Franciszek Mazur (polityk)
Franciszek Andrzej Mazur (właśc. Lewko Horodenko), znany również jako Stanisław Gajsler[1] (ur. 1 sierpnia 1895 w Wołkowcach w powiecie płoskirowskim guberni podolskiej, zm. 7 marca 1975 w Warszawie) – polski prawnik ukraińskiego pochodzenia, polityk komunistyczny. Prezes Sądu Najwyższego USRR (1926–1928), członek Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski (1930–1938). Po 1945 we władzach Polskiej Partii Robotniczej, następnie zastępca członka i członek Biura Politycznego KC Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948-1956). Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I kadencji, w latach 1952–1957 zastępca przewodniczącego Rady Państwa, wicemarszałek Sejmu I kadencji.
 Franciszek Mazur (przed 1938) | |
| Data i miejsce urodzenia |
1 sierpnia 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zastępca przewodniczącego Rady Państwa | |
| Okres |
od 20 listopada 1952 |
| Przynależność polityczna | |
| Wicemarszałek Sejmu I kadencji | |
| Okres |
od 20 listopada 1952 |
| Przynależność polityczna | |
| Ambasador PRL w Czechosłowacji | |
| Okres |
od 1957 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Życiorys
edytuj
Syn robotnika folwarcznego. Pochodził z ukraińskojęzycznej rodziny katolickiej[2]. W 1915 zmobilizowany do służby wojskowej we Flocie Czarnomorskiej. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu, podczas służby w marynarce wojennej w Sewastopolu w 1917 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewicy i współpracował z bolszewikami. Po rewolucji październikowej brał udział w wojnie domowej, w czerwcu 1919 wstąpił do Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików), jako żołnierz Armii Czerwonej brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej na Ukrainie[3].
Po ukończeniu studiów prawniczych zajmował stanowiska w aparacie państwowym USRR. Od marca 1923 do końca 1925 był przewodniczącym Sądu Gubernialnego guberni kijowskiej, następnie od listopada 1925 sędzią Sądu Najwyższego USRR, a od kwietnia 1926 do sierpnia 1928 Prezesem Sądu Najwyższego USRR w Charkowie. Następnie w latach 1928–1930 był naczelnikiem departamentu szkół wyższych i zawodowych w Komisariacie Ludowym Oświaty USRR (1928–1930), wreszcie I sekretarzem Komitetu Obwodowego WKP(b) Szepetówka-Berdyczów (1930)[4][5][6][7].
W 1930 decyzją Kominternu został skierowany do podziemnej pracy partyjnej do Polski. Został włączony do Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski (1930–1938), był równolegle kierownikiem Sekretariatu Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. Równolegle od 15 czerwca 1930 do 18 stycznia 1934 formalnie zastępca członka KC Komunistycznej Partii (bolszewików) Ukrainy[5]. Aresztowany przez Policję Państwową został skazany na sześć lat więzienia, z czego odsiedział około pięciu. Karę odbywał w więzieniach we Lwowie, Rawiczu, Wronkach i Koronowie, następnie emigrował do Czechosłowacji i Francji. Po wybuchu II wojny światowej przyjechał do ZSRR.
W czerwcu 1940 został aresztowany przez NKWD, uwięziony na Łubiance i torturowany. 15 marca 1941 skazany został na pięć lat łagru za antysowiecką propagandę – w rozmowach w komunie więziennej w Koronowie w 1937 miał negować kontrrewolucyjny charakter trockizmu i wspierać trockistów podczas swej działalności w latach 20. na Ukrainie. Z obozu koncentracyjnego został zwolniony w 1945 na osobistą interwencję Bolesława Bieruta[8].
W połowie 1945 przybył do Polski, członek Polskiej Partii Robotniczej, członek KC i Sekretariatu KC PPR; w 1948 został zastępcą członka Biura Politycznego KC PPR oraz członkiem Biura Organizacyjnego KC PPR. Etatowo również związany z PPR jako kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PPR w latach 1946–1948.
Od grudnia 1948 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, pozostał zarówno kierownikiem Wydziału Organizacyjnego Komitetu Centralnego PZPR (do 1950), jak i członkiem Biura Organizacyjnego KC (do 1954), a także członkiem KC (do 1959) i zastępcą członka Biura Politycznego KC (w 1950 awansował na pełnego członka Biura Politycznego; do 1956). W latach 1950–1954 członek Sekretariatu Biura Organizacyjnego KC, w latach 1950–1956 sekretarz KC. Uważany za wpływową postać wśród „natolińczyków” podczas walk frakcyjnych w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych[9]. W latach 1959–1964 członek Centralnej Komisji Rewizyjnej PZPR.
W latach 1946–1956 poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I kadencji; w 1948 (od października do grudnia) przewodniczący Klubu Poselskiego PPR. W Sejmie I kadencji był wicemarszałkiem Sejmu, w latach 1952–1957 zastępcą przewodniczącego Rady Państwa. W latach 1957–1965 ambasador PRL w Czechosłowacji. Od 1965 na emeryturze.
