Erozja

Erozja – proces niszczenia powierzchni terenu przez wodę, wiatr, słońce, siłę grawitacji i działalność organizmów.

Efekty działania erozji

• zmiana rzeźby terenu (na przykład ujawnienie monolitu), a czasami także zmiana struktury podłoża,
• w przypadku erozji skał, efektem jest rozpoczęcie procesów glebotwórczych,
• w przypadku erozji gleby, efektem jest obniżenie jej wartości, a czasem wręcz jej usunięcie i odsłonięcie skalistego podłoża.

Rodzaje erozji w zależności od działającego czynnika

Erozja skał nadmorskich – widoczne nierównomierne zniszczenie skał wynikające ze zróżnicowanej twardości

Erozja morska (Wybrzeże Słowińskie)

erozja lodowcowa (glacjalna)

to żłobienie terenu przez płynący lodowiec, który:

• wygładza podłoże – detersja
• wyrywa duże odłamki skalne z podłoża – detrakcja
• zdziera całe podłoże – egzaracja.

erozja wodna

• erozja deszczowa (ablacja deszczowa) – spłukiwanie luźnej, wierzchniej warstwy terenu (zwłaszcza cząstek gleby) przez wody deszczowe
• erozja rzeczna – przenoszenie cząstek przez prąd rzeki bądź falowanie wody:
  • W górnym biegu rzeki występują:
    • erozja wgłębna – polega na wcinaniu się rzeki w koryto rzeczne poprzez niszczenie go przez niesiony przez rzekę materiał skalny
      Efekty: tworzenie się dolin głębokich i wąskich V-kształtnych
    • erozja wsteczna – cofanie się źródeł rzeki w kierunku działu wodnego (może doprowadzić do przejęcia początkowego odcinka innej rzeki tzw. kaptaż).
      Efekty: łączenie się dwóch cieków w odcinkach źródliskowych (kaptaż), wyrównywanie się brzegów rzeki i „cofanie się” wodospadów, powstawanie kotłów eworsyjnych
  • W środkowym biegu rzeki:
    • erozja boczna – podmywanie brzegów rzeki, spowodowane nierównomiernym nurtem rzecznym
      Efekty: meandry (zakola rzeczne), starorzecza (meandry odcięte od głównej rzeki wałem ziemi – groblą), łachy (wyspy rzeczne), niszczenie brzegów
    • erozja denna – żłobienie dna rzeki przez płynącą wodę i niesiony przez nią materiał.
      Efekty: powstają terasy zalewowe
  • W dolnym biegu rzeki zwykle nad erozją przeważa akumulacja osadów niesionych przez rzekę
    Efekty: powstawanie form ujść rzecznych: delt i estuariów.
• erozja morska (abrazja) – niszczenie brzegów przez falowanie i pływy (przypływy i odpływy)

Negatywne skutki:

1. rolnictwo:
   • zmniejszanie miąższości gleby
   • wymywanie składników pokarmowych
   • pogorszenie struktury gleby
   • straty powierzchni uprawnej (wąwozy, żłobiny itp.)
   • niszczenie roślin uprawnych
2. gospodarka wodna:
   • pogorszenie stosunków hydrologicznych
   • pogorszenie warunków eksploatacji urządzeń hydrotechnicznych
   • wzrost spływu powierzchniowego
   • spadek retencji
   • zmiany przepływów rzek
   • wzrost sedymentacji rzecznej (zagrożenie powodziowe)

erozja eoliczna (wiatrowa)

to przenoszenie cząstek gleby i rozkruszonych skał przez wiatr (deflacja), szlifowanie skał przez niesione przez wiatr ziarna piasku (korazja) oraz deponowanie cząstek na powierzchni gleby (akumulacja) (wydmy).

ruchy masowe

to zespół procesów, z których siłą sprawczą jest przyciąganie ziemskie. Wyróżnia się m.in.:

• Odpadanie – odrywanie się od litego podłoża i spadanie fragmentów zwietrzałej skały
• Obrywanie – obrywanie się mas skalnych bądź ziemnych z nawisów, przy czym oderwane elementy przemieszczają się drogą powietrzną.
• Osuwanie – na ogół szybkie przemieszczanie się w dół stoku mas glebowo-zwietrzelinowych. Osuwanie ma miejsce najczęściej na skutek nadmiernego uwilgotnienia lub zmian w rzeźbie terenu, powodujących zwiększenie nachylenia stoku, w wyniku czego traci on stateczność przyjmując różne płaszczyzny poślizgu.
• Spływy (soliflukcja) – spływanie nadmiernie uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu utworzonej przez nierozmarzniętą jeszcze warstwę gruntu. Zachodzi najczęściej na utworach glebowych o dużej zawartości części ilastych i pyłowych, na stokach o wystawie północnej i spadkach powyżej 30%. Typową formą dla tego rodzaju erozji są jęzory soliflukcyjne.
• Pełzanie – mechanizm podobny do osuwania, jednak ruch mas ziemnych przebiega wolniej, miąższość przemieszczanej warstwy bywa znacznie większa.
• Osiadanie – powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszenia objętości gruntu. Osiadanie często towarzyszy procesom sufozji.

Rodzaje erozji w zależności od skutku

• powierzchniowa – zmywanie i rozmywanie wierzchnich warstw gleby przez wodę lub rozwiewanie przez wiatr,
• liniowa – rozcinanie gleby przez skoncentrowany spływ wody, prowadzący zazwyczaj do powstawania form żłobinowych, głębokich rozcięć typu wąwozowego,
• rozbryzgowa – odrywanie i odrzucanie cząstek ziemnych przez krople deszczu i gradu, połączone z ubijaniem i zamulaniem powierzchni gleby,
• uprawowa – trwałe przemieszczanie gleby ku dołowi stoków pod wpływem działania narzędzi i maszyn rolniczych.

Czynniki wpływające na erozję

Czynniki przeciwdziałające erozji:

• Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez rosnącą na niej roślinność
• Zabezpieczanie powierzchni gruntu poprzez systemy korzeniowe (tereny zdegradowane)
• Osłona i wiązanie powierzchni gruntu poprzez natrysk sklejających mas celulozowych
• Właściwa uprawa (agrotechnika przeciwerozyjna)
• Właściwe melioracje wodne

Czynniki sprzyjające erozji:

• Wycinanie i wypalanie lasów (zwłaszcza wilgotnych lasów równikowych)
• Źle prowadzone osuszanie terenów
• Likwidacja miedz w procesie łączenia małych gospodarstw w duże farmy
• Usuwanie murków, żywopłotów, zakrzewień i zadrzewień śródpolnych
• Zbyt intensywny wypas zwierząt
• Zła lokalizacja dróg
• Uprawa stromych stoków i dolinek śródzboczowych
• Uprawa wzdłuż stoku

Dokumenty

Europejska Karta Gleby wymienia erozję jako jeden z elementów przed którym należy chronić glebę.

Zobacz też

• wietrzenie, denudacja
• erozja wąwozowa

Bibliografia

• Józefaciuk Cz., Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R., 2002. Przeciwerozyjne zagospodarowanie zlewni wyżynnej potoku Grodarz z uwzględnieniem ograniczania występowania powodzi. Puławy ISBN 83-88031-84-8.
• Wawer R., 2002. Vademecum nauk erozyjno-rolniczych. https://web.archive.org/web/20161202234149/http://www.erozja.iung.pulawy.pl/VademecumPl.htm, https://web.archive.org/web/20070925145536/http://www.erozja.iung.pulawy.pl/Vademecum/V1Pl.htm