Ekstremalnie Wielki Teleskop
Ten artykuł dotyczy przyszłego wydarzenia. Informacje w nim zawarte mogą się zmienić wraz z pojawieniem się nowych faktów, a początkowe doniesienia mogą być niepewne. Ostatnie aktualizacje tego artykułu mogą nie odzwierciedlać najbardziej aktualnych informacji.
Ekstremalnie Wielki Teleskop (Extremely Large Telescope – ELT, dawniej: European Extremely Large Telescope – E-ELT[3]) – projekt największego na świecie teleskopu optycznego i na podczerwień[4] opracowany przez Europejskie Obserwatorium Południowe (ESO).
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Organizacja | |
| Lokalizacja | |
| Wysokość n.p.m. |
3046 m[1] |
| Zakres widma |
optyczne, bliska podczerwień[1] |
| Rozpoczęcie budowy |
2014 |
| Ukończenie budowy |
2028[2] |
| Typ | |
| Średnica zwierciadła |
39 m |
| Powierzchnia zwierciadła |
978 m² |
| Długość ogniskowej |
34,5 m |
| Montaż | |
| Kopuła |
półsferyczna[1] |
Położenie na mapie Chile  | |
 24°35′20″S 70°11′32″W/-24,588889 -70,192222
| |
| Strona internetowa | |
Budowa i działanie
edytujZwierciadło główne teleskopu ELT o średnicy 39 m ma być wykonane z 798 sześciokątnych elementów, każdy o maksymalnej przekątnej 1,4 m i grubości 5 cm[5]. Towarzyszyć mu będą cztery lustra wtórne: część z nich będzie zmieniać kształt tysiące razy na sekundę, by skompensować drgania obrazu wywołane przejściem światła przez ziemską atmosferę. Dzięki temu ELT podejmie badania, jakich dotąd nikt na świecie nie był w stanie wykonać. Łącznie lustro zapewni badaczom aż 978 m² powierzchni zbierającej – 13 razy więcej niż obecnie największe teleskopy, 100 mln więcej niż nieuzbrojone oko[6]. Dzięki temu pozwoli na obserwowanie Wszechświata bardziej szczegółowo (16 razy)[4] niż Kosmiczny Teleskop Hubble’a, np. umożliwi badanie składu atmosfer planet pozasłonecznych. Początkowe plany zakładały budowę zwierciadła o średnicy 42 m, jednak w 2011 roku w celu redukcji kosztów i przyspieszenia oddania teleskopu do użytku zdecydowano się na zmniejszenie jego rozmiaru[7].
Na lokalizację teleskopu wybrano górę Cerro Armazones o wysokości 3060 m n.p.m., znajdującą się w centralnej części pustyni Atakama, około 130 km na południe od miasta Antofagasta i 20 km od obserwatorium Cerro Paranal, miejsca położenia teleskopu VLT. Po uruchomieniu będzie zintegrowany z systemem Paranal[4].
Koszt przedsięwzięcia szacuje się na około 1 miliard euro[7]. Pierwsze światło teleskopu planowane jest na rok 2025[1].
W marcu 2014 rozpoczęto budowę drogi na szczyt Cerro Armazones[8]. Ceremonia otwarcia odbyła się w Obserwatorium Paranal. Uczestniczyły w niej władze ESO, przedstawiciele państw członkowskich oraz przedstawiciele rządu chilijskiego. Całe wydarzenie było pokazywane na żywo za pośrednictwem strony internetowej ESO. W trakcie uroczystości, 19 czerwca 2014 r.[9], oficjalnie rozpoczęła się budowa – wysadzono część wierzchołka góry, na której znajdzie się teleskop[10]. Łącznie trzeba było usunąć 220 000 m³ skał, aby zrobić miejsce dla platformy teleskopu o wymiarach 150 na 300 metrów[10]. Od roku 2014 kilka prototypowych segmentów dla głównego zwierciadła ELT przechodzi testy niedaleko siedziby ESO w Garching, Niemcy[4].
