Helena Rasiowa
Helena Rasiowa, właśc. Raś z d. Bączalska (ur. 20 czerwca 1917 w Wiedniu, zm. 9 sierpnia 1994 w Warszawie) – polska matematyczka[1], profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Polskiej Akademii Nauk; zajmowała się logiką, algebrą (w tym algebrami Boole’a), teorią mnogości oraz informatyką teoretyczną. Autorka książki Wstęp do matematyki współczesnej, omawiającej zagadnienia z zakresu podstaw logiki i teorii mnogości.
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
20 czerwca 1917 |
| Data i miejsce śmierci |
9 sierpnia 1994 |
| Profesor zwyczajna doktor nauk matematyczno-fizycznych | |
| Specjalność: logika matematyczna, podstawy matematyki | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
1950 |
| Habilitacja |
1956 |
| Profesura |
1957 |
| Polska Akademia Nauk | |
| Status |
członkini Komitetu Nauk Matematycznych |
| Wykładowczyni | |
| uczelnia |
Instytut Matematyki Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW |
| Odznaczenia | |
     
| |
Życiorys
edytujHelena Rasiowa urodziła się w 1917 roku w polskiej rodzinie mieszkającej w Wiedniu. Jej ojciec, Wiesław Bączalski[2], pracował jako specjalista na kolei. Rodzina wróciła do Polski, gdy Polska odzyskała niepodległość w roku 1918[3]. Osiedlili się w Warszawie, ojciec otrzymał posadę na kolei, a Helena ukończyła szkołę średnią. Dodatkowo uczyła się w szkole muzycznej. Po zakończeniu edukacji w szkole średniej Helena Rasiowa ukończyła kurs zarządzania i biznesu[4]. W roku 1938 rozpoczęła studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim, które zmuszona była przerwać po wybuchu II wojny światowej. Po roku spędzonym wraz z rodziną we Lwowie powróciła do Warszawy, gdzie podjęła edukację na tajnych studiach, zorganizowanych przez wykładowców UW (m.in. Karola Borsuka, Jana Łukasiewicza, Andrzeja Mostowskiego). Jej pierwsza praca magisterska, pisana pod kierunkiem Jana Łukasiewicza i Bolesława Sobocińskiego, spłonęła podczas powstania warszawskiego, zaś sama Rasiowa przeżyła je, ukrywając się w podziemiach budynków. Po wojnie krótko pracowała jako nauczycielka matematyki, by za namową Mostowskiego powrócić na studia. Napisała drugą pracę magisterską, tym razem pod kierunkiem Andrzeja Mostowskiego, którą obroniła w roku 1945. W następnym roku rozpoczęła pracę jako asystent na Uniwersytecie Warszawskim. W roku 1950 obroniła dysertację doktorską, pisaną także pod kierunkiem Andrzeja Mostowskiego. Praca dotyczyła metod algebraicznych w logice.
W roku 1956 uzyskała drugi stopień naukowy doktora nauk (odpowiednik doktora habilitowanego). Rok później rozpoczęła pracę jako profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Warszawskim, zaś w roku 1967 Rada Państwa nadała jej tytuł naukowy profesor zwyczajnej. W badaniach naukowych koncentrowała się na algebraicznych aspektach logiki, logice, algebrze, w późniejszym okresie – informatycznych aspektach matematyki, algorytmiki oraz sztucznej inteligencji.
Helena Rasiowa działała w Polskim Towarzystwie Matematycznym, w latach 1955–1957 była jego sekretarzem, zaś w latach 1958–1959 wiceprezeską.
Przez piętnaście lat była dziekanem Wydziału Matematyki, Mechaniki i Informatyki Uniwersytetu Warszawskiego (1958–1960, 1962–1966, 1968–1978), który w tym czasie zmieniał swoje nazwy. Najpierw Wydziału Matematyki i Fizyki UW, a potem, po zmianie nazwy, Wydziału Matematyki i Mechaniki UW oraz od 1975 Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW. Była delegatką Rady Wydziału do Senatu UW, sekretarzem naukowym Komitetu Nauk Matematycznych PAN, a następnie członkinią Prezydium tego Komitetu.
