Egzaminy urzędnicze w Chinach

Egzaminy urzędnicze (chin. upr. 科举; chin. trad. 科舉; pinyin kējǔ) – tradycyjny system państwowych egzaminów urzędniczych w cesarskich Chinach. Wprowadzony w 596 roku, przetrwał niemal do końca cesarstwa.

Historia

Pierwsze egzaminy urzędnicze jako formę poszukiwania nowych kadr wprowadzono prawdopodobnie już za panowania dynastii Han w I wieku p.n.e., ostatecznie jednak system egzaminów ukształtował się dopiero za panowania dynastii Sui w 596 roku.

Początkowo egzaminy były ustne, później wprowadzono także część pisemną. Od przystępujących do egzaminów wymagano znajomości ksiąg konfucjańskich oraz komentarzy do nich, sztuki kaligrafii i recytacji, cytatów z dzieł klasyków, a także umiejętności układania wierszy i pisania pracy na zadany temat z użyciem określonej liczby znaków chińskiego pisma. Temat pracy obejmował głównie poezję i prozę, sięgano jednak często także do tematyki klasycznej. Z czasem głównym fundamentem egzaminu stał się Czteroksiąg konfucjański, do którego od czasów dynastii Yuan jedyną zatwierdzoną interpretacją były komentarze Zhu Xi.

System trzystopniowy

Obóz egzaminacyjny w Kantonie

W okresie panowania dynastii Tang system egzaminów został znacznie rozszerzony i podzielony na trzy stopnie: xiucai, mingjing i jinshi.

Egzaminy wstępne odbywały się w poszczególnych prowincjach, egzamin główny natomiast w historycznej stolicy Chang’an. Z czasem wprowadzono także dodatkowe egzaminy pałacowe w stolicy państwa, celem wyłonienia "ludzi o szczególnych zdolnościach". Egzaminy pałacowe obejmowały wiedzę z zakresu fizyki, matematyki, retoryki, kaligrafii, a także znajomość dokumentów urzędowych.

Ostateczny kształt egzaminy cesarskie uzyskały za panowania dynastii Ming i Qing. W czasach dynastii Qing przed dotychczasowymi egzaminami na szczeblu prowincjonalnym i centralnym wprowadzono egzaminy powiatowe. Egzamin powiatowy odbywał się w dwóch etapach: pod nadzorem urzędnika powiatowego i pod nadzorem prefekta w stolicy powiatu.

Po zdaniu pierwszej części egzaminu powiatowego uzyskiwało się nienaukowy stopień tongshen, który uprawniał dopiero do ubiegania się o stopień naukowy. Pierwszym stopniem naukowym był xiucai (秀才), uzyskiwany po zdaniu egzaminu u prefekta. Tytuł juren (舉人) uzyskiwało się po zdaniu trzystopniowego egzaminu prowincjonalnego, który odbywał się co trzy lata i trwał trzy dni. Po uzyskaniu tytułu juren można było ubiegać się o dopuszczenie do egzaminu państwowego w stolicy, który również był trzystopniowy, trwał trzy dni i odbywał się co trzy lata. Po zdaniu egzaminu państwowego uzyskiwało się tytuł jinshi (進士). Uprawniał on do ubiegania się o udział w egzaminie specjalnym, po którym uzyskiwało się członkostwo Cesarskiej Akademii Nauk.

Wady

Niezwykle restrykcyjne egzaminy urzędnicze sprawdzały jedynie wiedzę humanistyczną kandydatów. Przygotowanie do egzaminów wymagało wieloletnich studiów nad klasycznymi księgami, z całkowitym pominięciem doskonalenia zdolności administracyjnych. System ten powodował, że mandarynami zostawali najczęściej uzdolnieni malarze i poeci, niemający żadnej wiedzy o zarządzaniu państwem.

System egzaminów urzędniczych został zniesiony w 1905 roku.

Bibliografia

Edward Kajdański: Chiny. Leksykon. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. ISBN 83-05-13407-5.
Wiesław Olszewski: Chiny. Zarys kultury. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2003. ISBN 83-232-1272-4.