Foka pospolita

gatunek ssaka drapieżnego

Foka pospolita[28] (Phoca vitulina) – gatunek drapieżnego ssaka z rodziny fokowatych (Phocidae).

Foka pospolita
Phoca vitulina[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Podrząd

psokształtne

Parvordo

płetwonogie

Rodzina

fokowate

Rodzaj

foka

Gatunek

foka pospolita

Podgatunki
  • P. v. vitulina Linnaeus, 1758
  • P. v. richardii (J.E. Gray, 1864)
  • P. v. stejnegeri J.A. Allen, 1902
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia

edytuj

Niektórzy autorzy rozpoznają podgatunek mellonae z jezior i rzek półwyspu Ungava w Kanadzie, ale obecnie nie jest uwzględniany[31]. Podgatunki P. vitulina są rozróżnialne na podstawie morfologii i genetyki, ale granice geograficzne oddzielające richardii od stejnegeri (północny Ocean Spokojny) nie są dokładnie znane[31]. Uznawany powszechnie podgatunek concolor[29], ale ostatnie dane molekularne sugerują, że jest parafiletyczny w stosunku do podgatunku nominatywnego i powinien być uważany za jego synonim[31]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki[31]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe
P. v. richardii Halicyon richardii J.E. Gray, 1864 Vancouver, Kolumbia Brytyjska, Kanada[32][30].
P. v. stejnegeri Phoca stejnegeri J.A. Allen, 1902 Wyspa Beringa, Kraj Kamczacki, Rosja[30].

Etymologia

edytuj
  • Phoca: gr. φωκη phōkē „foka”[33].
  • vitulina: łac. vitulinus „cielęcy”, od vitulus „cielę”[34].
  • richardii: adm. Sir George Henry Richards (1820–1896), Royal Navy, hydrograf Admiralicji[35].
  • stejnegeri: dr Leonhard Hess Stejneger (1851–1943), norweski zoolog mieszkający w Stanach Zjednoczonych w latach 1881–1943, kustosz Smithsonian Institution w latach 1884–1943[36].

Zasięg występowania

edytuj

Foka pospolita występuje w wodach klimatu umiarkowanego, subarktycznego i na wybrzeżach mórz strefy okołobiegunowej. Zamieszkuje północne wybrzeża Atlantyku i Pacyfiku. W Atlantyku obszar jej występowania dochodzi do granicy Portugalii i Meksyku. Na Pacyfiku spotykana jest wzdłuż wybrzeży Kanady i Chin. Można ją także spotkać w zachodnim Bałtyku po wyspy Uznam i Wolin, sporadycznie także bardziej na wschód. Bałtycka populacja liczy 600–700 sztuk. Niewielka kolonia występuje na południu Szwecji, większe znajdują się w Cieśninach Duńskich.

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[31]:

Morfologia

edytuj

Długość ciała samic około 120–170 cm, samców około 140–190 cm; masa ciała samic około 80–120 kg, samców około 100–140 kg[37]. Noworodki osiągają długość 75–100 cm i ciężar 8–12 kg[37]. Ubarwienie od jasnoszarego do ciemnobrązowego.

Ekologia

edytuj

Fokę pospolitą cechuje słaby węch, ale bardzo dobry słuch oraz doskonały wzrok. Foka unika wypływania na otwarte wody. Żyje zazwyczaj w wodach płytkich przy kamienistych wybrzeżach. Czasami spotyka się ją blisko ujść rzek oraz przy niewielkich piaszczystych wyspach. W wodzie foki są niezwykle zwinne i doskonale sobie radzą przy połowie ryb, które są ich podstawowym pożywieniem. Zjadają głównie śledzie i ryby dorszowate. Dietę uzupełniają bezkręgowcami.

Ciało foki jest doskonale przystosowane do życia w wodzie. Ma opływowy kształt, jest stosunkowo krępe, głowa zaokrąglona, pysk krótki z nozdrzami ustawionymi pod kątem w kształcie litery V[38].

Ciąża trwa 9-11 miesięcy. Samica rodzi jedno, czasami dwa młode. Poród następuje na lądzie, ale małe foki już po kilku godzinach wchodzą do wody i doskonale pływają. Matka karmi młode mlekiem przez około 5 tygodni[39]. Dożywają nawet do 46 roku życia[40].

Ochrona

edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[27]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, zakazuje się także umyślnego płoszenia lub niepokojenia fok[41][42].

Zobacz też

edytuj
  1. Nowa nazwa dla Phoca vitulina Linnaeus, 1758.
  2. Nowa nazwa dla Phoca scopulicola Thienemann, 1824.
  3. Nieuzasadniona poprawka Phoca Pealii Gill, 1866.
  4. a b Niepoprawna późniejsza pisownia Halicyon richardii J.E. Gray, 1864.
  5. Kombinacja nazw.
  6. Nomen nudum.

