Gwiazdozbiór Lwa
Lew (łac. Leo, dop. Leonis, symbol 
, skrót Leo) – 12. co do wielkości konstelacja będąca jednym z 12 gwiazdozbiorów zodiaku. Słońce wędruje na tle tego gwiazdozbioru od 10 sierpnia do 16 września. W naszych czasach przez gwiazdozbiór Lwa przebiega 35,8° ekliptyki: 2/5 znaku Lwa 4/5 znaku Panny[2]. Liczba gwiazd widoczna nieuzbrojonym okiem: około 70. W Polsce widoczny wiosną.
| |
| Nazwa łacińska |
Leo |
|---|---|
| Dopełniacz łaciński |
Leonis |
| Skrót nazwy łacińskiej |
Leo |
| Dane obserwacyjne (J2000) | |
| Rektascensja |
10 h 30 m |
| Deklinacja |
15° |
| Charakterystyka | |
| Powierzchnia |
947 stopni kw. |
| Liczba gwiazd o obserwowanej wielkości gwiazdowej < 3 |
5 |
| Najjaśniejsza gwiazda |
Regulus (1,36m) |
| Gwiazdozbiory sąsiadujące |
|
| Roje meteorów |
|
| Widoczny na szerokościach geograficznych pomiędzy 59[1]° S a 90° N. | |
| |
Mity i legendy
edytuj
Konstelacja wyobraża mitologicznego potwora, ogromnego lwa, nękającego mieszkańców spokojnej okolicy argolidzkiej doliny Nemei, którego skóry nie mogła przebić żadna włócznia[2]. Herkules musiał pokonać go, aby wypełnić jedną ze swych dwunastu prac (zwykle zabicie lwa uważane było za pierwszą, gdyż wskutek niej heros zdobył zbroję z lwiej skóry, która czyniła go niewrażliwym na ciosy). Lew nemejski był zwierzęciem o niezwykłych cechach. Według mitologii żadne ostrze nie było w stanie nawet zadrapać jego skóry. Herkulesowi udało się jednak dokonać tego, co niemożliwe. Początkowo heros wystrzelił w kierunku Lwa nemejskiego grad strzał, połamał na nim maczugę oraz skrzywił miecz. Lwa pokonała dopiero przebiegłość herosa. Po przegranej początkowo przez Herkulesa walce zwierzę wycofało się do jaskini o dwóch wejściach. Bohater zawiesił w jednym końcu sieć, a sam wszedł drugim wejściem. Walka rozgorzała na nowo, Herkules stracił w niej palec, zdołał jednak schwytać Lwa, objął ramieniem jego szyję i udusił zwierzę. Stojąc przed zleceniodawcą dwunastu prac, królem Eurysteuszem, ku zdumieniu wszystkich rozciął skórę Lwa nemejskiego, używając do tego lwiego pazura. Ściągnąwszy skórę lwa, Herkules przyodział się w nią i w tym właśnie stroju bywał często przedstawiany[3]. Najjaśniejsza gwiazda Lwa, Regulus, była w starożytności symbolem Monarchii[1].
Wybrane gwiazdy
edytuj
W odróżnieniu od wielu innych gwiazdozbiorów, w konturach Lwa naprawdę można wyobrazić sobie sylwetkę zwierzęcia. Głowę lwa reprezentuje skierowany do tyłu znak zapytania, asteryzm zwany Sierpem, złożony z sześciu gwiazd od Epsilon (ε) do Alfa Leonis (α). Wyraźny trójkąt prostokątny jest zadem lwa, a linie gwiazd – nogami wylegującej się bestii. Gwiazda Denebola (β Leo) wyznacza jego ogon[4]. Gromada gwiazd Warkocza Bereniki reprezentuje kosmyk na końcu ogona[1].
- α Leo (Regulus) ma jasność 1,36m (15 miejsce pod względem jasności wśród gwiazd). W rysunku gwiazdozbioru znajduje się w miejscu lwiego serca. Łacińska nazwa gwiazdy oznacza „małego króla”[3]; Mikołaj Kopernik używał tej nazwy jako jeden z pierwszych, choć nie jest jej autorem[5]. Niebiesko-biała gwiazda ciągu głównego, odległa od nas o 77 lat świetlnych. Przez lornetkę lub mały teleskop można dostrzec jej niezbyt bliskiego towarzysza o jasności obserwowanej 7,7m[4].
- β Leo (Denebola, co z arabskiego można przetłumaczyć jako „koniec lwiego ogona”), gwiazda położona po drugiej stronie gwiazdozbioru, druga co do jasności[3]. To niebiesko-biała gwiazda położona w odległości 36 lat świetlnych i wielkości gwiazdowej 2,1m[4].
- CN Leonis (Wolf 359), jedna z najbliższych gwiazd od Układu Słonecznego. Jest to czerwony karzeł odległy o 7,8 lat świetlnych. Jego jasność obserwowana wynosi 13,5m, ale niekiedy zwiększa się o 1m. Znajduje się przy granicy z konstelacją Sekstantu[4].
- γ Leo (Algieba), trzecia pod względem jasności oznaczająca z arabskiego „czoło”, co może być jednak mylące – Ptolemeusz, którego uznaje się za twórcę obowiązującego do dzisiaj kształtu konstelacji, utożsamiał tę gwiazdę z lwim karkiem. To układ poczwórny gwiazd, gdzie dwiema centralnymi gwiazdami są złotożółte olbrzymy. Pierwsza z nich (składnik A) ma średnicę 23, a druga (składnik B) 10 razy większą od Słońca. Obie oddalone są od siebie o 4,3 sekundy kątowej i obiegają wspólny środek ciężkości w czasie 619 lat. Leżą w odległości 126 lat świetlnych od Słońca[4]. Wokół tego układu znajdują się dwa dodatkowe składniki[3].
