Wikipedia

Danton (film)

polski film fabularny
Ten artykuł dotyczy filmu. Zobacz też: Danton.

Danton – francusko-polski dramat historyczny z 1983 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego z Jean-Claude’em Carrière’em, Agnieszką Holland, Bolesławem Michałkiem i Jackiem Gąsiorowskim. Adaptacja dramatu scenicznego Stanisławy Przybyszewskiej Sprawa Dantona (1929) rozgrywa się podczas rewolucji francuskiej i koncentruje się na konflikcie pomiędzy dawnymi sprzymierzeńcami: Maximilienem de Robespierre (Wojciech Pszoniak) a Georges’em Dantonem (Gérard Depardieu).

Danton
Gatunek

dramat historyczny

Rok produkcji

1982

Data premiery

12 stycznia 1983 (Francja)

Kraj produkcji

Francja
Polska

Język

francuski

Czas trwania

130 min

Reżyseria

Andrzej Wajda

Scenariusz

Jean-Claude Carrière
Andrzej Wajda
Agnieszka Holland
Bolesław Michałek
Jacek Gąsiorowski
(konsultacja historyczna:
Jan Baszkiewicz
Stefan Meller)

Główne role

Gerard Depardieu
Wojciech Pszoniak

Muzyka

Jean Prodromides

Zdjęcia

Igor Luther

Scenografia

Allan Starski

Kostiumy

Yvonne Sassinot de Nesle

Montaż

Halina Prugar-Ketling

Produkcja

Margaret Ménégoz
Barbara Pec-Ślesicka

Wytwórnia

Les Films du Losagne
Zespół Filmowy „X” (współpraca)

Dystrybucja

Gaumont (Francja)

Budżet

3,4 mln $

Cytaty w Wikicytatach

W założeniu film miał być realizowany w Polsce na zamówienie wytwórni Gaumont, jednakże wprowadzenie w grudniu 1981 roku stanu wojennego w Polsce zniweczyło zarówno plany realizacji, jak i dystrybucji filmu w kraju. Nie rezygnując z tworzenia, reżyser przeniósł cały projekt do Francji, gdzie zrealizował go przy udziale grupy polskich aktorów.

Danton zebrał przeważnie przychylne recenzje zarówno w Polsce, jak i we Francji. Za jego reżyserię Wajda odebrał m.in. nagrodę Cezar, Prix Louis-Delluc oraz statuetkę BAFTA za najlepszy film nieanglojęzyczny (ex aequo z producentkami Margaret Ménégoz i Barbarą Pec-Ślesicką). Nagradzana była też tytułowa rola Depardieu.

Fabuła

edytuj

Akcja rozpoczyna się wiosną 1794 roku, gdy w rewolucyjnej Francji szaleje już terror wprowadzony przez Georges’a Dantona. Na burzliwym posiedzeniu Komitetu Ocalenia Publicznego jakobin Jacques Nicolas Billaud-Varenne jawnie oskarża Dantona o działalność kontrrewolucyjną wymierzoną przeciw komitetom. Robespierre wprawdzie przeciwstawia się aresztowaniu i sądzeniu Dantona, lecz z trudem narzuca swe zdanie innym członkom Komitetu zaniepokojonych wpływami Dantona i jego popularnością. Sygnałem ostrzegawczym dla niego ma być likwidacja redagowanej przez Camille’a Desmoulinsa gazety stronników Dantona, „Vieux Cordelier”[1].

Danton, który otrzymuje poufne ostrzeżenie, że rząd zmierza do aresztowania go wraz z najbliższymi współpracownikami, lekceważy je, licząc na swą popularność wśród ludu Paryża i nietykalność osiągniętą dzięki zasługom dla rewolucji. Z inicjatywy Robespierre’a, który nadal pragnie go oszczędzić, dochodzi do poufnego spotkania obu przywódców, lecz nie skutkuje ono dojściem do porozumienia. Wówczas zdecydowany już Robespierre postuluje w Komitecie Ocalenia szybkie osądzenie Dantona w obawie przed radykalnymi działaniami z jego strony. Raport rewolucjonisty Louis de Saint-Juste’a jest podstawą do przygotowania listy osób przeznaczonych do uwięzienia. W nocy z 30 na 31 marca 1794 roku dochodzi do aresztowania dantonistów z ich przywódcą, internowanych w Pałacu Luksemburskim, a następnie zostaje im wytoczony publiczny proces. Na Dantona zostaje wydany wyrok śmierci[1].

