Daty nowego i starego porządku
Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).
Różnica dat nowego i starego porządku
edytujRóżnica dat pojawiła się wraz z wprowadzeniem kalendarza gregoriańskiego w październiku 1582 roku[1]. Kalendarz gregoriański wprowadzono w związku z tym, że kalendarz juliański opóźniał się w stosunku do zjawisk astronomicznych. Zreformowany kalendarz pomijał 10 dat dni od 5 do 14 października, tak aby dzień równonocy wiosennej ponownie przypadał 21 marca. W roku 1582 dzień 4 października był tak samo oznaczony zarówno w kalendarzu juliańskim jak i gregoriańskim. Natomiast dzień następny był oznaczony jako 5 października kalendarza juliańskiego i jako 15 października kalendarza gregoriańskiego. Wtedy powstała różnica 10 dni w datowaniach tych kalendarzy. Różnica ta powiększała się o jeden dzień w latach 1700, 1800 i 1900, które nie były przestępnymi według nowego porządku (365 dni), ale były przestępnymi według kalendarza starego porządku (366 dni). W rezultacie dzisiaj mamy różnicę wynoszącą 13 dni, gdyż lata 1600 i 2000 były przestępnymi w kalendarzu gregoriańskim[1].
| Od dnia | Do dnia | Różnica dni |
| - | 04-10-1582 | 0 |
| 05-10-1582 | 28-02-1700 | 10 |
| 01-03-1700 | 28-02-1800 | 11 |
| 01-03-1800 | 28-02-1900 | 12 |
| 01-03-1900 | - | 13 |
Historia wprowadzenia
edytujZe względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII-, a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i Francji.
Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia, licząc według nowego porządku), Austria, Czechy, Śląsk (wchodzące w skład Monarchii Habsburgów) w 1584, protestancka część Niemiec w 1700, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości 14 „nowego” września 1752. Imperium Rosyjskie zrobiło to jeszcze później: po rewolucji październikowej w 1917, a dokładnie 14 lutego 1918 (z ilustracji obok wynika jednak, że w Przywiślańskim Kraju – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano również datowanie podwójne). Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria i Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku) – a z krajów muzułmańskich Turcja i Egipt.
Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.
Początek roku kalendarzowego
edytujWielka Brytania
edytujDodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego, na przykład, dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadł w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.
Francja
edytujWraz z Wielkanocą, 25 marca był używany jako Nowy Rok w wielu krajach chrześcijańskich.[2] Święto zostało przeniesione na 1 stycznia we Francji przez Karola IX z 1564 roku wraz z ogłoszeniem Edyktu z Roussillon.[3]
Podwójne datowanie
edytujAby uniknąć nieporozumień, podaje się niekiedy obie daty, w formacie [data juliańska]/[data gregoriańska], np. „24 grudnia 1602/3 stycznia 1603” albo „25 października/7 listopada 1917”.
W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Podwójna datacja na terytorium Królestwa Polskie została wprowadzona postanowieniem Rady Administracyjnej z 4/16 stycznia 1835 r., choć w praktyce pojawiła się wraz z utworzeniem Kongresówki[4]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze. Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 pod wpływem wojsk niemieckich i austriackich, a oficjalnie datowanie wyłącznie według kalendarza gregoriańskiego na ziemiach polskich odbitych z rąk rosyjskich wprowadził 21 marca 1915 r. Naczelny Wódz na Wschodzie von Hindenburg[5].
Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego
edytuj| Kraj | 1 stycznia jako pierwszy dzień roku | kalendarz gregoriański |
|---|---|---|
| Imperium rzymskie | 46 p.n.e. | — |
| Republika Wenecka | 1522 | 1582 |
| Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego | 1544 | 1583 |
| Rzeczpospolita Obojga Narodów, Hiszpania, Portugalia i katolicka część Niderlandów | 1556 | 1582 |
| Prusy | 1559 | 1700 |
| Dania | początek XIV wieku | 1700 |
| Szwecja | 1559 | 1753 |
| Francja | 1564 | 1582 |
| Lotaryngia | 1579 | 1682 |
| protestancka część Niderlandów | 1583 | 1700 |
| Szkocja | 1600 | 1752 |
| Rosja | 1700 | 1918 |
| Toskania | 1721 | 1750 |
| Anglia | 1752 | 1752 |
| Arabia Saudyjska | 2016 | 2016 |
Przypisy
edytuj- ↑ a b Inter Gravissimas [online], www.bluewaterarts.com [dostęp 2019-10-17] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05].
- ↑ Marsha Groves: Manners and Customs of the Middle Ages. 2005, s. 27.
- ↑ Calendrier grégorien en France [online], henk-reints.nl [dostęp 2024-04-23].
- ↑ Matuszewski 2010 ↓, s. 16.
- ↑ Matuszewski 2010 ↓, s. 17.
Bibliografia
edytuj- Jacek Matuszewski, Wpływ prawa na czas i czasu na prawo, „Białostockie Studia Prawnicze”, z. 7, 2010, s. 13–23, DOI: 10.15290/bsp.2010.07.01 [dostęp 2024-05-22].
Linki zewnętrzne
edytuj- Toke Nørby, The Perpetual Calendar [online], norbyhus.dk [dostęp 2021-10-29] (ang.).
- 2021 Julian calendar / Old style - New style synoptical reference [online], 5ko.free.fr [dostęp 2021-10-29] (ang. • fr.).
- The New American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge, p. 493, ed. George Ripley, Charles A. Dana. D. Appleton and Company, 1858.
- Le calendrier grégorien en France by Rodolphe Audette
- szablon {{data}} przeliczający datę gregoriańską na juliańską