Helena Rasiowa była nauczycielem akademickim wielu pokoleń studentów oraz naukowców. Wypromowała około 20 doktorów. Większość z nich później została nauczycielami akademickim w Polsce i za granicą. W szczególności jej doktorantami byli: Michael Bleicher (1961), Vladimir G. Kirin (1966), Andrzej Salwicki (1969), Nguen Cat Ho (1971), Cecylia Rauszer (1971), Ewa Orłowska (1971), Grażyna Mirkowska (1972), Maria Semeniuk-Polkowska (1972), Wiktor Bartol (1973), Antoni Kreczmar (1973), Jerzy Tiuryn (1975), Lech Banachowski (1975), Anita Wasilewska (1975), Michał Krynicki (1976), Bolesław Szymański (1976), Dimiter Vakarelov (1977), Bogdan Sabalski (1977), Halina Przymusińska (1979), Leszek Rudak (1986).
Życie prywatne
edytujO życiu pozanaukowym Heleny Rasiowej niewiele wiadomo. Wyszła za mąż za Stanisława Rasia[5]. W 1947 urodziła w Milanówku syna Zbigniewa[6], który poszedł w ślady matki i również zajmował naukowo algebrą (1973 – doktorat Algebraiczne własności semi-programów w maszynach adresowych stałoprogramowych) i informatyką (1987 – tytuł profesora na Uniwersytecie w Północnej Karolinie w Charlotte)[7][8]. Pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[9].
Publikacje książkowe
edytuj- Mathematics of metamathematics (wspólnie z R. Sikorskim), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1963, s. 519
- Wstęp do matematyki współczesnej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2003. ISBN 83-01-13949-8.
- Algorithmic logic: lectures notes Simon Fraser University, Canada. „Prace IPI PAN”, tom 281. Instytut Podstaw Informatyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1977.
- An algebraic approach to non-classical logics. „Studies in Logic and the Foundations of Mathematics”, tom 78. Wyd. Naukowe PWN – North-Holland, Warszawa – Amsterdam 1974.
Odznaczenia i nagrody
edytuj- Nagroda Państwowa I stopnia (1984)
- Nagrody resortowe I stopnia (1965 – zespołowa), II stopnia (1969), I stopnia (1974)
- Nagroda Polskiego Towarzystwa Matematycznego im. Stefana Mazurkiewicza (1963)
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Medal 30-lecia Polski Ludowej
- Medal 40-lecia Polski Ludowej
- Odznaka tytułu Zasłużony Nauczyciel PRL
- Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”
Przypisy
edytuj- ↑ Rasiowa Helena, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-10-01].
- ↑ Wiktor Bartol HELENA RASIOWA AND CECYLIA RAUSZER – TWO GENERATIONS IN LOGIC
- ↑ Rafał Natorski, Helena Rasiowa. Najwybitniejsza polska matematyczka [online], kobieta.wp.pl, 21 czerwca 2016 [dostęp 2020-07-14] (pol.).
- ↑ – Rasiowa Helena [online], www.tomaszgrebski.pl [dostęp 2020-07-14].
- ↑ Bojownik o Katyń [online], www.mojarodzina.org [dostęp 2020-07-14].
- ↑ Podążając Śladami Kobiet w Matematyce | Polskie Towarzystwo Matematyczne [online], ptm.org.pl, 11 lipca 2017 [dostęp 2020-07-14].
- ↑ Instytut Informatyki, Zbigniew W. Raś
- ↑ Zbigniew Wieslaw Ras [online], prabook.com [dostęp 2020-07-14] [zarchiwizowane z adresu 2020-07-15] (ang.).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: BĄCZALSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2021-08-18].
Linki zewnętrzne
edytuj
John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Helena Rasiowa w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)- Biografia Heleny Rasiowej w języku angielskim
- rozprawa doktorska Heleny Rasiowej w języku angielskim
- A. Skowron, E. Orlowska, A. Jankowski. Helena Rasiowa (1917–1994). In: A. K. Wroblewski (Ed.), Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego po 1945 roku L–R, Uniwersytet Warszawski, Warszawa. 2017, pp. 566–573.
- A. Jankowski, A. Skowron. Helena Rasiowa (1917–1994). In: A. Garrido, U. Wybraniec-Skardowska (Eds.), Lvov-Warsaw School. Past and Present. Studies in Universal Logic series (ed. Beziau, J.–Y.), Birkhaüser Publishing Ltd. (Springer), Basel (2018), World Scientific, Basel. 2018, pp. 703–709. DOI: 10.1007/978-3-319-65430-0 ISBN 978-3-319-65429-4