Dżalalabad (Afganistan)
Dżalalabad (paszto/pers. جلال اباد) − miasto we wschodnim Afganistanie, nad południowym brzegiem rzeki Kabul, przy drodze Kabul-Peszawar (Pakistan), ośrodek administracyjny prowincji Nangarhar. Zamieszkuje je prawie 281 tys. osób[1].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Wilajet | |
| Powierzchnia |
122 km² |
| Wysokość |
553-600 m n.p.m. |
| Populacja (2021) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Afganistanu  | |
 34°25′49″N 70°27′10″E/34,430278 70,452778
| |
Na południowy wschód od miasta znajduje się Port lotniczy Dżalalabad, który obecnie jest używany wyłącznie do celów wojskowych głównie przez United States Air Force oraz Afgańskie Siły Powietrzne a wcześniej również przez Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa (ang. ISAF) w czasie ich działań w Afganistanie.
W Dżalalabadzie działa drugi pod względem wielkości uniwersytet afgański, Uniwersytet Nangarharski[2] − założony w 1963 r.
Bardzo łagodne zimy sprawiają, że miasto jest zachęcające dla Afgańczyków z całego kraju. Rozkład ulic został rozplanowany w systemie hippodamejskim (siatka)[3].
Historia
edytujZałożenie miasta
edytujBabur, założyciel państwa Wielkich Mogołów, stworzył na terenie niziny Dżalalabad ogrody, które były używane jako tymczasowa rezydencja w czasie zimy ze względu na dobrą pogodę. Zapoczątkowało to długą tradycję spędzania okresu zimowego w Dżalalabadzie przez władców oraz polityków. Dopiero w 1560 roku, jego wnuk, Akbar Dżalaluddin przekształcił ogrody w miasto, które nazwał na swoją cześć, Dżalalabad. Ze względu na swoje położenie, miasto szybko nabrało znaczenia ekonomicznego i militarnego[4][3].
Wojny brytyjsko-afgańskie
edytujPodczas I wojny brytyjsko-afgańskiej, w 1842 roku Dżalalabad było celem odwrotu wojsk brytyjskich pod wodzą generała Williama Elphinstone’a. Z ekspedycji liczącej około 16 tysięcy osób przeżyło zaledwie kilka osób. Popularna legenda głosi, że jedynym ocalałym był brytyjski lekarz William Brydon, ale prócz niego przeżyło jeszcze kilku innych żołnierzy jak i cywilów, którzy w czasie wędrówki wpadli w niewolę. Dżalalabad stało się głównym garnizonem dla Brytyjczyków, szczególnie podczas ataków na Kabul[3][5].
Podczas III wojny brytyjsko-afgańskiej Brytyjczycy użyli w Afganistanie nowego typu broni dla tego regionu, bombardowania. Pierwsze bomby spadły na Kabul oraz Dżalalabad powodując liczne zniszczenia[6].
Rebelia Shinwari w 1928 roku
edytujShinwari, plemię Pasztunów wywołało brutalną rebelię w 1928 roku w Dżalalabadzie. Byli oni niezadowoleni z progresywnych reform społecznych ówczesnego emira Amanullaha Chana. Spalono między innymi zimową rezydencję Habibullaha Chana wybudowaną w 1910 roku oraz brytyjski konsulat[7].
Demokratyczna Republika Afganistanu
edytujDżalalabad było jednym z ważniejszych miast w których stacjonowały sowieckie wojska. Dochodziło do częstych sporów pomiędzy osobami religijnymi a lokalnymi komunistami[8]. Wraz ze wzrostem aktywności Mudżahedinów region stał się bardzo niestabilny. Kobiety z ZSRR były instruowane, żeby nie wychodzić samemu z domu. Po kilku zabójstwach w 1986 zabroniono im wychodzić bez eskorty nawet do centrów miast[9].