Obsada

edytuj

Źródło: FilmPolski.pl[1]

Produkcja

edytuj
 
Andrzej Wajda, reżyser filmu (1978)

Prace przygotowawcze

edytuj

Pierwowzorem filmowego Dantona była wielokrotnie wystawiana sztuka Stanisławy Przybyszewskiej pod tytułem Sprawa Dantona (1929). Jej autorka przedstawiała organizatora terroru jakobińskiego podczas rewolucji francuskiej, Maximiliena de Robespierre, jako nieprzekupnego krzewiciela wielkich idei, podczas gdy Georges Danton jawił się według Przybyszewskiej jako skorumpowany populista i zdrajca. Taki ton też przeważał w wystawianej przez Andrzeja Wajdę reinterpretacji dzieła Przybyszewskiej z 1977 roku, w której reżyser Ziemi obiecanej (1974) uszlachetniał Robespierre’a kosztem Dantona. O ile teatralny wykonawca Robespierre’a, Wojciech Pszoniak, miał się pojawić w planowanej przez Wajdę adaptacji filmowej, o tyle rolę filmowego Dantona Wajda przewidział dla Gérarda Depardieu[3]. Ten ostatni wynegocjował zgodę ze strony francuskiego Ministerstwa Kultury na dofinansowanie produkcji polskiego reżysera[4]. Wajda pisał scenariusz do Dantona wraz z francuskim scenarzystą Jean-Claude’em Carrière’em (dawnym współpracownikiem Luisa Buñuela)[5], Agnieszką Holland[6], Bolesławem Michałkiem i Jackiem Gąsiorowskim[1].

Prace nad filmem trwały od 1980 roku, jednak w trakcie kręcenia filmu w Polsce został wprowadzony stan wojenny, wskutek czego Wajda pośpiesznie wyemigrował wraz z częścią obsady do Francji. Tam też, pod wpływem nasilających się komunistycznych rządów terroru w jego ojczyźnie, zmienił przesłanie utworu. Wajda zniwelował cechujące sztukę Przybyszewskiej dysproporcje w wizerunku głównych bohaterów sztuki. Robespierre pozbawiony został kwestii „znajdźcie ten punkt, gdzie zaczął się błąd”, która pada w momencie, gdy nabiera on wątpliwości co do swoich działań; w wersji filmowej jest bardziej przebiegły i zaprowadza Dantona na szafot. Jednak w filmie to Danton cechuje się większą charyzmą, finansowany jest dobrowolnie przez wielmożów z Francji i Anglii, którzy pokładają w nim nadzieję na zakończenie rządów terroru. Danton w wykonaniu Depardieu ma również poparcie ludu, a jego śmierć na szafocie przesądza paradoksalnie o losie, który – jak sugeruje Wajdowski film – czeka Robespierre’a[7].

Wszelako, adaptując dramat Przybyszewskiej, Wajda nie wyrażał się źle o rewolucji jako takiej. W nieopublikowanym wywiadzie z Wandą Wertenstein z 1982 roku przekonywał, iż „trudno przecież robić film o rewolucji francuskiej bez wiary w rewolucję. Co z tego, że pożarła Dantona, pożarła Robespierre’a, skoro dokonała olbrzymich przemian, skoro stworzyła prawa człowieka, […] stworzyła zasady, które do dziś stanowią o demokracji”[8]. Wajda jednak wiedział, że moment powstania filmu kazał mu zwątpić w możliwość stworzenia entuzjastycznego filmu o rewolucji[8].

