Gepidowie
Gepidowie (łac. Gepidae, Gipedae, gr. Γετίπαιδες - dzieci Gotów[1]) – grupa dawnych plemion wschodniogermańskich, blisko spokrewniona z Gotami.
| 454–567 | |
| Stolica | |
|---|---|
| Władca | |
| Język urzędowy | |
| Religia dominująca |
germańskie pogaństwo, arianizm |
Położenie na mapie
| |
Historia
edytujIch pierwotne siedziby znajdowały się na Półwyspie Skandynawskim. Około przełomu er w ślad za Gotami przemieścili się ze Skandynawii na południowe wybrzeże Bałtyku[2]. Przez dłuższy czas zamieszkiwali, jak podaje Jordanes, w krainie Specis, niedaleko ujścia Wisły, prawdopodobnie zlokalizowanej na Wysoczyźnie Elbląskiej. Byli jednymi z twórców kultury wielbarskiej[potrzebny przypis].
Gotowie wyszedłszy z łona wyspy Skandii ze swoim królem imieniem Berig, na w sumie trzech okrętach przybili do brzegu z tej strony Oceanu, to znaczy od Gothiskandii. Spośród trzech okrętów jeden zawijając do przystani później od dwu pozostałych, co nieraz się zdarza, miał nadać nazwę ludowi. W ich języku bowiem „leniwy” brzmi gepanta. Ze zniekształconego przezwiska powoli narodziło się przezwisko „Gepidowie”. Bez wątpienia również Gepidowie pochodzą z pokolenia Gotów, lecz ponieważ, jak powiedziałem, gepanta określa coś leniwego i opieszałego, z przypadkowo rzuconego przezwiska wzięło początek miano „Gepidowie”. Nie sądzę, by wprowadziło w błąd, gdyż Gepidowie w rzeczywistości są opieszali z charakteru i ociężali w ruchach ciała.
Po migracji części Gotów nad Morze Czarne, rozszerzyli swoje posiadłości na Pomorzu[potrzebny przypis].
W III wieku n.e. siły zbrojne i część cywili Gepidów przybyli do Dacji (według Jordanesa ziemie opuszczane przez Gepidów w III w. zostały zajęte przez lud Winidariów). Od IV wieku do połowy V wieku znajdowali się pod zwierzchnictwem Hunów. Po śmierci Attyli przenieśli się do Panonii, gdzie w bitwie nad rzeką Nedao pokonali Hunów i wywalczyli sobie miejsce do zamieszkania na wschód od rzeki Cisy. Paradoksalnie okres królestwa Gepidów (454-567) jest stosunkowo słabo udokumentowany. W 504 roku państwo otrzymuje decydujący cios, gdy Ostrogoci we Włoszech odcięli ekspansję Gepidów na równiny naddunajskie. Mniej więcej w tym samym czasie szlachta Gepidów przechodzi na chrześcijaństwo ariańskie, podczas gdy większość ludności pozostaje pogańska. Do upadku Królestwa Gepidów znacząco przyczyniły się działania cesarza Justyniana. W Panonii toczyli nieustanne walki z Longobardami, którzy działali z polecenia Bizantyjczyków[1]. W 567 Longobardowie sprzymierzyli się z koczowniczymi Awarami przeciwko Gepidom i pokonali ich, rozbijając ich państwo[3]. Gepidowie weszli od tej pory w skład kaganatu awarskiego, powstałego na dawnym terytorium gepidzkim[potrzebny przypis].
Inni przyłączyli się do Longobardów i wyruszyli na podbój półwyspu Apenińskiego. Kolejna grupa wolała oddać się pod opiekę Bizantyjczyków, był wśród nich ariański biskup Thrasaryk, który w 572 r. wraz z krewnym zmarłego króla Reptilą, miał zabrać skarbiec królewski do Konstantynopola i przekazać go cesarzowi[4].
Władcy Gepidów
edytujJęzyk Gepidów
edytujJedynym śladem istnienia języka gepidzkiego są wymienione w Getice imiona gepidzkich władców. Uważane są za językowo zbliżone do imion innych władców regionu Germanii Wschodniej[potrzebny przypis].
