Grodzisk (gmina)
Grodzisk – gmina wiejska w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie siemiatyckim.
| gmina wiejska | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Powiat | |||||||
| TERC |
2010042 | ||||||
| Wójt |
Przemysław Araszewicz | ||||||
| Powierzchnia |
203,21 km² | ||||||
| Populacja (30.06.2016) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
21,3 os./km² | ||||||
| Nr kierunkowy |
85 | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
BSI | ||||||
Adres urzędu: ul. 1 Maja 617-315 Grodzisk | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
 52°35′N 22°44′E/52,583889 22,738056
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||
Siedzibą gminy jest osada[5] Grodzisk.
Według danych z 30 czerwca 2004[6] gminę zamieszkiwało 4690 osób.
Historia
edytujGmina Grodzisk funkcjonowała w dwóch odsłonach: w latach 1861–1954 oraz od 1973 roku.
Imperium Rosyjskie (1861–1914)
edytujGmina zbiorowa Grodzisk (ros. Городиская волость, lit. Grodzisko valsčius) powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. W 1890 roku gmina Grodzisk obejmowała 81 miejscowości i zamieszkiwało ją 5522 osób[7].
I wojna światowa (1914–1919)
edytujPodczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)[8], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych; zmieniły się też granice gmin. W odniesieniu do gminy Grodzisk, jej obszar zmniejszył się o około 2/3[9][10][11]:
- północna część gminy Grodzisk weszła w skład do nowej gminy Rudka,
- północno-wschodnia część gminy Grodzisk weszła w skład do nowej gminy Widźgowo,
- południowo-wschodnia część gminy Grodzisk weszła w skład do nowej gminy Kąty,
- południowy fragment gminy Grodzisk włączono do gminy Siemiatycze,
- południowo-zachodni fragment gminy Grodzisk włączono do gminy Narojki,
- zachodni fragment gminy Grodzisk włączono do gminy Skórzec,
- do gminy Grodzisk włączono dwa południowo-wschodnie fragmenty gminy Skórzec,
- do gminy Grodzisk włączono południowo-zachodni fragment zniesionej gminy Oleksin.
Podział ten w dużej mierze zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską[12].
II Rzeczpospolita (1919–1939)
edytujW okresie międzywojennym gmina Grodzisk należała do powiatu bielskiego w nowo utworzonym województwie białostockim[13].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Grodzisk zamieszkiwało 5470 osób, wśród których 3900 było wyznania rzymskokatolickiego, 1442 prawosławnego, 1 ewangelickiego, a 127 mojżeszowego. Jednocześnie 4727 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 711 białoruską, 1 niemiecką, 29 żydowską, a 4 inną. Były tu 952 budynki mieszkalne[14].
1 października 1931 z gminy Grodzisk wyłączono miejscowości (przyszłe gromady) Brzeziny (Brzeziny-Janowięta i Brzeziny-Niedźwiadki), Piotrowo-Trojany, Wojeniec i Zaręby, włączając je do gminy Kąty[15].
16 października 1933 gminę Grodzisk podzielono na 21 gromad: Aleksandrowo, Biszewo, Bogusze-Litewka, Czarna Cerkiewna, Czarna Średnia, Czarna Wielka, Dołubowo, Drochlin, Grodzisk, Jaszczołty, Kosianka, Kozłowo, Krynki, Makarki, Malinowo, Mierzynówka, Niewiarowo, Porzeziny, Smolugi, Sypnie i Żery[16].
1 października 1934 zmieniły się zasadniczo granice gminy Grodzisk[17]:
- do gminy Grodzisk włączono gromady Brzeziny, Korzeniówka, Lipiny i Zaręby ze zniesionej gminy Kąty (tak więc Brzeziny i Zaręby powróciły do gminy Grodzisk po trzech latach),
- do gminy Grodzisk włączono gromady Kamianka i Lubowicze ze zniesionej gminy Narojki,
- do gminy Grodzisk włączono gromady Czaje i Koryciny ze zniesionej gminy Rudka,
- do gminy Grodzisk włączono gromady Bogusze Stare, Krakówki-Włodki i Żale ze zniesionej gminy Skórzec,
- do gminy Grodzisk włączono gromady Siemiony i Zamianowo ze zniesionej gminy Widźgowo,
- do gminy Grodzisk włączono gromadę Krynki-Sobole z gminy Siemiatycze.
