Franz Schubert

Franz Schubert
Imię i nazwisko	Franz Peter Schubert
Data i miejsce urodzenia	31 stycznia 1797 ; Himmelpfortgrund
Pochodzenie	austriackie
Data i miejsce śmierci	19 listopada 1828 ; Wiedeń
Gatunki	muzyka poważna, muzyka romantyczna
Zawód	kompozytor
	Multimedia w Wikimedia Commons

Franz Peter Schubert (ur. 31 stycznia 1797 w Himmelpfortgrund, zm. 19 listopada 1828 w Wiedniu) – austriacki kompozytor, prekursor romantyzmu w muzyce.

Życiorys

Schubert urodził się w Himmelpfortgrund – część 9. dzielnicy Wiednia (9. Wiener Gemeindebezirk Alsergrund) w wielodzietnej rodzinie. Jego ojciec był nauczycielem i dyrektorem szkoły^[1]. To właśnie on rozpoczął edukację muzyczną syna. Mając sześć lat Schubert poszedł do szkoły w Lichtental pod Wiedniem. W wieku siedmiu lat został oddany pod opiekę Michaela Holzera, organisty z parafialnego kościoła, aby kontynuował naukę. W 1808 został stypendystą kapeli chłopięcej w Konwikcie Cesarsko-Królewskim w Wiedniu, gdzie śpiewał w sopranach przez pięć lat, aż do mutacji głosu. Studia kompozycji rozpoczął u Antonio Salieriego w 1812. Po odejściu z Konwiktu, pracował jako nauczyciel, na wyraźnie życzenie ojca, a także by uniknąć służby wojskowej. Praca ta nie sprawiała mu żadnej satysfakcji. Okres ten był najbardziej płodnym w życiu Schuberta. Twórczość J.W. Goethego była inspiracją wielu jego utworów.

W 1818 Schubert porzucił pracę w szkole, aby zająć się swoją pasją. Został bez źródeł dochodu i tylko dzięki oddanym przyjaciołom mógł komponować. Pracował codziennie przedpołudniami, od dziewiątej rano do pierwszej po południu. Do grona licznych przyjaciół Schuberta należeli pisarze Franz Grillparzer oraz Johann Mayrhofer(inne języki), kompozytorzy Franz Lachner i Anselm Hüttenbrenner, śpiewak Johann Michael Vogl, który był wykonawcą jego pieśni, Joseph von Spaun(inne języki), bracia Joseph(inne języki) i Leopold Kupelwieser(inne języki), poeci Franz von Schober(inne języki) i Theodor Körner. W okresie tym dawał również prywatne lekcje muzyki córkom księcia Esterházyego. W zasadzie Schubert poza kilkoma wyjątkami nie opuszczał Wiednia. Do historii przeszły wieczorki muzyczne, tak zwane Schubertiady, które odbywały się w kawiarniach i u przyjaciół, a także w domach zamożnych kupców i urzędników państwowych^[1]. Utwory Schuberta zostały wykonane po raz pierwszy publicznie w 1820. Dwa lata później skomponował Symfonię h-moll Niedokończoną, która została odnaleziona około 40 lat po śmierci kompozytora i wykonana po raz pierwszy w 1865 pod dyrekcją Johanna Herbecka w Filharmonii Wiedeńskiej, gdzie została przyjęta z wielkim aplauzem. Późnym latem 1822 roku, podczas wyjścia z Franzem von Schoberem(inne języki) zaraził się chorobą weneryczną od prostytuującej się osoby o nieustalonej płci (mógł to być młody mężczyzna)^[2]. Leczenie rtęcią osłabiło jego organizm, miało wpływ na nawrót ataków depresji i mogło przyczynić się do jego wczesnej śmierci.

26 marca 1828 roku, 2 dni po 1. rocznicy śmierci Ludwiga van Beethovena, Schubert dał jedyny w swym życiu koncert swoich utworów, podczas którego sam grał na fortepianie z towarzyszeniem innych muzyków^[3].

Niedoceniony przez elity, umarł w Wiedniu, najprawdopodobniej na tyfus brzuszny lub gruźlicę (choć stwierdzono też obecność trującej rtęci). Pochowany na Cmentarzu Centralnym w Wiedniu. Zostaje w pamięci na długie lata jako król kawiarnianych i domowych spotkań muzycznych. Dopiero pierwsze wydanie jego dzieł przez Breitkopfa i Härtla, sześćdziesiąt lat po śmierci przyniosły mu należny rozgłos i uznanie.