Przypisy

edytuj
  1. Phoca vitulina, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 38. (łac.).
  3. P.S. Pallas: Zoographia Rosso-Asiatica: sistens omnium animalium in extenso Imperio Rossico, et adjacentibus maribus observatorum recensionem, domicilia, mores et descriptiones, anatomen atque icones plurimorum. T. 1. Petropoli: Ex Officina caes. Academiae Scientiarum, 1811, s. 114. (łac.).
  4. J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata: in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Typis Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xxi, 629. (łac.).
  5. S. Nilsson: Skandinavisk Fauna en Handbok for Jagare och Zoologer. Cz. 1: Daggande djuren. Lund: Trycki uti Bolingska Boktryckeriet, 1820, s. 359. (szw.).
  6. Thienemann 1824 ↓, s. 59.
  7. Thienemann 1824 ↓, s. 61.
  8. Lesson 1828 ↓, s. 414.
  9. Lesson 1828 ↓, s. 415.
  10. J.E. DeKay: Zoology of New-York, or the New-York fauna; comprising detailed descriptions of all the animals hitherto observed within the state of New-York, with brief notices of those occasionally found near its borders, and accompanied by appropriate illustrations. Cz. 1: Mammalia. Albany: W. & A. White & J. Visscher, 1842, s. 53. (ang.).
  11. T.R. Peale: Mammology. W: United States Exploring Expedition: United States Exploring Expedition. During the year 1838, 1839, 1840, 1841, 1842. Under the command of Charles Wilkes, U.S.N.. Cz. 8: Mammalia and ornithology. Philadelphia: Printed by C. Sherman, 1848, s. 30. (ang.).
  12. J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of Mammalia in the Collection of the British Museum. Cz. 2: Seals. London: The Trustees, 1850, s. 24. (ang.).
  13. J.E. Gray. Notes on seals (Phocidae), including the description of a new seal (Halicyon richardii) from the West Coast of North America. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 28, 1864. (ang.). 
  14. T.S. Gill. Prodrome of a Monograph of the Pinnipedes. „Communications of the Essex Institute”. 5, s. 4 (przypis), 1866–1867. (ang.). 
  15. J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 2. (ang.).
  16. Gray 1866 ↓, s. 30.
  17. Gray 1866 ↓, s. 367.
  18. J.W. Clark. Exhibition of, and remarks upon, skulls of Phoca (Halicyon) richardsi and Phoca vitulina. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1873, s. 556, 1873. (ang.). 
  19. J.A. Allen: History of North American Pinnipeds. A Monograph of the Walruses, Sea-Lions, Sea-Bears and Seals of North America. Washington: Government Printing Office, 1880, s. 454. (ang.).
  20. Allen 1902 ↓, s. 485.
  21. a b Allen 1902 ↓, s. 495.
  22. É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 286. (łac.).
  23. J.K. Doutt. A review of the genus Phoca. „Annals of Carnegie Museum”. 29, s. 111, 1942. (ang.). 
  24. T. Inukai. [Hair seals (a za rishi) in our northern waters]. „Shokubutsu Dobutsu”. 10, s. 630, 1942. (jap.). 
  25. А.Н. Белкин. Новый вид тюленя с Курильских островов — Phoca insularis sp. n.. „Доклады Академии Наук СССР”. 158 (5), s. 1217, 1964. (ros.). 
  26. I.A. McLaren. Taxonomy of harbor seals of the western North Pacific and evolution of certain other hair seals. „Journal of Mammalogy”. 47 (3), s. 470, 1966. DOI: 10.2307/1377687. (ang.). 
  27. a b L. Lowry, Phoca vitulina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-18] (ang.).
  28. Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 154. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  29. a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Phoca vitulina. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-18].
  30. a b c J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 328. (ang.).
  31. a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 446. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  32. G.S. Miller & R. Kellogg. List of North American Recent mammals. „Bulletin - United States National Museum”. 205, s. 785, 1955. (ang.). 
  33. Palmer 1904 ↓, s. 532.
  34. K. Kumaniecki: Słownik łaciński polsko. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN, 1986, s. 541. (pol. • łac.).
  35. Palmer 1904 ↓, s. 307.
  36. B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 392–393. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  37. a b B. Stewart: Family Phocidae (Earless Seals). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 180–181. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  38. Sławomir Wąsik, Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 36, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-29].
  39. K. Krzyżanowski: Wśród zwierząt. Ssaki.
  40. Emilia Stawikowska Foka Rowcia wyszła ze szpitala. "To egzotyczny gatunek na naszym wybrzeżu"
  41. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
  42. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..

Bibliografia

edytuj
  NODES
INTERN 2
Note 1