Helen Sharman
Helen Patricia Sharman (ur. 30 maja 1963 w Sheffield) – brytyjska chemik, pierwsza brytyjska astronautka, popularyzatorka nauki. W 1991 roku poleciała w ośmiodniową misję na radziecką stację kosmiczną Mir w ramach „Projektu Juno” – sfinansowanego z prywatnych środków brytyjsko-radzieckiego przedsięwzięcia, bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony rządu Wielkiej Brytanii. Była pierwszą kobietą w kosmosie spoza ZSRR i USA[2] i jedną z najmłodszych osób, które odbyły lot kosmiczny (tylko trzech radzieckich kosmonautów i jedna kosmonautka, Walentina Tierieszkowa, było od niej młodszych w chwili startu[3]).
 Helen Sharman (2015) | |
| Data i miejsce urodzenia |
30 maja 1963 |
|---|---|
| Narodowość | |
| Funkcja |
kosmonauta-badacz |
| Łączny czas misji kosmicznych |
7 dni, 21 godzin i 13 minut[1] |
| Misje | |
| Wyuczony zawód |
chemik |
| Odznaczenia | |
  
| |
| Strona internetowa | |
Pierwszym „oficjalnym” brytyjskim astronautą został major Timothy Peake dopiero w grudniu 2015 roku[4][5]. Poleciał on na Międzynarodową Stację Kosmiczną jako astronauta Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA)[5]. W międzyczasie jednak pięciu innych astronautów urodzonych w Wielkiej Brytanii, lecz posiadających amerykańskie obywatelstwo, odbyło swoje loty kosmiczne (Michael Foale, Piers Sellers, Nicholas Patrick, Gregory H. Johnson i Richard Garriott)[5].
Wczesne lata życia
edytujHelen Sharman urodziła się w Grenoside – dzielnicy na przedmieściach Sheffield. Szkołę podstawową i średnią ukończyła w Sheffield. W 1984 roku uzyskała licencjat z chemii na University of Sheffield, a później doktorat w Birkbeck College. Początkowo pracowała jako inżynier w firmie GEC w Londynie, a później jako technolog badawczy w Mars Confectionery, gdzie zajmowała się między innymi badaniem chemicznych i fizycznych właściwości czekolad[6].
Projekt Juno
edytujW latach 80. radziecka agencja kosmiczna rozpoczęła w celach komercyjnych sprzedaż obywatelom innych krajów pojedynczych miejsc na statkach Sojuz lecących na stację orbitalną Mir[7]. Brytyjskie władze postanowiły jednak nie tracić pieniędzy podatników na lot swojego pierwszego obywatela w kosmos. W tej sytuacji wysłania pierwszego Brytyjczyka na orbitę podjął się sektor prywatny, fundując tzw. „Projekt Juno”. Cena jaką należało zapłacić za przygotowania i lot stronie radzieckiej wynosiła około 11,2 miliona dolarów[8].
W czerwcu 1989 roku Sharman, wracając samochodem z pracy w zakładach korporacji Mars w Slough, usłyszała w radiu reklamę, w której zachęcano do zostania pierwszym brytyjskim kosmonautą w ufundowanym z prywatnych środków brytyjsko-radzieckim przedsięwzięciu[6][9]. Doświadczenie nie było potrzebne, do wymagań należały jedynie: obywatelstwo brytyjskie, wiek 21–40 lat, powiązania zawodowe z nauką, zdolność do nauki języków obcych i dobra kondycja fizyczna[6]. Sharman zgłosiła swoją kandydaturę, w rywalizacji pokonała 13 tysięcy osób i dostała się do finałowej czwórki kandydatów[6]. Po tygodniach wyczerpujących testów fizycznych i psychologicznych[6] 25 listopada 1989 ogłoszono, że kandydatami na astronautę zostają Sharman oraz major Timothy Mace – pilot sił powietrznych, specjalista od skoków spadochronowych[10][8][11]. Zostali oni wysłani na 18-miesięczne szkolenie do Centrum Wyszkolenia Kosmonautów im. J. Gagarina w Gwiezdnym Miasteczku pod Moskwą[6].
Mimo obiecujących początków „Projekt Juno” omal nie zakończył się klęską, m.in. zdołano przyciągnąć tylko trzech sponsorów i przygotowano zaledwie jeden brytyjski eksperyment naukowy[7]. Rosjanie postanowili jednak wyłożyć brakującą kwotę i misja mogła dojść do skutku[9]. Po ukończeniu treningu w Gwiezdnym Miasteczku do lotu wyznaczono Sharman[4].
