Dębnik (województwo małopolskie)
Dębnik – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Krzeszowice[4], przy drodze powiatowej nr 2126K.
| wieś | |
 Dębnik z lotu ptaka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
100[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-065[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0324122 |
Położenie na mapie gminy Krzeszowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°09′46″N 19°40′15″E/50,162778 19,670833[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
Miejscowość położona jest na Wyżynie Krakowsko–Częstochowskiej. Pobliskie tereny włączone zostały do obszaru chronionego Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie. Miejscowość usytuowana jest w pobliżu dolinek: Doliny Eliaszówki i Doliny Racławki oraz klasztoru w Czernej. Wokół Dębnika rozciągają się wzgórza tzw. Marmurowe Wzgórza.
W miejscowości znajdują się kamieniołomy tzw. czarnego marmuru dębnickiego (w rzeczywistości wapieni), którego złoża eksploatowane były od średniowiecza. Marmur był szczególnie popularny w XVII i XVIII w., gdy zdobiono nim wiele barokowych kościołów w Polsce (np. klasztor w Czernej, będący właścicielem kamieniołomu). Rejony eksploatacyjne znajdowały się m.in. na Borowej Górze (435 m; na pn.zach. od wsi) i Czerwonej Górze (445 m; na pd od wsi). Znajdowały się w nich dwa kamieniołomy Dębnik, Kamieniołom Siwa Góra, Kamieniołom Piaskowa Góra i Łom Karmelicki (Kamieniołom Karmelicka Gora).
W miejscowości znajduje się remiza OSP.
Historia
edytuj- 1415 – dziedzic Trzebini Mikołaj Klauskezinger odkrył tutejszy marmur;
- 1422 – ukazała się pierwsza wzmianka o tutejszej osadzie niemieckiego historyka Hartmana Schädela;
- początek XVI w. – królowa Bona sprowadziła włoskich kamieniarzy;
- początek XVII w. – marmur dębnicki zaczęto wysyłać do Warszawy; Bartłomiej Stopano i Szymon Spadi zostali pierwszymi dzierżawcami kamieniołomów;
- 1628 – Agnieszka Firlejowa została właścicielką łomów (dzierżawcami pozostali w/w dwaj Włosi);
- połowa XVII w. – zarządcą został Adam Negowicz;
- 1661 – król Jan II Kazimierz Waza wydał przywilej kamieniarzom z Dębnika, zezwalający na prowadzenie prac kamieniarskich na terenie Polski i na Litwie;
- 1680 – z testamentu kamieniarza Adama Negowicza wynika, że duży majątek podarował plebanowi paczółtowickiemu, czemu ostro sprzeciwił się przeor klasztoru w Czernej o. Kryzus. Wtargnął on do domu zmarłego, pozabierał dobytek i efekcie doszło do gorszącego wieloletniego procesu[5];
- 1681 – administratorem łomów został Stefan Bystrzycki, który w pobliskich Paczółtowicach założył szkołę kamieniarską;
- 1689 – karmelici z Czernej wydzierżawili kamieniołomy na 20 lat mistrzom Pomanowi i Bielawskiemu;
- 1710 – karmelici przejęli administrację nad kamieniołomami;
- 1718 – karmelici ponownie wydzierżawili kamieniołomy Jackowi Zagórskiemu, Stanisławowi Bielawskiemu i Wojciechowi Maciejewskiemu;
- XVII/XVIII w. – wielkie zamówienia kamieniarskie dla krajowych i zagranicznych kościołów;
- 1720 – potwierdzono przywileje przez króla Augusta II;
- 1758 – ponowne potwierdzono je przez króla Augusta III;
- 30 czerwca 1787 – odbyła się wizyta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego;
- 1787 – nastąpiła dzierżawa królewska; nowi włoscy kamieniarze to Domenico Schianta, Odoardo Gilli, Eliasz Galli i Leonardo Galli; nadzór sprawował ks. Sebastian Alojzy Sierakowski;
- 1794 – kierownikami łomu karmelitów zostali Leonard Galli, Mateusz Kuklewicz, Jan Galli i Ferdynand Kuhn;
- 1820 – Piotr Steinkeller został kierownikiem łomu; nastąpiło bankructwo kamieniołomów;
- 1893–1905 – nastąpiła dzierżawa łomów przez firmę Juliusz John i Spółka;