Zdjęcia

edytuj

Zdjęcia do filmu kręcono w takich miejscowościach jak Paryż, Wersal i Senlis oraz w departamencie Sekwana i Marna (Jossigny, Guermantes)[9]. Polscy członkowie obsady wypowiadali swoje kwestie po polsku, natomiast w procesie postprodukcji ich głosy zostały zdubbingowane po francusku[10]. Łączny budżet filmu wyniósł około 3,4 miliona dolarów[10]. Po realizacji zdjęć niektórzy polscy aktorzy (m.in. Andrzej Seweryn i Wojciech Pszoniak) zdecydowali się pozostać za granicą ze względu na trwający wciąż w kraju stan wojenny[11][12].

Kolaudacja filmu, która odbyła się w Polsce 6 grudnia 1982 roku, była jednak pozytywna. Komisja kolaudacyjna nie wygłaszała skrajnie krytycznych uwag do Dantona Wajdy. Jan Baszkiewicz, konsultant historyczny przy filmie, doceniał dzieło Wajdy za realistyczne ukazanie atmosfery rewolucyjnego Paryża i konfliktów politycznych w trakcie rewolucji[13]. Potencjalne obiekcje dotyczyły jedynie obaw, że film może sprawiać problemy ze zrozumieniem jego przesłania u współczesnych widzów. Stanisław Trepczyński twierdził, że konflikt Dantona i Robespierre’a może nie być czytelny „dla widza nieznającego historii rewolucji francuskiej”, ale zaznaczał, że jego uwagi „nie umniejszają walorów tego filmu”[13]. Mimo to Danton aż do 1989 roku był w Polsce wyświetlany w ocenzurowanej wersji[14].

Odbiór

edytuj

Danton wzbudził burzliwą reakcję we Francji. Część krytyków upatrywała w filmie Wajdy ostrej krytyki rządów totalitarnych, na które lud nie ma żadnego wpływu. François Furet na łamach „Le Nouvel Observateur” z uznaniem pisał, że „film odtwarza z niebywałą wyrazistością uczucie, jakie przeżywali wszyscy wielcy aktorzy rewolucji: że historia toczy się raczej po nich niż dzięki nim”[15]. Wizja rewolucji u Wajdy poniekąd odpowiadała dyskusji na temat odideologizowania historycznego myślenia o rewolucji, jaką podjął Furet na przełomie lat 70. i 80.[a]

Zdaniem Jeana Tularda w Dantonie „dobrze przedstawiono kapitalną rolę Komitetu Bezpieczeństwa Powszechnego […]. Po upadku Dantona rywalizacja obu policji [KBP i Komitetu Ocalenia Publicznego] miała zgubić Robespierre’a”[15]. Claude Baingères z „Le Figaro” przekonywał, iż „Wajda wciąga nas za kulisy rewolucji w momencie, kiedy kat zdziera swój kaptur, kiedy szef państwa zdejmuje perukę. Co nie przeszkadza reżyserowi dać nam zupełnie urzekający obraz epoki”[15]. Pierre Billard z „Le Point” doszukiwał się w Dantonie aktualnej wymowy politycznej; Robespierre miałby być aluzją do Wojciecha Jaruzelskiego, który wprowadził stan wojenny w Polsce[17].

Z niechęcią film Wajdy przyjmowały środowiska lewicowe. Jean-Philippe Domecq w recenzji dla pisma „Positif” oskarżał reżysera o zafałszowanie obrazu terroru rewolucyjnego, który „zdradzał wiele umiarkowania i w ciągu półtora roku pociągnął dziesięć razy mniej ofiar niż rok normalnego reżymu monarchistycznego” i pierwszy tydzień pacyfikacji Komuny Paryskiej, kiedy rozstrzelano około 25 000 osób[17]. Krytyk z Czechosłowacji, Ivo Havlík, opisywał opinie środowisk socjalistycznych i komunistycznych, iż „Wajda stworzył film, który jest całkowicie sprzeczny z francuską tradycją republikańską; władza jakobinów, która reprezentowała najwyższy stopień rozwoju francuskiej rewolucji demokratycznej, której znaczenie dla historii Europy podnosił Marks, Engels i Lenin, jest w filmie ukazana jako krwawa dyktatura”[18]. Zygmunt Kałużyński dla „Polityki” pisał: „Film jest przeciętny, […] teksty są sumaryczne, psychologia szkicowa i niekonsekwentna”[19]. Zdaniem magazynu „Variety” film Wajdy jest „nudną, powolną opowieścią, przypominającą bardziej jałowy, tendencyjny wykład z historii niż pełen dramatyzmu obraz”[20]. Dave Kehr w recenzji dla „Chicago Readera” twierdził, że „film pełen jest oczywistych podobieństw do kryzysu «Solidarności», choć jedyne, co wnoszą one do projektu, to kolejny nieporadny szczebel schematyzmu”[21].