Instrumenty

Wśród fortepianów, do których Schubert miał dostęp, były fortepian Benignus Seidner (obecnie wystawiany w Schubert Geburtshaus w Wiedniu) oraz fortepian Anton Walter & Sohn (Kunsthistorisches Museum w Wiedniu). Schubert znał również instrumenty wiedeńskiego budowniczego fortepianów Conrada Grafa^[4].

Największe dzieła

Austriacki muzykolog dr Otto Erich Deutsch skatalogował dzieła Franza Schuberta (1951) i od jego nazwiska pochodzą oznaczenia D nadawane poszczególnym utworom kompozytora. Katalog obejmuje ponad 900 utworów.

Symfonie:

Symfonie Franza Schuberta w kolejności chronologicznej^[5]

Numer	Tonacja	Numer w katalogu Deutscha	Części utworu	Data kompozycji	Rok publikacji	Uwagi
–	Symfonia D-dur	2b (997)		? 1811	–
I	Symfonia D-dur	82	I Adagio – Allegro vivace, II Andante, III Menuetto e Trio: Allegro, IV Allegro vivace	Ukończona 28 października 1813	1884	Wykonana na imieniny dyrektora konwiktu Innocenza Langa.
II	Symfonia B-dur	125	I Largo – Allegro vivace, II Andante, III Menuetto e Trio: Allegro vivace, IV Presto vivace	10 grudnia 1814 – 24 marca 1815	1884
III	Symfonia D-dur	200	I Adagio maestoso – Allegro con brio, II Allegretto, III Menuetto e Trio: Vivace, IV Presto vivace	24 maja 1815 – 19 lipca 1815	1884
IV	Symfonia c-moll „Tragiczna”	417	I Adagio molto – Allegro vivace, II Andante, III Menuetto e Trio: Allegro vivace, IV Allegro	Ukończona 27 kwietnia 1816	1884
V	Symfonia B-dur	485	I Allegro, II Andante con moto, III Menuet, IV Allegro vivace	wrzesień-3 października 1816	1885
VI	Symfonia C-dur „Mała”	589	I Adagio – Allegro, II Andante, III Scherzo: Presto, IV Allegro moderato	październik 1817-luty 1818	1885
–	Symfonia D-dur	615	I Adagio – Allegro moderato, II Allegretto	maj 1818		Szkice fortepianowe dwóch części. Aranżacja Brian Newbould.
–	Symfonia D-dur	708a	I Allegro vivace, II Andante con moto, III Scherzo e Trio: Allegro vivace, IV Presto	Po 1820	–	Szkice. Aranżacja Brian Newbould.
VII	Symfonia E-dur	729	I Adagio-Allegro, II Andante, III Scherzo e Trio, IV Allegro giusto	sierpień 1821	1934	Część I ukończona, pozostałe części w szkicach.
VIII (VII)	Symfonia h-moll „Niedokończona”	759	I Allegro moderato, II Andante con moto	październik 1822	1867	Odnaleziona przez J.R von Herbecka w 1865 roku u Anselma Hüttenbrennera. Szkice cz. III. Rekonstrukcja cz.III i IV – Brian Newbould i Mario Venzago^[6].
–	Symfonia „Gmunden-Gastein” lub „Gasteiner” Sinfonie	849		czerwiec 1825-wrzesień 1825		Być może chodzi o Symfonię C-dur D 944
(X)^[7]	Symfonia D-dur	936a	I Allegro maestoso, II Andante, III Allegro moderato	? połowa 1828	1978	Aranżacja Brian Newbould.
IX (VIII)	Symfonia C-dur „Wielka”	944	I Andante. Allegro ma non troppo, II Andante, III Scherzo: Allegro vivace, IV Finale: Allegro vivace	? 1825-1828	1840	Odkryta w 1838 roku przez R. Schumanna. Po raz pierwszy wykonana 22 marca 1839 roku pod dyr. F. Mendelssohna

Muzyka religijna

Schubert skomponował wiele utworów muzyki religijnej. Najbardziej cenione są jego wielkie formy wokalne, zwłaszcza msze. Schubert skomponował 8 mszy, w tym jedno Requiem (drugie zachowało się tylko we fragmentach) oraz kilka osobnych części mszy. Najbardziej wartościowe^[8] są: Msza Nr 5 As-dur oraz Msza Nr 6 Es-dur. Warto nadmienić, że Schubert w sześciu mszach (Nr 1 – Nr 6) opuścił słowa^[9]: Credo in unam sanctam catholicam et apostolicam ecclesiam^[10].

