Front Południowy (radziecki)

Front Południowy (ros. Южный фронт) – jedno z wielkich operacyjno-strategicznych ugrupowań wojsk Armii Czerwonej o kompetencjach administracyjnych i operacyjnych na zachodnim terytorium ZSRR działających podczas wojny domowej na terenie byłego Imperium Rosyjskiego, wojny polsko-bolszewickiej oraz w czasie II wojny światowej.

Front Południowy

Южный фронт

Artylerzyści z Armii Czerwonej w 1941 w okolicach Odessy
Historia
Państwo	ZSRR
Sformowanie	1918, 1941
Rozformowanie	1920, 1943
Dowódcy
Pierwszy	generał armii Iwan Tiuleniew
Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Podległość	Stawka
Skład	2 Gwardyjska Armia 5 Armia Uderzeniowa 9 Armia 18 Armia 28 Armia 44 Armia 51 Armia 8 Armia Lotnicza

Historia

Działania bojowe w latach 1918–1921

Wystawiony do walki po raz pierwszy w trakcie wojny domowej z lat 1918–1921. Utworzony we wrześniu 1918 w celu walki z wojskami interwentów i białogwardzistów na podstawie decyzji Rewolucyjnej Rady Wojennej Republiki z dnia 11 września 1918, obejmował wojska od Briańska po Astrachań. W październiku zreorganizowany w pięć armii (8 Armia, 9 Armia, 10 Armia, 11 Armia, 12 Armia). Prowadził walki głównie przeciwko zgrupowaniom „białych” generała Piotr Krasnowa i generała Antona Denikina. W lipcu i sierpniu 1919 roku odparł ofensywę tego ostatniego na Moskwę spychając go nad Morze Czarne i Kaukaz (armie: 8, 9, 10, 10, 14). W styczniu 1920 roku po zablokowaniu Denikina front z dwoma armiami przerzucono na Ukrainę prawobrzeżną i przemianowano we Front Południowo-Zachodni.

Ponownie do walki wystawiony w celu zlikwidowania na Krymie „białej” Armii Rosyjskiej generała Wrangla (21.09.1920, operacja perekopsko-czongarska). Otrzymał jednostki Frontu Południowo-Zachodniego. Wojska „białych” rozbił siłami 4 i 6 armii wspartymi przez 1 Armię Konną. Na początku grudnia przemianowany w Dowództwo Wszystkich Wojsk na Ukrainie i dokończył likwidację jednostek generała Wrangla.

Działania bojowe w latach 1940–1943

Po raz drugi Front Południowy sformowano latem 1940 roku w celu opanowania Besarabii odebranej Rumunii na podstawie Paktu Ribbentrop-Mołotow. Wystawiony na bazie dowództwa Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego w składzie 5 i 12 Armii z Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego oraz 9 Armii z Odeskiego Okręgu Wojskowego (27.06.1940). Po opanowaniu Besarabii front ponownie przekształcono w Kijowski Specjalny Okręg Wojskowy (10.07.1940).

Po raz trzeci Frontu Południowy utworzono decyzją Biura Politycznego z 21 czerwca 1941 roku. Zadaniem wojsk Frontu było osłanianie granic z Węgrami i Rumunią, a następnie uderzenie na Tulczę i Konstancę oraz miały „zająć północną Dobrudzę, wyjść na granicę z Bułgarią, odcinając Rumunię od morza”. Dowództwo frontu sformowano na bazie dowództwa Moskiewskiego Okręgu Wojskowego.

