Dynamizm
Dynamizm (od gr. δύναμη, trl. dýnamis – siła; ang. dynamism) – każdy pogląd filozoficzny traktujący ruch, rozwój, zmienność lub stawanie się, w przeciwstawieniu do statyczności, jako pierwotny i podstawowy czynnik bytu[1].
Dynamizmem jest m.in. aktywizm i materializm dialektyczny[2].
Historyczne przykłady dynamizmów
edytujDynamizm w pojmowaniu przyrody u Arystotelesa
edytujW koncepcji Arystotelesa przyroda jest dynamiczna – działają w niej samorzutne siły, związane z celowym dążeniem wszystkich ciał. Według niego aktywność, działanie stanowią istotę bytu[3]. W substancji zachodzą procesy przemian, polegających na przechodzeniu ze stanów możności do aktu[4].
Dynamizm bytu u stoików
edytujStoicy przyjmowali, że wszechświat jest jednorodny: jest tylko materią i nieodłącznym od niej ruchem, właściwym pneumie (obecnej we wszystkich ciałach). Ruch ten polega na napięciu (gr. τóνος, trl. tonos) materii, jest wewnętrznym ruchem rzeczy. Od jego intensywności zależy stan pneumy: najmniej intensywny jest w ciałach martwych, najbardziej – w istotach rozumnych[5].
Dynamizm u Plotyna
edytujWedług Plotyna istotę bytu stanowi ciągłe stawanie się. Jest jeden byt, rozwijający się i wyłaniający z siebie nowe, różnorodne postacie – emanacje[6].
Dynamistyczna koncepcja materii Leibniza
edytujMonady Leibniza stale się zmieniają – są to jednak zmiany wewnętrzne[7]. Wzajemne oddziaływania między monadami są niemożliwe: monada może zmieniać jedynie samą siebie, a każda zmiana musi mieć wystarczający powód w zmianie poprzedniej. Kolejność zmian w obrębie monady tworzy nieprzerwany ciąg, a każdej zmianie w monadzie odpowiada stosowna zmiana we wszystkich innych monadach – ponieważ każda z monad zawiera w sobie potencjalnie wszystkie stany, które realizując się, stanowią właściwą reakcję na wszelkie inne zmiany w świecie[8].
Doktryna Leibniza przeciwstawna jest mechanicyzmowi Kartezjusza – błąd kartezjanizmu Leibniz widział właśnie w koncepcji materii nieuwzględniającej czynników dynamicznych.
Przypisy
edytuj- ↑ dynamizm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-28].
- ↑ Antoni Podsiad: Słownik terminów i pojęć filozoficznych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2001, s. 199. ISBN 83-211-1305-2.
- ↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 114. ISBN 83-01-13853-X.
- ↑ Władysław Stróżewski: Ontologia. Kraków: Aureus, Znak, 2003, s. 74. ISBN 83-240-0393-2.
- ↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 130-131. ISBN 83-01-13853-X.
- ↑ Władysław Tatarkiewicz: Historia filozofii. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 166. ISBN 83-01-13853-X.
- ↑ Anthony Kenny: Krótka historia filozofii zachodniej. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002, s. 248. ISBN 83-7469-124-7.
- ↑ Kopania Jerzy: Leibniz Gottfried Wilhelm. W: Słownik filozofii. Jan Hartman (red.). Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2006, s. 331. ISBN 83-7435-267-1.