Wycofanie wojsk radzieckich i oblężenie Dżalalabadu w 1989 roku
edytujDżalalabad był jednym z pierwszym miast Afganistanu z którego wyszły wojska radzieckie w 1989 roku. Wielu mieszkańców miasta wyszło na ulice, aby pożegnać odjeżdżających żołnierzy. Kilka dni później, 6 marca rozpoczęło się trwające 4 miesiące oblężenie Dżalalabadu przez mudżahedinów. Liczyli oni na szybkie przejęcie miasta i przygotowanie do ataku na Kabul. Mieli wsparcie pakistańskiej agencji Inter-Services Intelligence oraz arabskich dżihadystów z Al-Ka’idy. Atakujący byli zaskoczeni walecznością armii afgańskiej, po kilku miesiącach krwawych walk Mudżahedini ogłosili porażkę i wycofali się z oblężenia[5][8][9].
Taliban
edytujPo upadku DRA miasto było rządzone przez mudżahedinów, którzy dołączyli do Wschodniej Shury, sojuszu lokalnych wodzów. Kilka lat później, w 1996 roku miasto zostało bezkrwawo przejęte przez Talibów.[3] Niedługo później przyleciał do Dżalalabadu Usama ibn Ladin dla którego miasto jak i cała prowincja szybko stała się główną bazą operacyjną W regionie posiadał dwie swoje kryjówki oraz kilka ośrodków treningowych dla bojowników[8].
Inwazja na Afganistan
edytujLokalni mudżahedini szybko dostrzegli potencjał gospodarczy regionu i zajęli się masową kultywacją opium, które dzięki bliskości granic był łatwo transportowany do Pakistanu[9]. Inwazja na Afganistan (2001–2002) rozwiązała ten problem[8].
Atrakcje turystyczne
edytujOgród Seraj-ul Emorat
edytujW tym ogrodzie w 1910 roku została wybudowana zimowa rezydencja Habibullaha Chana, ale po rebelii Shinwari pozostał tylko ogród[5]. Po drugiej stronie ulicy mieści się mauzoleum Habibullaha Chana i jego żony, które stworzono na terenie pola golfowego po jego śmierci[3].
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Estimated Population of Afghanistan 2021-22. [dostęp 2021-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-19)].
- ↑ History of Nangarhar University Dostęp: 08.11.2017
- ↑ a b c d e Jalalabad & Eastern Afghanistan, [w:] Paul Clammer, Afghanistan, wyd. 1st ed, Footscray, Vic. 2007, ISBN 978-1-74059-642-8, OCLC 145389290 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ Ludwig W. Adamec, Historical dictionary of Afghanistan, wyd. 4th ed, Lanham: Scarecrow Press, 2012, s. 189-192, ISBN 978-0-8108-7957-7, OCLC 768082492 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ a b c The Fragmentation of Afghanistan, [w:] Angelo Rasanayagam, Afghanistan : a modern history : monarchy, despotism or democracy? : the problems of governance in the Muslim tradition, wyd. New ed, London: I.B. Tauris, 2005, ISBN 1-85043-857-9, OCLC 57061999 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ Faiz Ahmed, Afghanistan rising : Islamic law and statecraft between the Ottoman and British empires, Cambridge, Massachusetts 2017, ISBN 978-0-674-97194-3, OCLC 981956884 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ Afghanistan Civil War And Tajik Rule By Habiballah Khalakani: 1929, [w:] Meredith L. Runion, The history of Afghanistan, Westport, Conn.: Greenwood Press, 2007, ISBN 978-0-313-33798-7, OCLC 150255957 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ a b c d Anne Stenersen, Al-Qaida in Afghanistan, Cambridge, United Kingdom, ISBN 978-1-107-07513-9, OCLC 964931920 [dostęp 2020-03-12].
- ↑ a b c Rodric Braithwaite, Afgantsy : the Russians in Afghanistan, 1979-89, Oxford: Oxford University Press, 2011, ISBN 978-0-19-983266-8, OCLC 751995302 [dostęp 2020-03-12].