Gubernia mińska

Gubernia mińska
Ми́нская губе́рния
	gubernia
	1793–1917
	Herb
Państwo	Imperium Rosyjskie
Siedziba	Mińsk
Powierzchnia	91 213 km²
Populacja (1903); • liczba ludności	; 2 539 100
• gęstość	27,84 os./km²
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów	9
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gubernia mińska (ros. Ми́нская губе́рния, Minskaja gubiernija) – jedna z guberni Imperium Rosyjskiego utworzona na ziemiach zabranych I Rzeczypospolitej po II rozbiorze Polski w 1793. Istniała do 1917.

W 1903 powierzchnia guberni wynosiła 91 213 km², a ludność 2 539 100 mieszkańców. Od 1819 roku gubernia mińska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego^[1].

Administracja i samorząd

W 1885 składała się z następujących powiatów:

Na terenie guberni, podobnie jak na innych terenach ziem zabranych, władze rosyjskie szczególnie długo opóźniały utworzenie samorządu terytorialnego, tzw. ziemstw. Wynikało to z obawy przed zdominowaniem ich przez miejscową ludność nierosyjską, szczególnie Polaków. Podczas gdy w innych częściach Imperium Rosyjskiego ziemstwa tworzone były już w drugiej połowie XIX wieku, w guberni mińskiej ich namiastka powstała dopiero 2 kwietnia 1903 roku. Członkowie ziemstw byli jednak wyznaczani przez administrację carską i mieli skrajnie ograniczone kompetencje. Samorząd w guberni uległ wzmocnieniu 14 marca 1911 roku, gdy ta została objęta ukazem carskim o wprowadzeniu ziemstw z 12 czerwca 1890 roku. Była to jednak jego zmodyfikowana wersja, gwarantująca dominującą pozycję Rosjan^[2].

Oświata

Według spisu z 1897 roku, w guberni umiejętność czytania i pisania posiadało 24% ludności powyżej 9 roku życia^[3]. 23 kwietnia 1913 roku miński gubernator Aleksiej Girs wydał tajne rozporządzenie, zalecające, by dzieci mówiące w języku białoruskim uczyć religii tylko w języku rosyjskim^[4].

W wyniku rewolucji lutowej nastąpiła legalizacja polskiej oświaty na ziemiach zabranych. W roku szkolnym 1917/1918 w guberni mińskiej powstały 243 polskie szkoły, w tym średnie w Kojdanowie i Nieświeżu. Według oficjalnych danych uczyło się w nich 11 199 dzieci, czyli prawie 1/4 wszystkich uczniów na terenie tej guberni. Poza Mińskiem polskie szkolnictwo szczególnie rozwinęło się w powiatach: ihumeńskim, słuckim i borysowskim^[5].

Demografia

Lachowiccy muzycy, powiat słucki guberni mińskiej, rok 1913

Według rosyjskiego spisu ludnościowego z 1897 roku Gubernie zamieszkiwało 2 147 621 osób, podział etniczny populacji przedstawiał się następująco^[6]:

Rosjanie (w spisie jako Rosjan określano także Ukraińców i Białorusinów) – 1 727 159 (80,4%) w tym:
- Białorusini 1 633 091 (76%)
Żydzi – 343 466 (15,9%)
Polacy – 64 617 (2,9%)
Inni – 12 379 (0,8%)

Natomiast podział wyznaniowy tejże guberni, na podstawie tegoż samego spisu, wyglądał następująco^[7]:

prawosławni – 1 558 264 (72,5%)
wyznawcy judaizmu – 345 015 (16%)
katolicy – 217 959 (10,1%)^[8]
starowiercy – 15 860 (0,73%)
luteranie – 5552 (0,25%)
muzułmanie – 4619 (0,21%)
pozostali – 352 (0,01%)
łącznie – 2 147 621

Największe miasta

Lista największych miast na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego z 1897 roku, przynależność administracyjna przed rozbiorami Polski oraz przynależność państwowa w międzywojniu i współcześnie:

Mińsk, ok. 1903

	miasto	populacja	województwo (1771)
1.	Mińsk	90 912	mińskie
2.	Bobrujsk	34 336	mińskie
3.	Pińsk	28 368	brzeskolitewskie
4.	Borysów	15 063	mińskie
5.	Słuck	14 349	nowogródzkie
6.	Rzeczyca	9 280	mińskie
7.	Nieśwież	8 459	nowogródzkie
8.	Mozyrz	8 076	mińskie
9.	Nowogródek	7 887	nowogródzkie
10.	Ihumeń	4 573	mińskie

Przypisy

↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
↑ W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją... s. 165–166.
↑ Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa... s. 48.
↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 33.
↑ Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 46.
↑ Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.
↑ Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
↑ Przy zestawieniu liczby katolików z liczbą respondentów określających się jako posługujących się językiem polskim należy się zastanowić na ile spis z roku 1897 oddał rzeczywisty stosunek narodowościowy w guberni mińskiej. Por. spis narodowościowy przeprowadzony w czasie okupacji niemieckiej (1916) na tym terytorium.

Bibliografia

Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.

Linki zewnętrzne

Minsk Gubernia (ang.)
Gubernia mińska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 469 .

[1] Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.

[2] W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją... s. 165–166.

[3] Rozdział I. Białoruś i jej mieszkańcy w XIX i na początku XX wieku. W: Białoruska Republika Ludowa... s. 48.

[4] Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 33.

[5] Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją... s. 46.

[6] Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.

[7] Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей

[8] Przy zestawieniu liczby katolików z liczbą respondentów określających się jako posługujących się językiem polskim należy się zastanowić na ile spis z roku 1897 oddał rzeczywisty stosunek narodowościowy w guberni mińskiej. Por. spis narodowościowy przeprowadzony w czasie okupacji niemieckiej (1916) na tym terytorium.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]