- 1914 – rozpoczęto budowę cmentarza cholerycznego, gdzie pochowano kilku żołnierzy austriackich (przy skrzyżowaniu dróg do Krzeszowic i Paczółtowic);
- 1925–1938 – dzierżawcą były Zakłady Terrabona i Terazzo „Schmaeidler” w Krzeszowicach;
- 1931 – współdzierżawcą został Zakład artystyczno–kamieniarski braci Trembeckich w Krakowie;
- 1933 – dzierżawcą kamieniołomu został Andrzej Ziębiński (1890 – 1977)
- 23 i 24 sierpnia 1944 – rozegrała się bitwa pomiędzy partyzantami polskimi i radzieckimi z Niemcami (pomnik w centrum wsi, mogiły na wzgórzu Widoma);
- 1945 – dzierżawcą kamieniołomu zostało Społeczne Przedsiębiorstwo Materiałów Budowlanych w Katowicach;
- 1945 – nastąpiło upaństwowienie kamieniołomów (Śląskie Kamieniołomy w Świdnicy, potem Kieleckie Zakłady Kamienia Budowlanego i Krakowskie Zakłady Kamienia Budowlanego);
- 1953 – rozpoczęto dokładne badania geologiczne łomów (szacowano wówczas zasoby na 768 tys. m3);
- 29 grudnia 1961 – uchwalono decyzję o utworzeniu obszaru górniczego Dębnik (powierzchnia obszaru wydobywczego wynosiła 234 094 m3). Kamieniołom dostarczał kamień łamany dla oddziału przeróbczego w Krzeszowicach, gdzie wytwarzano z niego grysy do lastrika i mączkę do produkcji tynków trwałych. Bloki marmuru wysyłano do Kielc, gdzie przecinano je na płyty, z których elementy używano na budowle reprezentacyjne, m.in. Pałacu Kultury i Nauki, gmachu Sejmu, MDM, warszawskiego Zamku Królewskiego, ambasady chińskiej i innych warszawskich obiektów. Bloki marmuru wysyłano również do Włoch i Egiptu;
- 1993 – zaprzestano wydobycia przemysłowego;
- 2011 – funkcjonowały dwa małe prywatne łomy – na cele artystyczno-rzeźbiarskie[6].
Szlak turystyczny
edytuj
– szlak rowerowy z Krzeszowic przez Bartlową Górę, obok Diabelskiego Mostu w Dolinie Eliaszówki przez Dębnik i Siedlec do Krzeszowic.
Przebieg szlaku 
Dolinek Jurajskich:
szlak prowadzi przez: Krzeszowice, Dolinę Eliaszówki, klasztor w Czernej, Dębnik, Dolinę Racławki, Paczółtowic, Żary, Szklary, fragment Doliny Będkowskiej, Dolinę Kobylańską, zabytkowy dwór z 3 ćw. XVIII w. w Karniowicach 26 km, Dolinie Bolechowickiej, Zelków, Wierzchowie, koło Jaskini Mamutowej i Jaskini Wierzchowskiej Górnej, Murowni, następnie przez Ojcowski Park Narodowy (węzeł szlaków), potem przez Dolinę Sąspowską, Sąspów, Kalinów, Maczugę Herkulesa, a szlak kończy swój bieg przy zamku Pieskowa Skała.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 23415
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 224 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Osadnictwo i krajobraz, wyd. ZZJPK, Kraków, 1997, s. 13, ISBN 83-901471-7-3
- ↑ Historia zredagowana została głównie na podstawie materiału z książki Juliana Zinkowa, „Krzeszowice i okolice” s. 59 i 60 oraz na podstawie opracowania geologicznego „Obszar Górniczy Dębnik” Z.P.K.B.
Bibliografia
edytuj- Geomorfologia Polski, tom II, Warszawa 1986.
- Ryszard Gradziński, Przewodnik geologiczny o okolicach Krakowa, Warszawa 1972.
- Feliks Kiryk, Rudawa – wieś podkrakowska, 1986.
- Marian Książkiewicz Dębnik – wielowiekowa eksploatacja łomów marmuru, 1996
- Obszar Górniczy Dębnik dla złoża wapienia zbitego, Zrzeszenie Przemysłu Kamienia Budowlanego, 3.11.1961.
- Okręgowy Urząd Górniczy w Krakowie i Ministerstwo Budownictwa Przemysłu Materiałów Budowlanych, Decyzja o utworzeniu obszaru górniczego Dębnik, 29.12.1961.
- Przedsiębiorstwo Geologiczne Surowców Skalnych w Krakowie, Dokumentacja geologiczna, 29.07.1960
- Julian Zinkow, Krzeszowice i okolice, Warszawa – Kraków: PTTK Kraj, 1988.
- https://www.researchgate.net/publication/317603971_The_stonemasonry_centre_in_Debnik_under_the_management_of_the_discalced_Carmelites_in_Czerna