Gobipteryx
Gobipteryx – rodzaj średniej wielkości wymarłego ptaka zamieszkującego tereny obecnej pustyni Gobi w kredzie późnej (ok. 75–71 mln. lat temu). Został on opisany przez polskiego zoologa Andrzeja Elżanowskiego w roku 1974. Początkowo został przypisany do bardzo wczesnych ptaków paleognatycznych, obecnie jednak uznawany jest za członka kladu enancjornitów, które wymarły pod koniec kredy.
| Gobipteryx | |
| (Elżanowski, 1974) | |
| Okres istnienia: 75–71 mln lat temu | |
 Skamieniałe jaja opisywanego enancjornita. | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Pygostylia |
| (bez rangi) | Ornithothoraces |
| (bez rangi) | Enantiornithes |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
Gobipteryx |
Historia odkryć i taksonomia
edytujRodzaj ten opisał w 1974 roku polski zoolog i paleontolog Andrzej Elżanowski[1]. Dodatkowo Elżanowskiemu pomagały w pracach Halszka Osmólska i Ewa Roniewicz[1]. Holotypem jest pochodząca z pustyni Gobi czaszka ptaka, odkopana przez Teresę Maryńską[1]. Początkowo Elżanowski zaliczył znalezisko do ptaków paleognatycznych z podgromady Neornithes, kreując też rząd Gobipterygiformes i rodzinę Gobipterygidae, w swojej pracy opublikowanej w Paleontologia Polonica. Obecnie wiadomo, że takson ten należy do kladu enancjornitów[2], grupy ptaków odległej od współczesnych ich przedstawicieli, wymarłej pod koniec kredy[3]. Holotyp znajduje się Instytucie Paleozoologii PAN[1]. Elżanowski nazwał ptaka Gobipteryx minuta[1], co oznacza w dosłownym tłumaczeniu „małe skrzydło z pustyni Gobi”[4][5].
Paleontolog Jerzy Dzik wykonał pierwszą rekonstrukcję tego prehistorycznego ptaka[1].
W świetle badań z 2001 roku za młodszy synonim tego ptaka uchodzi Nanantius z wczesnej kredy Australii[2].
Występowanie
edytujSzczątki odkryto wyłącznie na pustyni Gobi (Mongolia), gdzie żył w późnej kredzie, w kampanie (ok. 75–71 mln. lat temu)[6]. Holotyp został odnaleziony w Khulsan w formacji Barun Goyot[7]. Prawdopodobnie siedlisko późnokredowej Mongolii przypominało tereny dzisiejszej delty Okawango[8]. Istnieją istotne podobieństwa sedymentologiczne między górnokredową pustynią Gobi w Mongolii a współczesną deltą Okawango w Botswanie[8]. Najważniejszym z tych podobieństw jest naprzemienność wydm wietrznych i osadów jeziornych i rzecznych[8]. Zmiany od suchych warunków (piasek i pył nawiany wiatrem) do warunków półwilgotnych (błoto zalane wodą lub zalany piaskowiec) mogły być stopniowe lub natychmiastowe[8].
Budowa
edytuj
Wiele cech łączyło Gobipteryx zarówno z ptakami paleognatycznymi, jak i neognatycznymi. Ptak ten nie miał zębów[1]. Najprawdopodobniej rozmiarem dorównywał dzisiejszym kuropatwom[9][7]. Holotyp ZPAL MgR 1/12 to części dzioba ptaka[7]. Wbrew wcześniejszym interpretacjom poprzeczne rozcięcie w okolicy kości przedszczękowej wydaje się być prostym złamaniem[7]. Z przodu, po prawej stronie czaszki, ubogi ślad wyrostka kostnego, który opisywano jako lemiesz, wydaje się być pozostałością przyśrodkowego brzegu szczękowo-podniebiennego[7]. Jego pozorny, symetryczny, lewy odpowiednik wydaje się być prawdziwym śladem lewego lemiesza leżącym przyśrodkowo od brzegu lewego szczękowo-podniebiennego[7]. Czaszkę holotypu Elżanowski ocenił na ok. 45 mm[9][7]. Drugi okaz, ZPAL MgR-1/32, był o wiele mniejszy niż holotyp, został też później odkryty (1971). Zachowana jest tylko część dziobowa czaszki[7]. W okolicy przedniej części oczodołu kości są złamane i częściowo przemieszczone, a złamanie przechodzi przez kość nosową i skrzydłową[7]. Czaszka jest do pewnego stopnia ściśnięta bocznie[7]. Kość przedszczękowa jest szeroka, jej czubek jest jednak zaokrąglony, a boczne krawędzie się zbiegają. Ich przedłużenia spotykają się pod stosunkowo dużym kątem około 40°[7]. Wszystko to sugeruje krótki, lecz mocny dziób[7]. Czaszkę okazu ZPAL Mgr 1/32 szacuje się na 27 mm[7].