Msze Franza Schuberta w kolejności chronologicznej^[11]

Numer w katalogu Deutscha	Tytuł, Tonacja	Data kompozycji	Uwagi
24e	Msza? F-dur	?1812	Zachowane fragmenty.
105	Msza Nr 1 F-dur	17 maja 1814 – 22 lipca 1814	Alternatywne zakończenie stanowi Dona nobis pacem F-dur, D 185 (kwiecień 1815). Po olbrzymim sukcesie wykonania mszy ojciec Schuberta podarował mu pięciooktawowy fortepian^[12].
167	Msza Nr 2 G-dur	2 marca 1815 – 7 marca 1815	Czeski kapelmistrz Robert Führer wydał mszę w 1846 roku w Pradze jako własną kompozycję^[13].
324	Msza Nr 3 B-dur	rozpoczęta 11 listopada 1815
452	Msza Nr 4 C-dur	czerwiec 1816 – lipiec 1816	Alternatywną częścią mszy jest Benedictus a-moll, D 961 (październik 1828)
453	Requiem c-moll	lipiec 1816	Zachowane fragmenty.
621	Deutsches Requiem (Niemieckie Requiem) lub Deutsche Trauermesse (Niemiecka Msza za zmarłych) g-moll	sierpień 1818
678	Msza Nr 5 As-dur Missa solemnis	listopad 1819 – wrzesień 1822	2 wersje (I opubl. 1875, II opubl. 1887).
872	Deutsche Messe (Niemiecka msza)	lato 1827	Msza do tekstu prof. Johanna Philippa Neumanna. Pisana na zamówienie, honorarium wyniosło 100 guldenów^[9].
950	Msza Nr 6 Es-dur	1828

Inne utwory religijne
- Stabat Mater g-moll, D 175
- Stabat Mater f-moll – oratorium, D 383
- Lazarus (Łazarz) – oratorium, D 689 (niedokończone)
- antyfony
- ofertoria
- graduały

Utwory fortepianowe:
- 6 Moments Musicaux, D 780
- 4 Impromptus, D 899
- 4 Impromptus, D 935
- Fantazja C-dur Wędrowiec, D 760
- Sonaty: a-moll Op. 42, D-dur Op. 53, A-dur Op. 120, Es-dur Op. 122, a-moll Op. 143,

H-dur Op. 147, a-moll Op. 164, c-moll Op. Pośm., A-dur Op. Pośm., B-dur Op. Pośm.

Muzyka kameralna:
- Kwartet smyczkowy a-moll Rosamunde, D 804
- Kwartet smyczkowy d-moll Śmierć i dziewczyna, D 810
- Kwartet smyczkowy G-dur, D 887
- Kwintet smyczkowy C-dur, D 956
- Sonata na arpeggione i fortepian, D 821
- Kwintet fortepianowy A-dur Pstrąg op. 114(inne języki)
- Trio fortepianowe B-dur, D 898
- Trio fortepianowe Es-dur, D 929

Pieśni (napisał ich ponad 600):
- Małgorzata przy kołowrotku, D 118
- Polna różyczka, D 257
- Król olch (tłumaczony również jako Król elfów, niem. Der Erlkönig), D 328
- Pstrąg, D 550
- Karzeł, D 771

Cykle i zbiory pieśni:
- Piękna młynarka, D 795
- Podróż zimowa, D 911
- Łabędzi śpiew, D 957