Po zmianach tych, gmina Grodzisk obejmowała 35 gromad: Aleksandrowo, Biszewo, Bogusze Stare, Bogusze-Litewka, Brzeziny, Czaje, Czarna Cerkiewna, Czarna Średnia, Czarna Wielka, Dołubowo, Drochlin, Grodzisk, Jaszczołty, Kamianka, Kosianka, Koryciny, Korzeniówka, Kozłowo, Krakówki-Włodki, Krynki, Krynki-Sobole, Lipiny, Lubowicze, Makarki, Malinowo, Mierzynówka, Niewiarowo, Porzeziny, Siemiony, Smolugi, Sypnie, Zamianowo, Zaręby, Żale i Żery.
II wojna światowa (1939–1944)
edytujPodczas II wojny światowej gmina znajdowała się przejściowo poza administracją polską.
Po wojnie gmina należała do powiatu bielskiego w woj. białostockim o identycznym składzie wewnątrzgminnym co 1 października 1934[18].
1 czerwca 1951 w gminie Grodzisk utworzono trzy nowe gromady[19], zwiększając tym samy liczbę gromad do 38:
- gromadę Dołubowo-Wyręby z części gromady Dołubowo,
- gromadę Rybałty z części gromady Niewiarowo,
- gromadę Targowisk z części gromady Czarna Średnia.
1 lipca 1952 gmina Grodzisk uległa zmniejszeniu w związku z kolejną radykalną restrukturyzacją administracyjną powiatu bielskiego[20]:
- w skład nowej gminy Dołubowo weszły gromady: Czarna Cerkiewna, Czarna Średnia, Czarna Wielka, Dołubowo, Dołubowo-Wyręby, Siemiony, Smolugi, Targowisk i Zamianowo,
- w skład nowej gminy Dziadkowice weszły gromady: Brzeziny, Korzeniówka, Lipiny i Zaręby,
- w skład nowej gminy Ostrożany weszły gromady: Jaszczołty, Kamianka, Krakówki-Włodki i Lubowicze,
- w skład nowej gminy Pobikry weszły gromady: Czaje, Koryciny, Krynki, Sypnie i Żery.
Po odpanięciu 22 gromad, gmina Grodzisk składała się według stanu z 1 lipca 1952 już tylko z 16 gromad: Aleksandrowo, Biszewo, Bogusze Stare, Bogusze-Litewka, Drochlin, Grodzisk, Kosianka, Kozłowo, Krynki-Sobole, Makarki, Malinowo, Mierzynówka, Niewiarowo, Porzeziny, Rybałty i Żale[21]. Tego samego dnia gmina Grodzisk weszła w skład nowo utworzonego powiatu siemiatyckiego[22].
Gminę Grodzisk zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[23][24].
Druga odsłona (1973–)
edytujJednostkę odtworzono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin w powiecie siemiatyckim w województwie białostockim[25]. Inicjalnie, w jej składzie znalazło się 46 sołectw: Aleksandrowo, Biszewo, Bogusze Stare, Bogusze-Litewka, Czaje, Czarna Cerkiewna, Czarna Średnia, Czarna Wielka, Dołubowo-Wyręby, Drochlin, Grodzisk, Jaszczołty, Kamianki, Koryciny, Kosianka-Boruty, Kosianka Leśna, Kosianka Stara, Kosianka-Trojanówka, Kozłowo, Krakówki-Dąbki, Krakówki-Włodki, Krakówki-Zdzichy, Krynki Borowe, Krynki-Jarki, Krynki-Sobole, Lubowicze, Makarki, Małyszczyn, Mierzynówka, Morze, Niewiarowo-Przybki, Niewiarowo-Sochy, Nowe Sypnie, Porzeziny-Mendle, Rybałty, Siemiony, Stadniki, Stare Sypnie, Targowisk, Żale, Żery Bystre, Żery-Czubiki i Żery-Pilaki[26].