Lot w kosmos
edytuj
18 maja 1991 27-letnia wówczas Helen Sharman wystartowała z kosmodromu Bajkonur na pokładzie statku Sojuz TM-12 wraz z dwoma radzieckimi kosmonautami – Anatolijem Arcebarskim i Siergiejem Krikalowem. 20 maja statek Sojuz zacumował do kompleksu Mir, gdzie kosmonauci zostali przywitani przez obecną tam załogę poprzedniej misji. Na stacji orbitalnej Sharman wraz z pozostałymi członkami załogi prowadziła eksperymenty naukowe, głównie biologiczne (m.in. z nasionami bratków), w czym pomocna okazała się jej znajomość chemii. Kosmonautka prowadziła także badania nad wysokotemperaturowymi nadprzewodnikami. Połączyła się też drogą radiową z dziewięcioma brytyjskimi szkołami. Skarżyła się na trudności ze znalezieniem sprzętu na pokładzie stacji – jej wnętrze było o wiele bardziej zapełnione niż wnętrza instalacji szkoleniowej w Gwiezdnym Miasteczku[12].
Cała misja trwała niecałe 8 dni, a Sharman powróciła na Ziemię 26 maja 1991 statkiem Sojuz TM-11 z Wiktorem Afanasjewem i Musą Manarowem[1][12].
| Lot kosmiczny, w którym uczestniczyła Helen Sharman | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Nr | Data startu | Statek kosmiczny | Data lądowania | Statek kosmiczny | Funkcja | Czas trwania |
| 1 | 18 maja 1991 12:50 UTC[2] |
Sojuz TM-12 | 26 maja 1991 10:03 UTC[2] |
Sojuz TM-11 | kosmonauta-badacz | 7 dni, 21 godzin i 13 minut |
| Łączny czas spędzony w kosmosie — 7 dni, 21 godzin i 13 minut | ||||||
Dalsze losy
edytujSharman nie poleciała już więcej w kosmos, choć była jednym z trzech brytyjskich kandydatów w naborze prowadzonym przez ESA w 1992 roku. Także w 1998 roku próbowała jeszcze dostać się do oddziału astronautów ESA, lecz znów bez powodzenia[1].
Kontynuowała pracę jako naukowiec i została jednym z czołowych brytyjskich „ambasadorów” nauki, udzielając wykładów na całym świecie[6]. W 1991 zapalała znicz olimpijski na Letniej Uniwersjadzie w rodzinnym Sheffield[4]. Występowała także w wielu programach naukowych w radiu i telewizji[6]. Później wycofała się jednak na wiele lat z działalności publicznej[4]. Od około 2011 pracowała w National Physical Laboratory w Londynie[7], a później w Kingston University[13]. Obecnie (2016) pracuje jako kierownik do spraw operacyjnych na wydziale chemii Imperial College London[4].
Napisała dwie książki: autobiografię Seize the Moment oraz książkę popularnonaukową dla dzieci The Space Place[14].
Nagrody i wyróżnienia
edytujJest członkiem licznych organizacji naukowych takich jak Royal Society of Chemistry, Royal Aeronautical Society, Brytyjskie Towarzystwo Międzyplanetarne, Królewskie Towarzystwo Geograficzne[6][15]. Posiada tytuły honorowe wielu brytyjskich uczelni[15].
- Order Przyjaźni Narodów (ZSRR)[15]
- 1993 – Order Imperium Brytyjskiego[10][15]
- 1993 – honorowe członkostwo brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Chemicznego
- 2011 – Medal „Za zasługi w podboju kosmosu” (Rosja)[16]
- 2018 – kawaler Orderu św. Michała i św. Jerzego[15]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Biogram. [w:] Spacefacts [on-line]. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c Mark Wade: Sharman, Helen Patricia 'Lenochka'. [w:] Encyclopedia Astronautica [on-line]. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ Andreas Hörstemeier: Oldest and youngest astronauts. 2002-01-01. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e Blast off! Why has astronaut Helen Sharman been written out of history?. [w:] The Guardian [on-line]. 2016-04-18. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c Tim Peake launch: The seven Britons to go to space. [w:] BBC News [on-line]. 2015-12-15. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Helen Sharman OBE. [w:] Sheffield Legends [on-line]. Sheffield City Council, 2011. [dostęp 2017-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-27)]. (ang.).
- ↑ a b c Sam Knight: United Kingdom: Helen Sharman. [w:] The Financial Times [on-line]. 2011-04-01. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b Alexander MacLeod: Brits In Space Project Juno Keeps Trying To Get Off The Ground. [w:] Chicago Tribune [on-line]. 1990-05-30. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b Helen Sharman: the British astronaut who flew the flag. [w:] The Telegraph [on-line]. 2009-07-06. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b 1991: Sharman becomes first Briton in space. [w:] BBC News [on-line]. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ Guest cosmonauts United Kingdom. [w:] Spacefacts [on-line]. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b Soyuz TM-12. [w:] Spacefacts [on-line]. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ Хелен Шарман: полеты в космос до сих пор не стали обыденностью. TASS, 2015-04-10. [dostęp 2017-02-22]. (ros.).
- ↑ Strona oficjalna Helen Sharman. [dostęp 2017-02-22]. (ang.).
- ↑ a b c d e Awards & Honours – Strona oficjalna Helen Sharman. [dostęp 2020-01-17]. (ang.).
- ↑ Президент Российской Федерации Д.Медведев: Указ Президента Российской Федерации от 12.04.2011 г. № 437. 2011-04-12. [dostęp 2017-02-22]. (ros.).