Znaczna część krytyków polskich nie podzielała tego zdania. Tadeusz Sobolewski z „Tygodnika Powszechnego” przyrównał film do Popiołu i diamentu (1958)[17], a Maria Malatyńska na łamach „Życia Literackiego” twierdziła, że film Wajdy to „prawdziwe autorskie zwycięstwo”[17]. Janina Garycka prywatnie pisała po premierze filmu, że aluzji do poniżenia środowiska solidarnościowego przez Jaruzelskiego jest w filmie mnóstwo: Robespierre „martwy jak Jaruzelski, twarz na którą nałożono nieruchomość […]. Tłum, który daje się sterroryzować oddziałem wojska w sądzie. Bożyszcze tłumu nagle aresztowane. Policja jako podstawowy argument w dyskusji politycznej”[22]. Robespierre zdaniem Garyckiej ma jednak ludzkie oblicze, gdyż zaczyna rozumieć, że „zsuwa się w tej sytuacji bez wyjścia”[22]. Scott Sullivan z niemieckiego „Frankfurter Allgemeine Zeitung” podsumowywał: „Danton Wajdy jest arcydziełem”[19].

Nagrody i wyróżnienia

edytuj
Rok Festiwal/instytucja Nagroda Nominowani Wynik
1982 Akademia Francuska Prix Louis-Delluc Andrzej Wajda Wygrana[1]
Unifrance Nagroda Unifrance Film Wygrana[1]
Akademia Sztuki i Techniki Filmowej Cezar za najlepszą reżyserię Wygrana[1]
Cezar za najlepszy film Nominacja[13]
Cezar za najlepszą rolę męską Gérard Depardieu Nominacja[13]
Cezar za najlepszy scenariusz adaptowany Jean-Claude Carrière Nominacja[13]
Cezar za najlepszy dźwięk Jean-Pierre Ruh Nominacja[13]
1983 Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Montrealu nagroda za rolę męską Gérard Depardieu
Wojciech Pszoniak 		Wygrana[1]
1984 Brytyjska Akademia Sztuk Filmowych i Telewizyjnych Nagroda BAFTA za najlepszy film obcojęzyczny Margaret Ménégoz

Barbara Pec-Ślesicka Andrzej Wajda

Wygrana[1][23]
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych Nagroda Dziennikarzy Andrzej Wajda Wygrana[1]
Włoska Akademia Filmowa David di Donatello dla najlepszego reżysera zagranicznego Nominacja[24]
David di Donatello dla najlepszego aktora zagranicznego Gérard Depardieu Nominacja[24]
London Critics Circle Najlepszy reżyser Andrzej Wajda Wygrana[25]
National Society of Film Critics Najlepszy aktor Gérard Depardieu Wygrana[26]