Po sformowaniu w czerwcu 1941 rozwinął się na linii: Kamieniec Podolski, Soroki, Orgiejew, Komrat, Izmaił przeciw niemieckiej Grupie Armii „Południe” (3 i 4 Armia rumuńska, 11 Armia niemiecka). Toczył walki obronne i odwrotowe na Ukrainie, początkowo w rej. Krzywego Rogu potem Zaporoża. W ciężkich walkach zmuszony został do powolnego odwrotu przez wojska rumuńskie i 11 Armię niemiecką. Po zwycięstwie Grupy Armii „Środek” pod Humaniem, gdzie zniszczona została duża część wojsk sąsiedniego Frontu Południowo-Zachodniego (07/08.1941), jego wojska musiały wycofać się za Dniepr. Pozostawiono jednak silną załogę w Odessie, która broniła się jeszcze przez dwa miesiące. Po otrzymaniu posiłków (nowe 6 i 12 Armia) Front Południowy wytrzymał nad Dnieprem do początków września kiedy to wojska niemieckiej 11 Armii zdobyły przyczółki i przebiły się w rejon Krymu. Próby przeciwuderzeń na tyły tej armii w końcu września zakończyły się klęską, gdy z kolei na tyły Frontu uderzyła 1 Grupa Pancerna gen. Kleista (kocioł pod Melitopolem). Do 5 października 1941 większość wojsk Frontu – 9 i 18 Armia uległa likwidacji. Resztki Frontu Południowego wycofały się za rzekę Mius.

W ciągu października front został jednak odbudowany (9 Armia, 18 Armia, 12 Armia) mimo że trzeba było wycofać się jeszcze dalej na wschód. W listopadzie 1941 ustabilizował się na linii: Artiomowsk, Debalcewo, Rostów nad Donem. 20 listopada 1941 r. utracono Rostów nad Donem. W listopadzie – grudniu 1941 front przeprowadził operację zaczepną w rejonie Rostowa przeciw niemieckiej 1 Armii Pancernej. Gdy Niemcy wjeżdżali do Rostowa od 3 dni trwała już kontrofensywa Frontu Południowego. W pierwszej połowie listopada otrzymano dwie nowe armie (37 i 56), które uderzyły w północno-wschodnie skrzydło 1 Armii Pancernej. Natarcie było na tyle skuteczne, że do 2 grudnia Niemcy wycofali się za rzekę Mius. Ofensywę kontynuowano w styczniu 1942 wraz z Frontem Południowo-Zachodnim w ramach zaczepnej operacji barwienkowsko-łozowskiej, co doprowadziło do powstania przyczółka barwienkowsko-łozowskiego. Jednak dalsza próba wyzwolenia rejonu Donbasu zakończyła się niepowodzeniem (maj 1942), ze względu na niemiecką operację zaczepną. W lipcu 1942 Front Południowy (skład: 12, 18, 24, 37, 56 Armie, 4 Armia Lotnicza) zmuszony został do kolejnego odwrotu i wycofania za Don. Po pokonaniu wojsk Frontu Południowo-Zachodniego Niemcy maszerując wzdłuż Donu zagrozili tyłom frontu, który musiał wycofać się za tę rzekę. Kolejne uderzenie wojsk Grupy Armii „A” doprowadziło do jeszcze większego odwrotu, tym razem aż w dolinę rzeki Kubań. W nowych warunkach dowództwo sowieckie zdecydowało, że istnienie Frontu Południowego straciło sens. 28 lipca 1942 dowództwo frontu rozwiązano, a wojska przekazano Frontowi Północno-Kaukaskiemu.

Front w składzie czterech armii oraz armii lotniczej miał wykonać uderzenie na zachód w celu wyzwolenia Rostowa i zablokowania wojsk niemieckich na Kaukazie. W wyniku przeprowadzonej operacji (1.01.1943 – 18.02.43) uzyskano tylko częściowe powodzenie. Front wziął udział w końcowej części operacji stalingradzkiej (likwidacja katielnikowskiego zgrupowania niemieckiego), następnie w operacji na Salsk, Rostów nad Donem i w Zagłębiu Donieckim. Rostów wyzwolono (14 lutego) i odrzucono Niemców za rzekę Mius, ale nie udało się odciąć wojsk niemieckich na Kaukazie. Dalsze próby przełamania obrony niemieckiej zakończyły się niepowodzeniem. W lipcu – sierpniu posuwał się wzdłuż wybrzeża Morza Azowskiego prowadząc walki z 6 Armią niemiecką. Wraz z wojskami Frontu Południowo-Zachodniego wyzwolił Donbas (13.08.1943 – 22.09.1943). Pod koniec września wyszedł na linię Zaporoże, Melitopol. Następnie odrzucono przeciwnika spod Melitopola i odcięto wojska niemieckie na Krymie (29.09.1943 – 5.11.1943). 20.10.1943 przemianowany na 4 Front Ukraiński.