Przypisy

↑ ^a ^b Franz Schubert, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-09-06] (ang.).
↑ RobertR. Greenberg RobertR., Music History Monday: Schubert's Death [online], robertgreenbergmusic.com [dostęp 2024-08-17] (ang.).
↑ 26 March 1828: Schubert's first and last concert [online], figures-of-speech.com [dostęp 2024-08-17] (ang.).
↑ Jeffrey Dane – The Composers’ Pianos. www.collectionscanada.gc.ca. Retrieved 5 February2021.
↑ Tabelę opracowano na podstawie: The New Grove Dictionary of Music and Musician, Macmillan Publisher Limited, 1980, tom 16, s. 783–784; T. Chylińska, S. Haraschin, B. Schaeffer – Przewodnik koncertowy, PWM, Kraków, 1991, s. 830–838; Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 23. Numerację symfonii zawartą w tabeli można znaleźć na stronach Brytyjskiego Instytutu Franza Schuberta https://web.archive.org/web/20101130195532/http://franzschubert.org.uk/works/orch.html.
↑ Zrekonstruowaną przez B. Newboulda i M. Venzago VIII Symfonię Schuberta zarejestrowano dla wytwórni Naxos https://www.naxos.com/CatalogueDetail/?id=8.572051.
↑ Symfonia D-dur, D 936a, w drugiej edycji katalogu Deutscha otrzymała numer X. Taką numerację podtrzymuje znawca twórczości Schuberta oraz autor rekonstrukcji innych jego dzieł Brian Newbould. http://www.hyperion-records.co.uk/al.asp?al=CDA67000&f=schubert.
↑ Taki pogląd wyraża m.in. Dorota Krawczyk – Mała historia muzyki kościelnej, Wydawnictwo „M”, Kraków, 2003, s. 146–148.
↑ ^a ^b Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 165.
↑ Wierzę w jeden święty, powszechny i apostolski Kościół.
↑ Tabelę opracowano na podstawie: The New Grove Dictionary of Music and Musician, Macmillan Publisher Limited, 1980, tom 16, s. 779–780; Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 223.
↑ Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 29.
↑ Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 42.

Bibliografia

T. Marek Schubert, Kraków PWM 1969, wyd.II 1988.
A. Einstein Muzyka w epoce romantyzmu. Kraków(PWM) 1983, s. 94–11
D. Gwizdalanka Historia muzyki 2, Kraków (PWM) 2006, s. 199–204

Linki zewnętrzne

Franz Schubert – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project.
Franz Schubert – nuty tego kompozytora dostępne w bibliotece cyfrowej Choral Public Domain Library (ChoralWiki)
Utwory Schuberta w katalogu O.E. Deutscha (ang.)
Notes on Franz Schubert pianisty Barta Bermana (ang.)
The Schubert Institute (UK). myweb.tiscali.co.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-09)]. (ang.).
Artykuł o Franzu Schubercie autorstwa Bohdana Pocieja
Partytury do utworów Franza Schuberta w serwisie Polona.pl

[Britannica-1] Franz Schubert, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-09-06] (ang.).

[2] RobertR. Greenberg RobertR., Music History Monday: Schubert's Death [online], robertgreenbergmusic.com [dostęp 2024-08-17] (ang.).

[3] 26 March 1828: Schubert's first and last concert [online], figures-of-speech.com [dostęp 2024-08-17] (ang.).

[4] Jeffrey Dane – The Composers’ Pianos. www.collectionscanada.gc.ca. Retrieved 5 February2021.

[5] Tabelę opracowano na podstawie: The New Grove Dictionary of Music and Musician, Macmillan Publisher Limited, 1980, tom 16, s. 783–784; T. Chylińska, S. Haraschin, B. Schaeffer – Przewodnik koncertowy, PWM, Kraków, 1991, s. 830–838; Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 23. Numerację symfonii zawartą w tabeli można znaleźć na stronach Brytyjskiego Instytutu Franza Schuberta https://web.archive.org/web/20101130195532/http://franzschubert.org.uk/works/orch.html.

[6] Zrekonstruowaną przez B. Newboulda i M. Venzago VIII Symfonię Schuberta zarejestrowano dla wytwórni Naxos https://www.naxos.com/CatalogueDetail/?id=8.572051.

[7] Symfonia D-dur, D 936a, w drugiej edycji katalogu Deutscha otrzymała numer X. Taką numerację podtrzymuje znawca twórczości Schuberta oraz autor rekonstrukcji innych jego dzieł Brian Newbould. http://www.hyperion-records.co.uk/al.asp?al=CDA67000&f=schubert.

[8] Taki pogląd wyraża m.in. Dorota Krawczyk – Mała historia muzyki kościelnej, Wydawnictwo „M”, Kraków, 2003, s. 146–148.

[autonazwa1-9] Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 165.

[10] Wierzę w jeden święty, powszechny i apostolski Kościół.

[11] Tabelę opracowano na podstawie: The New Grove Dictionary of Music and Musician, Macmillan Publisher Limited, 1980, tom 16, s. 779–780; Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 223.

[12] Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 29.

[13] Tadeusz Marek – Schubert, PWM, Kraków, 1988, s. 42.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]