Późniejsze odkrycia szkieletów Gobipteryx ujawniły więcej informacji na temat tego enancjornita[10]. W obu szkieletach opisanych przez Elżanowskiego w 1981 roku szyja skręca się pod tułowiem, a czaszka skierowana jest prosto do tyłu, co skutkuje postawą podobną Megapodiidae[10]. Większość z tych okazów została znaleziona z fragmentami skorupek jaj[10]. W przeciwieństwie do innych obszarów ciała kręgi piersiowe, obręcz barkowa i szkielet skrzydła są prawie całkowicie skostniałe, a ten ostatni pod względem długości przewyższa wszystkie współczesne ptaki z wyjątkiem Megapodiidae[10]. Ujawnia to aparat latający, który był gotowy do użycia po wykluciu, a zatem Gobipteryx był zagniazdownikiem[10]. Miał więc dobrze zbudowaną łopatkę[10].
Szczęki tego ptaka były rynchokinetyczne (ruchome względem siebie)[1][7].
Paleobiologia i paleoekologia
edytujPrawdopodobnie ptaki te tuż po wykluciu mogły już podlatywać[11]. Histopatologia kości wykazała, że enancjornity również rosły szybko, ale wzrost ten był zwykle przerywany i prawdopodobnie przedłużał się o ponad rok[11]. Część publikacji twierdzi, że Gobipteryx był najprawdopodobniej owadożercą[6], inne sugerują, że mocny dziób umożliwiał zjadanie twardego pokarmu[12].
Gobipteryx koegzystował z wieloma innymi zwierzętami. W tej samej formacji odkryto także innego ptaka, którego nazwano później Hollanda luceria[13].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Andrzej Elżanowski, Preliminary note on the palaeognathous bird from the Upper Cretaceous of Mongolia, „Paleontologia Polonica”, 1974, s. 103–109 [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ a b Louis M. Chiappe, Mark Norell, James Clark, A New Skull of Gobipteryx minuta (Aves: Enantiornithes) from the Cretaceous of the Gobi Desert, „American Museum Novitates”, 2001, DOI: 10.1206/0003-0082(2001)346<0001:ANSOGM>2.0.CO;2 [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ Piotr Gryz, Przeciwptaki, „Ptaki. Kwartalnik Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków”, 2017, s. 36–41 [dostęp 2022-06-18] (pol.).
- ↑ Mateusz P. Martyniuk, A Field Guide to Mesozoic Birds and other Winged Dinosaurs, New Jersey 2012, ISBN 978-0988596504 [dostęp 2022-06-19] (ang.).
- ↑ Gobipteryx, [w:] Gondwana Studios [online] [dostęp 2022-06-19] (ang.).
- ↑ a b Gobipteryx Elżanowski 1974 (bird), [w:] Fossilworks [online] [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Andrzej Elżanowski, Skulls of Gobipteryx (Aves) from the upper Cretaceous of Mongolia, „Palaeontologia Polonica”, 1977, s. 154-165 [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ a b c d Tomasz Jerzykiewicz, Okavango Oasis, Kalahari Desert: A Contemporary Analogue for the Late Cretaceous Vertebrate Habitat of the Gobi Basin, Mongolia, „Geoscience Canada”, 1, 25, 1998 [dostęp 2022-06-19] (ang.).
- ↑ a b Andrzej Elżanowski, Palaeognathous bird from the Cretaceous of Central Asia, „Nature”, 1976, s. 51–53 [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ a b c d e f Andrzej Elżanowski, Embryonic bird skeletons from the Late Cretaceous of Mongolia, „Paleontologia Polonica”, 42, 1981, s. 147-179 [dostęp 2022-06-18] (ang.).
- ↑ a b Anusuya Chinsamy-Turan, Andrzej Elżanowski, Bone histology - Evolution of growth pattern in birds, „Nature”, 2001, DOI: 10.1038/35086650 [dostęp 2022-06-19] (ang.).
- ↑ ENANTIORNITHES: End of Bohaiornithidae, [w:] Juan Benito, Roc Olive, Birds of Mesozoic. An illustrated field guide, Barcelona: Lynx eds., 2022, s. 232, ISBN 978-84-16728-52-7 (ang.).
- ↑ Alyssa K.Bella i inni, Description and ecologic analysis of Hollanda luceria, a Late Cretaceous bird from the Gobi Desert (Mongolia), „Cretaceous Research”, 1, 31, 2010, s. 16-26, DOI: 10.1016/j.cretres.2009.09.001 [dostęp 2022-06-19] (ang.).