaracji mającej pokazać szacunek władz do tradycji i kultury Chantów i Mansów. Większe znaczenie języki te posiadają w innych dziedzinach życia, m.in. w systemie oświaty – w językach tych odbywa się nauczanie w niektórych szkołach i posiadają one też pewne inne przywileje, m.in. związane z wydawaniem w nich publikacji książkowych i prasowych.

Tablice rejestracyjne

Tablice pojazdów zarejestrowanych w Chanty-Mansyjskim OA mają oznaczenie 86 w prawym górnym rogu nad flagą Rosji i literami RUS.

Zobacz też

• autochtoniczne ludy okręgu: Chantowie, Mansowie
• Ostiako-Wogulski Okręg Narodowościowy
• główne miasta okręgu: Chanty-Mansyjsk, Surgut, Nieftiejugansk, Niżniewartowsk.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Chanty-Mansyjskiego Okręgu Autonomicznego – Jugry. hmao.wsnet.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-07)]. (ros.).