Społeczeństwo
edytujGepidowie, w przeciwieństwie do Gotów, mieli w zwyczaju pochówek wojowników wraz z bronią. Od czasów powstania gepidzkiego państwa, nad Cisą zaczęły powstawać duże cmentarze, podobne do tych państwie Merowingów, gdzie chowano zmarłych z większych ośrodków osadniczych oraz mniejsze cmentarze gdzie zazwyczaj chowano zmarłych z pojedynczych obejść[10].
Elitarny gepidzki wojownik uzbrojony był we włócznię, długi dwusieczny mecz oraz drewnianą tarczę wzmocnioną żelaznym okuciem. Wojownicy z niższych warstw społecznych wyposażeni byli tylko we włócznię lub łuk. Ekwipunek był silnie związany ze statusem społecznym wojowników, których można podzielić na arystokrację, ludzi wolnych i półwolnych[11].
Gepidowie zamieszkiwali drewniane chaty częściowo zagłębione w ziemię. Domostwa były małe i położone dość blisko siebie. Siedziby arystokracji i książąt z Apahidy były znacznie bardziej okazałe. Pochówki i znaleziska w grobach świadczą o bogactwie i potędze władców umożliwiającej im tworzenie dynastii[12].
Genetyka
edytujBadania genetyczne z trzech stanowisk w Transylwanii wykazały głównie obecność północno-zachodnioeuropejskich mitochondrialnych haplogrup wśród Gepidów. Wyniki te są zgodne z możliwym wielbarskim pochodzeniem tego germańskiego ludu, który mógł przybyć do Siedmiogrodu z północnego regionu Europy środkowo-wschodniej, dzisiejszej północnej i centralnej Polski. Najczęstszą makrohaplogrupą była H, a następnie T, U, I i HV. Wykryto tylko jedną linię azjatycką, co dowodzi, że tamtejsza populacja nie mieszała się znacząco z przybyszami z Azji[13].
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Skibiński 2020 ↓, s. 464.
- ↑ Samsonowicz 1990 ↓, s. 12.
- ↑ Wielka Historia Świata 2005 ↓, s. 57.
- ↑ Grabowski 1995 ↓, s. 113.
- ↑ Olędzki 2022 ↓, s. 54.
- ↑ a b c Ożóg 2012 ↓, s. 122.
- ↑ a b c d Pandura 2004 ↓, s. 68.
- ↑ Pandura 2004 ↓, s. 73.
- ↑ Pandura 2004 ↓, s. 78.
- ↑ Mączyńska 2013 ↓, s. 214.
- ↑ Mączyńska 2013 ↓, s. 214-215.
- ↑ Mączyńska 2013 ↓, s. 215.
- ↑ Gînguță i inni 2022 ↓, s. 563.
Bibliografia
edytuj- Alexandra Gînguță i inni, Maternal Lineages of Gepids from Transylvania, „Genes”, 13 (4), 2022, DOI: 10.3390/genes13040563, ISSN 2073-4425, PMID: 35456371, PMCID: PMC9032604 [dostęp 2024-11-03].
- Stefan Grabowski, Kronika Jana z Biclair, „Warszawskie Studia Teologiczne”, 8, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie, 1995, ISSN 0209-3782 [dostęp 2024-11-03].
- Magdalena Mączyńska, Światło z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa: TRIO, 2013.
- Marek Olędzki, Plemienny świat Germanów, Chrzan: Stara Szuflada, 2022, ISBN 978-83-959480-9-1.
- Monika Ożóg, Inter duas potestates. Polityka religijna Teoderyka Wielkiego, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2012, ISBN 978-83-7767-817-6.
- Mariusz Pandura, „Ardarici Gladius”. Historia Królestwa Gepidów (454–567), „Slavia antiqua: rocznik poświęcony starożytnościom słowiańskim”, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004, ISSN 0080-9993, OCLC 999008471.
- Henryk Samsonowicz, Historia Polski do roku 1795, Warszawa 1990.
- Tomasz Skibiński, Kształtowanie się obrazu Gepidów w źródłach antycznych i wczesnośredniowiecznych (III-VII wieku), „Vox Patrum”, 75, 2020 [dostęp 2024-11-03].
- Maciej Salomon (red.), Wielka Historia Świata Tom 4 Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, ISBN 83-85719-85-7.