Pochowany 11 marca 1975 z honorami w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A29-II półkole-3)[10]. W pogrzebie uczestniczyli przedstawiciele kierownictwa PZPR, m.in. zastępca członka Biura Politycznego KC PZPR Stanisław Kania, kierownik Wydziału Kadr KC PZPR Zygmunt Stępień, I zastępca kierownika Wydziału Zagranicznego KC PZPR Henryk Żebrowski. W imieniu władz partyjnych przemówił przewodniczący Centralnej Komisji Rewizyjnej PZPR Arkadiusz Łaszewicz[11].
Życie prywatne
edytujMieszkał w Warszawie. Był żonaty z Olgą z domu Krynicką (1902–1980)[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej [online], katalog.bip.ipn.gov.pl [dostęp 2018-09-09] (pol.).
- ↑ Ciekawym przypadkiem internacjonalisty był niewątpliwie Mazur, wychowywany na Podolu w ukraińskojęzycznej rodzinie katolickiej. Z polskością zetknął się dopiero w 1917 r., a w życiu codziennym jako sowiecki urzędnik posługiwał się językiem rosyjskim. Dopiero w 1930 r. został skierowany przez Komintern na „nielegalną robotę” do Polski. W ankiecie z 1932 podawał narodowość ukraińską, a język polski znał wtedy słabo. Dopiero w 1945 r. określił się wyraźnie jako Polak. Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948) – portret historyczno-socjologiczny w: Kwartalnik Historyczny, Rocznik CXXI, Warszawa 2014, ISSN 0023-5903, s. 299.
- ↑ Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948) – portret historyczno-socjologiczny w: Kwartalnik Historyczny, Rocznik CXXI, Warszawa 2014, ISSN 0023-5903, s. 301 wersja elektroniczna.
- ↑ Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948) – portret historyczno-socjologiczny w: Kwartalnik Historyczny, Rocznik CXXI, Warszawa 2014, ISSN 0023-5903, s. 303. wersja elektroniczna.
- ↑ a b Мазур Франц Тимофійович.
- ↑ Історія Верховного Суду України. [dostęp 2013-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-06)].
- ↑ Mirosław Szumiło, Sekretariat KC PPR (1945–1948) – ludzie i mechanizmy w: Dzieje biurokracji tom IV część 1–2 Red. Artur Górak, Krzysztof Latawiec, Dariusz Magier Lublin – Siedlce 2011 Wyd. IH UMCS, IH UP-H, ISBN 978-83-62217-09-0, s. 756.
- ↑ Nietypowo potoczyły się losy Mazura, którego w czerwcu 1940 r. aresztowało NKWD. 15 marca 1941 r. został on skazany na 5 lat obozu za „antysowiecką propagandę”. Podczas dyskusji, jakie prowadzono w komunie więziennej w Koronowie w 1937 r., Mazur rzekomo negował „kontrrewolucyjny charakter trockizmu”. Ponadto miał popierać trockistów w trakcie działalności na Ukrainie Sowieckiej w latach dwudziestych. W lipcu 1945 zwolniono go przedterminowo z łagru na skutek interwencji Bieruta. W ocenie byłych działaczy PPR i PZPR Mazur został w dużym stopniu złamany psychicznie przez tortury, jakich doznał na Łubiance i w Workucie. Jednocześnie był traktowany jako człowiek Moskwy, słabo związany z Polską. Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948) – portret historyczno-socjologiczny w: Kwartalnik Historyczny, Rocznik CXXI, Warszawa 2014, ISSN 0023-5903, s. 307. wersja elektroniczna.
- ↑ Październik i „Mała stabilizacja”. W: Jerzy Eisler: Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989. Warszawa: POW „BGW”, 1992, s. 62. ISBN 83-7066-208-0.
- ↑ a b Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
- ↑ „Pogrzeb Franciszka Mazura”, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 59 (9655), 12 marca 1975, s. 2.
Bibliografia i linki
edytuj- Mirosław Szumiło, Kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej (1944–1948) – portret historyczno-socjologiczny w: Kwartalnik Historyczny, Rocznik CXXI, Warszawa 2014, ISSN 0023-5903, s. 287–318 wersja elektroniczna
- Mirosław Szumiło, Sekretariat KC PPR (1945–1948) – ludzie i mechanizmy w: Dzieje biurokracji tom IV część 1–2 Red. Artur Górak, Krzysztof Latawiec, Dariusz Magier Lublin – Siedlce 2011 Wyd. Radzyńskie Stowarzyszenie Inicjatyw Lokalnych, IH UMCS, IH UP-H, ISBN 978-83-62217-09-0, s. 753–762.
- Wojciech Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1914–1993, Warszawa 1995.
- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2013-10-31].
- Informacje Biuletynie Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej
- Мазур Франц Тимофійович (ros.)