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Cytowany przez Jadwigę Hučkovą filmoznawca Marcin Maron zauważył, że poglądy Fureta zostały jednak przechwycone przez ideologię neoliberalną. „Prowadzona w tym nurcie krytyka jednoznacznie określiła ideologię rewolucyjną jako matrycę totalitaryzmu, na nowo polaryzując ideologiczny i polityczny do niej stosunek”[16].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j Danton w bazie filmpolski.pl
  2. ↑ Nicolas Schaller: Louis XVI, Robespierre... Les acteurs d'"Un peuple et son roi" racontent leurs personnages. L'Obs, 2018-09-25. [dostęp 2022-12-30]. (fr.).
  3. ↑ Kandulski 2012 ↓, s. 163–166.
  4. ↑ Kandulski 2012 ↓, s. 166.
  5. ↑ Zmarł Jean-Claude Carrière, współpracownik Wajdy i Buñuela [online], Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 9 lutego 2021 [dostęp 2024-07-03].
  6. ↑ Tibbetts 2008 ↓, s. 136.
  7. ↑ Kandulski 2012 ↓, s. 166–167.
  8. ↑ a b Wajda 2000 ↓, s. 144.
  9. ↑ Artur Hanula: Mija 37 lat od premiery polsko-francuskiej produkcji "Danton" Andrzeja Wajdy. Polska we Francji, 31.01.2020. [dostęp 2023-03-02]. (pol.).
  10. ↑ a b Jeremy Arnold, Danton [online], Turner Classic Movies, 20 kwietnia 2018 [dostęp 2024-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2023-08-12] (ang.).
  11. ↑ Monika Mokrzycka-Pokora, Wojciech Pszoniak | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, lipiec 2003 [dostęp 2024-07-03] (pol.).
  12. ↑ Tomasz Romanowicz, Pojedynek rewolucjonistów. Komentarz do kolaudacji „Dantona” Andrzeja Wajdy, „Pleograf. Kwartalnik Historii Polskiego Filmu”, 2022, DOI: 10.56351/PLEOGRAF.2022.3.14 [dostęp 2024-07-03].
  13. ↑ a b c d e f Danton [online], Académie des César [dostęp 2024-07-02] (fr.).
  14. ↑ "Danton". Polacy pokazali Francuzom, jak wygląda rewolucja - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2024-09-05] (pol.).
  15. ↑ a b c Wajda 1996 ↓, s. 177.
  16. ↑ Hučková 2018 ↓, s. 170.
  17. ↑ a b c d Wajda 1996 ↓, s. 178.
  18. ↑ Hučková 2018 ↓, s. 168.
  19. ↑ a b Wajda 1996 ↓, s. 179.
  20. ↑ Danton, Variety, 31 grudnia 1982 [dostęp 2024-09-05] (ang.).
  21. ↑ Dave Kehr, Danton, Chicago Reader, 18 października 1985 [dostęp 2024-09-05] (ang.).
  22. ↑ a b Lubelski 2006 ↓, s. 205.
  23. ↑ Film | Foreign Language Film in 1984 [online], BAFTA Awards [dostęp 2024-07-02].
  24. ↑ a b Accademia del Cinema Italiano - Premi David di Donatello [online], www.daviddidonatello.it [dostęp 2024-07-02].
  25. ↑ Andrzej Wajda - Cinémathèque française [online], Cinémathèque française [dostęp 2024-07-02].
  26. ↑ Annette Insdorf, DEPARDIEU, THE PREMIER EUROPEAN ACTOR, Los Angeles Times, 27 października 1986 [dostęp 2024-07-02] (ang.).

Bibliografia

edytuj
  • Jadwiga Hučková, Prasa czechosłowacka wobec filmowych sukcesów Andrzeja Wajdy na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, [w:] Ewa Ciszewska, Mikołaj Góralik (red.), Polsko-czeskie i polsko-słowackie kontakty filmowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2018, s. 161-173, DOI: 10.18778/8142-068-6.10 [dostęp 2024-07-26] (pol.).
  • Stanisław Kandulski, Niebieska jak niebo, biała jak wapno, czerwona na krew. Cała prawda o rewolucji francuskiej... na podstawie filmu „Danton” w reżyserii Andrzeja Wajdy, „Człowiek i Społeczeństwo”, 34, 2012, s. 163–176.
  • Tadeusz Lubelski, Wajda, Wydawn. Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-475-9 (pol.).
  • John C. Tibbetts, An Interview with Agnieszka Holland: The Politics of Ambiguity, „Quarterly Review of Film and Video”, 25 (2), 2008, s. 132–143, DOI: 10.1080/10509200601074751 [dostęp 2024-07-03] (ang.).
  • Andrzej Wajda, Wajda mówi o sobie, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, ISBN 83-08-03044-0 (pol.).
  • Andrzej Wajda, Wajda. Filmy, Jerzy Płażewski (red.), t. 2, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1996.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Danton_(film)&oldid=74923520”
  NODES
INTERN 1