Dobre Miasto
Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Data założenia |
1326 | ||||
| Prawa miejskie |
1329 | ||||
| Burmistrz |
Beata Harań | ||||
| Powierzchnia |
4,86[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
89 | ||||
| Kod pocztowy |
11-040 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NOL | ||||
Położenie na mapie gminy Dobre Miasto  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |||||
 53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
| |||||
| TERC (TERYT) |
2814034 | ||||
| SIMC |
0964614 | ||||
Urząd miejski ul. Warszawska 1411-040 Dobre Miasto | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Dobre Miasto leży na Warmii[2], na obszarze dawnej pruskiej Pogezanii[3].
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Dobre Miasto ma 9255 mieszkańców[1].
Nazwa
edytujPoczątkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, od pruskiego plemienia Gudde. Z czasem niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto[4]. Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto[5].
Herb
edytujHerb przedstawia jelenia trzymającego w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojącego na zielonej trawie. Patronką jest święta Katarzyna Aleksandryjska. Herb i flagę gminy ustanowiono Uchwałą Rady Miejskiej w Dobrym Mieście z 20 lutego 2020[6].
Historia
edytuj
Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i młyna. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 do Dobrego Miasta z Głotowa przeniesiono kapitułę biskupią. W 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 nastąpił najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.
Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 doszło do buntu mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi. Zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się, zrabowały bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.
Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory. W 1711 zmarł w nim i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 doszło do pożaru, który zniszczył większą część zabudowy. Rok później miasto dostało się pod zabór pruski. W 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały w nim wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę. W 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 doszło do buntu biedoty miejskiej, zdławionego przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.
W 1939 miało 5931 mieszkańców[potrzebny przypis]. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych Warfama, filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego Jutrzenka[7], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne[8]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił kapitułę kolegiacką.
W latach 1958–1972 miasto było siedzibą gromady Dobre Miasto, do niej nie należąc. W latach 1975–1998 w województwie olsztyńskim.
Zabytki
edytuj- Gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się do początku XVI w. Zachowało się bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego dziedzińca[9]. Tytuł bazyliki mniejszej od 1989.
- Rzeźba Madonny z XV wieku.
- Późnobarokowy ołtarz z 1748.
- Epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego.
- Fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią.
- Kaplica św. Jerzego z XVIII w.
- Klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
- Późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka Cerkiew św. Mikołaja
- Warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
- Wieża ciśnień z 1905 roku.
- Spichlerze.
- Urząd Miejski.
- Kamienice i domy.
- Wybrane zabytki
-
-
Zabudowania kolegiackie -
-
Kaplica św. Jerzego -
-
-
Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej -
Spichlerz przy ul. Łużyckiej -
Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej -
Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej
Liczba mieszkańców
edytuj- 1772: 1731
- 1852: 3302
- 1920: 5132
- 1938: 6018
- 1955: 4315
- 1961: 5687
- 2018: 10 239[potrzebny przypis]
Transport
edytuj
Miasto jest węzłem drogowym ze stacją kolejową.
W mieście krzyżują się droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:
- 51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
- 507 Dobre Miasto – Braniewo
- 530 Dobre Miasto – Ostróda
- 593 Miłakowo – Reszel
Linia kolejowa:
Sport
edytujW mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.
Wspólnoty wyznaniowe
edytuj
- zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)[10]
Miasta partnerskie
edytuj
Lista miast partnerskich Dobrego Miasta[11]:
Quakenbrück – Niemcy od 2000
Montierchaume – Francja od 2002
Kostopol – Ukraina od 2007
Współpraca krajowa
edytuj- Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003
- Dobre Miasto - Nieporęt 2012[12]
Ludzie związani z Dobrym Miastem
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Marian Biskup. Rozwój sieci miast pruskich do drugiej połowy XVII w. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”. 28 (3), s. 409, 1980. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0023-5881. Cytat: Biskupi na środkowej i południowej Warmii lokowali […] Dobre Miasto (1329 r.) […]. (pol.).
- ↑ Rys historyczny. Szlak Świętej Warmii. [dostęp 2022-09-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-17)]. Cytat: […] środkowa część (Dobre Miasto, Orneta) przynależała do Pogezanii […]. (pol.).
- ↑ Skurzyński 2004 ↓, s. 98.
- ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
- ↑ Uchwała XXVI/129/2020 w sprawie ustanowienia herbu, flagi oraz pieczęci Gminy Dobre Miasto [online], BIP Dobre Miasto [dostęp 2020-09-11].
- ↑ Jan Bałdowski, Warmia i Mazury, mały przewodnik, Warszawa: Sport i Turystyka, 1977, s. 69.
- ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Warszawa: Sport i Turystyka, 1983, s. 105, ISBN 83-217-2329-2.
- ↑ Christofer Herrmann, Warmia i Mazury – przewodnik po zabytkach sztuki [online] [dostęp 2019-05-29] (ang.).
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24].
- ↑ Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].
- ↑ Strona gminy Nieporęt
Bibliografia
edytuj- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński, Warmia Mazury, przewodnik, Białystok: TD, 1996, s. 84–85, ISBN 83-902165-0-7.
- Piotr Skurzyński, Warmia, Mazury, Suwalszczyzna, Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2004, s. 98–100, ISBN 83-7200-631-8.
- Miasta polskie w Tysiącleciu, t. II, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1967, s. 116–117.
Linki zewnętrzne
edytuj- Dobremiasto, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 70.
- Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
- Serwis informacyjny DobreMiasto.net
- Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl