Gołąb maderski
Gołąb maderski[3] (Columba trocaz) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny gołębiowatych (Columbidae). Występuje endemicznie na Maderze. Niezagrożony wyginięciem.
| Columba trocaz[1] | |
| Heineken, 1829 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąb maderski |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
| |
Taksonomia
edytujGatunek opisał po raz pierwszy Karl Heineken, niemiecki medyk i ornitolog zamieszkały na Maderze. Opis ukazał się w nowej serii Edinburgh journal of science w 1829. Autor nie nadał nazwy Columba trocaz wprost, napisał jednak, że proponuje lokalną nazwę tego ptaka, „Trocaz”, jako epitet gatunkowy[4]. Nazwa naukowa Columba trocaz jest obecnie (2020) akceptowana przez IOC[5]. Columba laurivora jest nieużywanym synonimem stworzonym z powodu słowa trocaz, nie będącego wyrazem łacińskim. Blisko spokrewniony z gołębiem kanaryjskim (C. bollii). Prócz tego spokrewniony z grzywaczem (C. palumbus), gołębiem kongijskim (C. unicincta)[6]. Monotypowy[5][6].
Morfologia
edytujDługość ciała w przedziale 460–473 mm u samców, samic 380–462 mm. Średnia długość skrzydła u samca 247 mm, u samicy 243 mm. Długość ogona blisko 150 mm, dzioba 23 mm, skoku 46 mm, środkowego palca 50–51 mm[7]. W upierzeniu dorosłych osobników przeważa barwa ciemnoszara. Czoło, wierzch głowy i górna część grzbietu ciemniejsze, łupkowoszare. Po bokach szyi dostrzec można srebrzystobiałe pole tuż obok zielono opalizujących piór z tyłu szyi. W górnej części grzbietu pióra nieco zielono i metalicznie połyskują. Reszta wierzchu ciała, pióra w części skrzydła przyległej do grzbietu (scapulars), pokrywy skrzydłowe, kuper i pokrywy nadogonowe ciemne, łupkowoszare. Sterówki czarniawoszare, w połowie bliższej końca szeroki jasnoszary pasek. Na chorągiewkach zewnętrznych lotek I rzędu występują szerokie, białe krawędzie. Lotki II rzędu szarzeją w kierunku grzbietu. Broda i gardło łupkowoszare, na piersi pióra wpadają w pastelowy odcień kasztanowego, by następnie przejść w kolor jasnoszary na pokrywach podogonowych[7]. Tęczówka jasna, żółtobiała[7], według autora pierwszego opisu jasnosłomiana[4]. Dziób u nasady czerwonopurpurowy, na końcu biały. Woskówka biała. Nogi i stopy czerwone[7]. Osobniki młodociane wyróżnia bardziej brązowy odcień upierzenia, płowe krawędzie pokryw skrzydłowych i brak u nich opalizacji[7].
Zasięg występowania
edytujAdministracyjnie gołąb maderski to jeden z pięciu endemicznych ptaków Portugalii[8], zasiedlający niecałą Maderę. Pierwotny zasięg na tej wyspie został przez Heinekena opisany następująco (1829): Występujący w najbardziej zalesionych i nieuczęszczanych [przez człowieka] miejscach wyspy, jest taki płochliwy i trudny do zaobserwowania, że mogę poznać naprawdę niewiele z jego zachowań[4]. Wiadome jest, że gołębia maderskiego dawniej można było napotkać na pobliskiej wyspie Porto Santo. Obecnie (2020) C. trocaz zasiedla głównie północne stoki wyspy i kilka odizolowanych lasów laurowych na południu[9]. Lasy, w których żyją te gołębie tworzą głównie rośliny z gatunków Laurus azorica, Ocotea foetens, Persea gindica, Appoloniac barbujana, Myrica faya, Clethla arborea i Piconea excelsia. Niekiedy odwiedza tereny rolnicze. Według BirdLife International występuje na obszarze blisko 160 km²[7].