25 maja 2016 r. ESO podpisało wart 400 mln euro kontrakt na budowę 85 m kopuły i konstrukcji teleskopu[11]. W 2017 r. na szczycie Cerro Armazones rozpoczęła się budowa kopuły i głównej struktury teleskopu[12], podpisano kontrakt na zwierciadło główne teleskopu[13] oraz odlano zwierciadło wtórne[14].
Teleskop ma pomóc w poszukiwaniu planet pozasłonecznych z warunkami sprzyjającymi życiu oraz służyć „gwiezdnej archeologii” poprzez badania starych gwiazd i populacji gwiazdowych w sąsiednich galaktykach[4].
Dzięki udziałowi Polski w ESO, polscy astronomowie będą mieli dostęp do teleskopu i udział w jego odkryciach[15], a polskie firmy uczestniczą w jego konstrukcji.
Wizualizacja
edytuj-
ELT w porównaniu z wielkością człowieka -
ELT w porównaniu do jednego zwierciadła Very Large Telescope -
Wygląd ELT w ciągu dnia -
Wygląd ELT po zmroku -
Wsporniki wewnątrz konstrukcji-ELT
Zobacz też
edytuj- Thirty Meter Telescope
- Gigantyczny Teleskop Magellana
- Obserwatorium Paranal
- Obserwatorium La Silla
- Międzyamerykańskie Obserwatorium Cerro Tololo
- Very Large Telescope
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g ESO’s Extremely Large Telescope. Europejskie Obserwatorium Południowe. [dostęp 2019-08-22]. (ang.).
- ↑ About / Timeline. ESO-ELT. [dostęp 2024-01-13]. (ang.).
- ↑ ESO, Renaming the E-ELT – Statement from ESO’s Director General [online], www.eso.org [dostęp 2017-09-06] (pol.).
- ↑ a b c d e Praca zbiorowa: Osiąganie nowych granic w astronomii. ESO, 2014-październik. s. 22–23. [dostęp 2015-10-29]. (pol.).
- ↑ The E-ELT in numbers. [dostęp 2010-04-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-07)]. (ang.).
- ↑ Weronika Śliwa. W obserwatorium. Po prostu brak słów. „Wiedza i Życie”. 8 (956), s. 78, 2014-sierpień. Prószyński Media Sp. z o.o.. ISSN 0137-8929. (pol.).
- ↑ a b Govert Schilling: Europe Downscales Monster Telescope to Save Money. ScienceInsider, 2011-06-14. [dostęp 2011-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-17)]. (ang.).
- ↑ Rozpoczęto budowę drogi na Armazones. [w:] ann14019-pl – Ogłoszenie [on-line]. Europejskie Obserwatorium Południowe, 2014-03-14. [dostęp 2014-06-20]. (ang.).
- ↑ Agnieszka Ryś: Kosmos. Eksplozja na Cerro Armazones. T. 102. Poznań: Amermedia Sp. z o.o., 2014, s. 3. ISBN 978-83-252-2318-2.
- ↑ a b Przełomowa chwila dla E-ELT. [w:] eso1419pl – Komunikat organizacji [on-line]. Europejskie Obserwatorium Południowe, 2014-06-19. [dostęp 2014-06-20]. (pol.).
- ↑ Alessandra Onorati: ESO podpisało największy w historii astronomii naziemnej kontrakt na kopułę i główną strukturę teleskopu E-ELT. ESO, 25 maja 2016. [dostęp 2016-06-05]. (pol.).
- ↑ ESO, Uroczystość z okazji wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Ekstremalnie Wielkiego Teleskopu (ELT) – Rozpoczęcie budowy kopuły i teleskopu ELT [online], www.eso.org [dostęp 2017-09-06] (pol.).
- ↑ ESO, ESO podpisało kontrakty na gigantyczne lustro główne teleskopu ELT [online], www.eso.org [dostęp 2017-09-06] (pol.).
- ↑ ESO, Odlano zwierciadło wtórne dla ELT – Największe wyprodukowane zwierciadło wypukłe [online], www.eso.org [dostęp 2017-09-06] (pol.).
- ↑ Przemek Berg. Potrójne widzenie. „Wiedza i Życie”. 8 (968), s. 22–27, sierpień 2015. Prószyński Media Sp z o.o.. ISSN 0137-8929. (pol.).