Nowa gmina Grodzisk objęła inny obszar niż w 1954 roku, jako że w jej składzie znalazły się 3 sołectwa, które nigdy wcześniej do niej nie należały:
- Stadniki i Morze (do 1934 w gminie Narojki, 1934–52 w gminie Drohiczyn, 1952–54 w gminie Ostrożany),
- Krynki-Jarki (do 1934 w gminie Skórzec, 1934–52 w gminie Ciechanowiec, 1952–54 w gminie Pobikry).
Ponadto do gminy Grodzisk nie powróciło (z jej ostatniego składu z 1 stycznia 1954) Malinowo, które weszło w skład gminy Dziadkowice, a także szereg innych sołectw (dawnych gromad), które do gminy Grodzisk przynależało periodycznie w różnych okresach czasowych (przynależą one obcnie do gminy Dziadkowice).
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z roku 2002[27] gmina Grodzisk ma obszar 203,21 km², w tym:
- użytki rolne: 65%
- użytki leśne: 29%
Gmina stanowi 13,92% powierzchni powiatu.
Demografia
edytujDane z 30 czerwca 2004[6]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 4690 | 100 | 2289 | 48,8 | 2401 | 51,2 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) |
23,1 | 11,3 | 11,8 | |||
- Piramida wieku mieszkańców gminy Grodzisk w 2014 roku[2].
Sołectwa
edytujAleksandrowo, Biszewo, Bogusze-Litewka, Bogusze Stare, Czaje, Czarna Cerkiewna, Czarna Średnia, Czarna Wielka, Dołubowo-Wyręby, Drochlin, Grodzisk (sołectwa: Grodzisk I i Grodzisk II), Jaszczołty, Kamianki, Koryciny, Kosianka Leśna, Kosianka Stara, Kosianka-Trojanówka, Kozłowo, Krakówki-Dąbki, Krakówki-Włodki, Krakówki-Zdzichy, Krynki-Białokunki, Krynki Borowe, Krynki-Jarki, Krynki-Sobole, Lubowicze, Makarki, Małyszczyn, Mierzynówka, Morze, Niewiarowo-Przybki, Niewiarowo-Sochy, Porzeziny-Mendle, Rybałty, Siemiony, Stadniki, Stare Sypnie, Sypnie Nowe, Żale, Żery Bystre, Żery-Czubiki, Żery-Pilaki[3].
Miejscowości niesołeckie
edytujDobrogoszcz, Kosianka-Boruty, Krynki-Miklasy, Porzeziny-Giętki, Targowisk.
Sąsiednie gminy
edytujBrańsk, Ciechanowiec, Drohiczyn, Dziadkowice, Perlejewo, Rudka, Siemiatycze
Przypisy
edytuj- ↑ Władze Gminy. Internetowy, oficjalny serwis informacyjny Gminy Grodzisk. [dostęp 2024-06-15]. (pol.).
- ↑ a b Gmina Grodzisk w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ a b BIP gminy, sołectwa. [dostęp 2020-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-13)].
- ↑ a b https://bialystok.stat.gov.pl/vademecum/vademecum_podlaskie/portrety_gmin/powiat_siemiatycki/gmina_grodzisk.pdf Urząd Statystyczny w Białymstoku
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
- ↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
- ↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
- ↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
- ↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 20.
- ↑ Dz.U. z 1931 r. nr 66, poz. 547
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1951, nr 6, poz. 43
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 16, poz. 97
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
- ↑ Dz.U. z 1952 r. nr 17, poz. 102
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
- ↑ Uchwała Nr 16/V Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu hajnowskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 grudnia 1954 r., Nr. 10, Poz. 49)
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312
- ↑ Uchwała Nr XXI/72/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie białostockim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Białymstoku z dnia 2 stycznia 1973, Nr 1, Poz. 1).
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).