Zachowanie
edytujPłochliwy, skryty ptak, przeważnie żeruje grupami pośród drzew[7]. Głównie owocożerny, ale zjada także liście i ziarno[6]. Zbiera się w większe grupy w razie dostatku pożywienia, szczególnie kiedy owocują Laurus azorica i Ocotea foetens, które są ulubionymi drzewami tego ptaka (także pod kątem środowiska). Kiedy owoce nie obrodzą, gołąb maderski udaje się na tereny rolnicze, szczególnie lubując się w uprawach kapusty, kwitnących wiśniach i w winoroślach. Wtedy może zebrać się w niezwykle wielkie grupy. Uchodzi za szkodnika; w styczniu i lutym 1985 przez pięć dni zabito 300 ptaków, a dalsze 200 zatruto, jednak następnego roku obficie wyrosły jagody i gołębie nie opuściły lasu. Spłoszony C. trocaz oddala się ciszej niż gołąb grzywacz, przelatuje długi dystans[7]. Ogólnie ptak osiadły, ale – szczególnie jesienią – może przenieść się z klifów na niziny celem zdobycia pokarmu[6].
Lęgi
edytujGniazduje cały rok, jednak lęgi najczęściej mają miejsce od lutego do czerwca[6][7]. Gniazduje w szczelinie czy też zagłębieniu w skale[6], także na drzewach w gęstym lesie[7] i na ziemi we wrzosach[6]. Buduje typowe dla gołębi luźne gniazdo z ułożonych na kształt platformy gałęzi i traw. W zniesieniu jedno białe jajo o gładkiej skorupce, niekiedy dwa. Inkubacja trwa 19–20 dni. Młode po blisko 28 dniach są zdolne do lotu, w wieku 8 tygodni stają się samodzielne[7].
Status zagrożenia
edytujWedług IUCN jest to gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 1988 został sklasyfikowany jako zagrożony, od 1994 do 2000 włącznie jako niższego ryzyka/zależnie od ochrony, w latach 2004 i 2008 jako bliski zagrożenia (NT, Near Threatened), a od 2011 utrzymuje rangę LC[9]. Ogilvie-Grant napisał w tekście opublikowanym w 1890, że w północnej części wyspy jest to dość pospolity ptak[10]. W pierwszych latach kolonizacji Madery był to pospolity ptak, potem populacja zaczęła się zmniejszać, by w 1986 osiągnąć rozmiar blisko 2700 osobników. W 1986 populacja zaczęła wzrastać wskutek wprowadzenia zakazu polowań. Według BirdLife International (2014) ma trend wzrostowy[9].
Populacja szacowana jest (2015) na 10–14 tys. dorosłych osobników. Do wymarcia na Porto Santo i spadku liczebności na Maderze przyczyniły się polowania, rozwój osadnictwa, rolnictwa i wycinka lasów. Gołąb maderski występuje na dwóch obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Columba trocaz, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Columba trocaz, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Columbinae Leach, 1820 - gołębie (Wersja: 2019-07-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-08-05].
- ↑ a b c C. Heineken. Art. IV. Notes of Some of the Birds of Madeira. „Edinburgh journal of science”. ser. 2 vol. 1, 1829.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Pigeons. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Baptista, L.F., Trail, P.W. & Horblit, H.M.: Madeira Laurel-pigeon (Columba trocaz). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2013). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 1997. [zarchiwizowane z tego adresu (28 września 2014)].
- ↑ a b c d e f g h i j k David Gibbs, Eustace Barnes i John Cox: Pigeons and Doves. A guide to the Pigeons and Doves of the world. Londyn: Christopher Helm, s. 188–190. ISBN 978-1-8734-0360-0.
- ↑ Portugal. Breeding Endemic birds. BirdLife Data Zone. [dostęp 2014-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
- ↑ a b c d Species factsheet: Columba trocaz. BirdLife International. [dostęp 2020-08-05].
- ↑ W.R. Ogilvie-Grant. On the Birds obtained at Madeira. „Ibis”. ser. 6 vol. 2, s. 442, 1890.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia gołębia maderskiego. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).