Fath Ali Szah Kadżar
Fath Ali Szah Kadżar, pers فتحعلىشاه قاجار – drugi szach Iranu z dynastii Kadżarów, panujący w latach 1797–1834.
 Portret Fath Ali Szaha namalowany przez Mehr Alego. Ermitaż | |
| |
| szach Iranu | |
| Okres |
od 17 czerwca 1797 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia |
maj 1769 |
| Data i miejsce śmierci |
24 października 1834 |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec |
Hosejn-gholi Chan |
| Małżeństwo |
Asija-chanom |
| Dzieci | |
Był najstarszym synem Hosejn-gholi Chana, brata Aghi Mohammada Chana, przy czym imię Fath Ali otrzymał na cześć swojego dziadka. Jego ojciec zginął w walce z Turkmenami w 1777. Dwa lata później dołączył do swojego wuja, Aghi Mohammada Chana, który chociaż był kastratem, poślubił jego matkę i stał się jego przybranym ojcem. Po wstąpieniu na tron w 1789 Agha Mohammad wyznaczył go na swojego następcę. Pomimo to po śmierci swojego wuja w 1797 Fath Ali Szah przez kilka lat musiał walczyć z rozmaitymi pretendentami do tronu i jego władza ustabilizowała się dopiero w 1801[1][2][3].
Najważniejszym wydarzeniem panowania Fath Ali Szaha były dwie wojny z Rosją w latach 1804-1813 i 1826–1828. W 1801 car Paweł I dokonał aneksji Gruzji, która tradycyjnie pozostawała w strefie wpływów Iranu, i w 1804 doszło do wybuchu wojny pomiędzy dwoma państwami. Ukazała ona z całą jaskrawością militarną niższość perskiej armii w stosunku do wojsk europejskich i kończący ją traktat golestański przewidywał utratę przez Iran wszystkich terytoriów położonych na północ od rzeki Kura. Nieprecyzyjne sformułowania traktatu golestańskiego, przyczyniające się do ciągłych napięć na nowej rosyjsko-irańskiej granicy, doprowadziły w 1826 do wybuchu kolejnej wojny, która zakończyła się dwa lata później po zdobyciu przez generała Iwana Paskiewicza Tebrizu. W traktacie torkmanczajskim Iran nie tylko zrzekał się kolejnych terytoriów, tj. chanatów Erewanu i Nachczewanu[4][5], ale przyznał Rosji także tzw. prawo kapitulacji, tj. immunitet dla jej poddanych i eksterytorialność nabywanych przez nich nieruchomości „co kolidowało z perską suwerennością i stało się modelem dla innych europejskich potęg żądających tego samego przywileju”[5].
W tym czasie Iran stoczył także krótką wojnę z Imperium Osmańskim (1821–1823), podsycaną przez Rosję, kończący ją traktat erzerumski potwierdzał jednak powrót do status quo ante bellum. Przegrane wojny z Rosją doprowadziły do pierwszych prób reform na wzór zachodni, w szczególności w armii, w czym przodował następca tronu Fath Alego, Abbas Mirza, nie dały one jednak znaczących rezultatów[6][5]. Wystawny dwór Fath Alego bardzo kontrastował ze spartańskim stylem życia jego poprzednika. Jak pisze Anna Krasnowolska: „W ceremoniale dworskim Fath-Ali-szah nawiązywał do tradycji safawidzkiej. Posiadał ogromny harem, sprawował mecenat nad dworskimi poetami, malarzami, kaligrafami itp., w zamian za dedykowane sobie dzieła”[7]. Abbas Mirza zmarł na rok przed swoim ojcem, tak że ostatecznie następcą Fath Alego został jego wnuk i najstarszy syn Abbasa Mirzy, Mohammad Szah[8].
Przypisy
edytuj- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 704-705, 709.
- ↑ Abbas Amanat: FATḤ-ʿALĪ SHAH QĀJĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
- ↑ J. R. Perry: ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR. Encyclopædia Iranica. [dostęp 2024-04-04]. (ang.).
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 711-717.
- ↑ a b c Ehsan Yarshater: IRAN ii. IRANIAN HISTORY (2) Islamic period (page 5). Encyclopædia Iranica. [dostęp 2012-04-26]. (ang.).
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 716, 726, 743.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 741.
- ↑ Krasnowolska 2010 ↓, s. 718-719.
Bibliografia
edytuj- Anna Krasnowolska: Iran Współczesny (XIX–XX w.). W: Anna Krasnowolska (red.): Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 2010. ISBN 978-83-04-05047-1.