Dowódcy Frontu

Stopień	Imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Formowania
generał armii	Iwan Tiuleniew	ok. 21. VI 1941 – 30 VIII 1941	I formowanie
generał porucznik	Dmitrij Riabyszew	30 VIII 1941 – 5 X 1941
generał pułkownik	Jakow Czeriewiczenko	5 X 1941 – 24 (18?) XII 1941
generał porucznik	Rodion Malinowski	24 (18?) XII 1941 – 28 VII 1942
generał pułkownik	Andriej Jeriomienko	1 I 1943 – 2 II 1943	II formowanie
gen. por./gen. płk	Rodion Malinowski	2 II 1943 – 22 III 1943
gen. por./gen. płk/gen. armii	Fiodor Tołbuchin	22 III 1943 – 20 X 1943

Struktura organizacyjna

Skład frontu w latach 1918-1920

• 8 Armia
• 9 Armia
• 10 Armia
• 11 Armia
• 12 Armia

Skład frontu (1.07.1941)

• 9 Armia
• 18 Armia
• 9 Samodzielny Korpus Strzelecki,
• 3 Korpus Powietrznodesantowy
• 116 i 189 Dywizje Strzeleckie
• 81, 83, 84 i 86 rejony umocnione
• 137, 515 i 527 Pułki artylerii haubic wielkiej mocy
• 245 samodzielny dywizjon artylerii wielkiej mocy
• 15 brygada obrony przeciwlotniczej (ПВО)
• Zaporoski, Kiszyniowski, Mohylewsko-podolski i Pierwomajski brygadowy rejon obrony przeciwlotniczej (бригадный район ПВО)
• 391 i 504 samodzielny dywizjon artylerii przeciwlotniczej
• 317 lotniczy pułk rozpoznawczy
• 19 pułk pontonowo-mostowy
• Flotylla Dunajska .

Front liczył łącznie 21 dywizji (w tym 4 pancerne, 2 zmotoryzowane i 3 dywizje kawalerii).

Skład frontu (1943)

Utworzony 1 stycznia 1943 w wyniku przemianowania Frontu Stalingradzkiego w składzie:

• 2 Armia Gwardii
• 5 Armia Uderzeniowa
• 28 Armia
• 44 Armia
• 51 Armia
• 8 Armia Lotnicza.

• 85 Brygada Pancerna
• 10, 23 i 27 samodzielne zmotoryzowane bataliony narciarzy (аэросанные)
• 1105 pułk artylerii
• 101 gwardyjski pułk artylerii przeciwpancernej
• 383 pułk artylerii przeciwpancernej
• 487 samodzielny pułk moździerzy
• 488 i 489 pułk moździerzy
• 18 samodzielna brygada moździerzy gwardyjskich (BM-13)
• 4, 18, 19, 89, 91 i 92 pułk moździerzy gwardyjskich (BM-13)
• 223 i 622 pułki artylerii przeciwlotniczej
• 1 i 2 brygada pontonowo-mostowa
• 7 i 9 brygada sapersko-minowa
• 43 inżynieryjna brygada specjalnego przeznaczenia
• 63 brygada inżynieryjno-saperska
• 1 pułk pontonowo-mostowy
• 17 gwardyjski batalion minerów
• 119 i 240 samodzielne bataliony inżynieryjne
• 1504 samodzielny batalion saperów .

Bibliografia

• Путеводитель В двух томах, том I, red. Л.В.Двойных, Т.Ф.Каряева, М.В.Стеганцев, 1991.
• Военная история Государства Российского, Великая Отечественная
• Действующая армия 1941–1945 гг., red. В. А. Золотарева,Москва 2005.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Mała Encyklopedia Wojskowa MON 1970
• Władimir Bieszanow: Pogrom pancerny 1941. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-1111-530-9.
• Władimir Bieszanow: Czerwony blitzkrieg 1939–1940. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-1113-730-1.
• Южный фронт / Front Południowy. [dostęp 2017-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-30)].
• Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.