- δ Leo (Zosma), gwiazda o jasności 2,56m. W małym teleskopie układ ten prezentuje się wyjątkowo efektownie.
- ε Leo ma jasność 2,97m i jest żółtym olbrzymem.
- ζ Leo (Adhafera) jest układem wizualnie potrójnym, a więc systemem gwiazd nie związanych ze sobą fizycznie. Tworzy go gwiazda główna i para towarzyszy o jasności 6m[6].
- ι Leo to gwiazda podwójna o jasności łącznej 4,0m, jej składniki mają jasności 4,1m i 7,0m, obiegają się z okresem 200 lat.
- 83 Lwa to kolejna gwiazda podwójna o składnikach wielkości 6,2 i 7,9m[1].
- R Leo jest gwiazdą zmienną, należącą do ważnego typu gwiazd zmiennych długookresowych typu Mira Ceti (zwanego tak od gwiazdy ο Ceti w gwiazdozbiorze Wieloryba). Zmienia ona swą jasność od 4,4m do 11,3m z okresem 309,95 dni[3].
Interesujące obiekty
edytujOprócz wielu mniej jasnych galaktyk, w gwiazdozbiorze Lwa leżą też następujące galaktyki widoczne przez większe lornetki:
- Triplet Lwa – gromada galaktyk w skład której wchodzą galaktyki M65 (NGC 3623), M66 (NGC 3627) i NGC 3628. Poszczególne składniki oddalone są odpowiednio o około 22, 36 i 35 milionów lat świetlnych. Wszystkie składniki są galaktykami spiralnymi, a M 66 posiada dodatkowo poprzeczkę. Jasności widzialne tych galaktyk to odpowiednio 10,3, 9,7 i 14m.
- Grupa galaktyk Lew I – zwana również jako grupa M96 (NGC 3368), składa się z ośmiu składników, wśród których dominującą rolę odgrywają obiekty M 96, M95 i M105 (NGC 3379). Galaktyki te zostały odkryte w roku 1781 przez Pierre’a Méchaina. M95 i M96 należą do grupy galaktyk spiralnych, a ich jasność widzialna to odpowiednio 11,4 i 10,1m, M105 jest galaktyką eliptyczną zajmującą powierzchnię 5,4 na 4,8 minuty łuku i świecącą z jasności widzialną 10,2 m[3].
- NGC 2903 można już dostrzec 6-centymetrowym refraktorem, a 20-centymetrowym teleskopie widać już w tej wydłużonej spirali jądro podobne do gwiazdy. 40-centymetrowy teleskop uzupełnia obraz o wydłużone jądro, ciemniejsze pasmo na zachód od tego jądra i jasny węzeł, skatalogowany jako NGC 2905 na północnym krańcu galaktyki[1].
Planety pozasłoneczne
edytujCzerwony karzeł GJ 436 oddalony od Słońca o około 33 lata świetlne o typie widmowym M2,5 i jasności 10,68m. W 2004 roku odkryto planetę GJ 436 b, której okres obiegu wynosi 2,64 dni, a masa jest niewiele większa od masy Neptuna.
Roje meteorów
edytujLeonidy – jeden z najciekawszych rojów meteorów. Można go obserwować od 10 do 21 listopada. Radiant roju znajduje się w okolicy gwiazdy Algieba (γ Leo). Pochodzenie zjawisk łączy się z kometą 55P/Tempel-Tuttle, która została odkryta przez Ernsta W. Tempela i Horace P. Tuttle’a na przełomie 1865 i 1866. W przypadku Leonidów w dniu jego największej aktywności dostrzec można do ośmiu zjawisk w ciągu godziny. Co około 33 lata rój staje się bardziej obfity. W 1945 obserwowane było 88 przelotów na godzinę, natomiast w 1966 obserwowano prawdziwy deszcz 100 tysięcy meteorów. W latach 1998–2002 obserwowano wzrost aktywności roju wynikający z przejścia komety przez peryhelium orbity. W 2001 było ich kilka tysięcy. Maksimum roju przypada na 17 listopada[3].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Praca zbiorowa: Kosmos. Warszawa: Buchmann, 2012, s. 394–395. ISBN 978-0-7333-2117-7.
- ↑ a b Jan Desselberger, Jacek Szczepanik: Tablice astronomiczne z przewodnikiem po gwiazdach. Bielsko-Biała: PPU „PARK” Sp z o.o., 2002, s. 109–111. ISBN 83-7266-156-1.
- ↑ a b c d e f g Lew i Mały lew. W: Praca zbiorowa: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. T. 34: Kosmos. Poznań: Oxford Educational, 2011, s. 20–22, seria: Kosmos. Tajemnice Wszechświata. Encyklopedia Astronomii i Astronautyki. ISBN 978-83-252-1268-1.
- ↑ a b c d e Ian Ridpath: Gwiazdy i planety. 88 gwiazdozbiorów gwiazdy i galaktyki. Układ Słoneczny i planety. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-928-7.
- ↑ Leo. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
- ↑ Przemysław Mieszko Rudź, Niebo, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o., 2008, s. 196–197, ISBN 978-83-60887-76-9.
Bibliografia
edytuj- Richard J. Allen: Star names: their lore and meaning. Nowy Jork: Dover Publications, 1963. ISBN 0-486-21079-0.
- Ian Ridpath, Wil Tirion: Collins Stars and Planets Guide (Collins Guide). London: Collins, 2007. ISBN 978-0-00-725120-9.
- Carl G. Liungman: Dictionary of symbols. New York W.W. Norton 1994. ISBN 0-393-31236-4.