Herman Boerhaave

Herman Boerhaave
Data i miejsce urodzenia	31 grudnia 1668 ; Voorhout
Data i miejsce śmierci	23 września 1738 ; Lejda
Miejsce spoczynku	kościół pw. św. Piotra (Pieterskerk), Lejda
Zawód, zajęcie	lekarz, chemik, botanik
Narodowość	holenderska
Alma Mater	Uniwersytet w Lejdzie; Uniwersytet w Harderwijk
Uczelnia	Uniwersytet w Lejdzie
Stanowisko	rektor (1714-1725); profesor botaniki (1709-1729); profesor medycyny (1709-1738); profesor chemii (1718-1729)
Wyznanie	kalwinizm
Rodzice	Jacobus Boerhaave; Hagar Daalders
Małżeństwo	Maria Drolenvaux (1710)
Dzieci	Johanna Maria (1712-1791); Magdalena (1713; żyła 3,5 miesiąca); Magdalena Jacoba (1714-1717); syn (1721; żył 2 dni)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Herman Boerhaave (/ˈ ɦ ɛ r m ɑ n ˈ b u ː r ˌ ɦ a ː v ə/, ur. 31 grudnia 1668 w Voorhout, zm. 23 września 1738 w Lejdzie) – holenderski lekarz i humanista o światowej sławie.

Wczesne lata życia

Boerhaave przyszedł na świat jako jedyny syn, obok sześciu córek, w rodzinie kalwińskiego pastora w Voorhout. Gdy miał pięć lat umarła jego matka. Z ponownego, trzeciego już, ożenku ojca pochodziło dwóch braci i kolejne cztery siostry Boerhaave’a^[1]. Od najwcześniejszej młodości ojciec uczył go łaciny i greki. W znajomości tych języków osiągnął taką biegłość, iż w wieku 11 lat potrafił z równą łatwością tłumaczyć teksty holenderskie na łacinę, jak i łacińskie na holenderski. Później Boerhaave opanował także języki angielski, arabski, hebrajski i niemiecki, co pomogło mu w dalszych studiach. Silna więź emocjonalna z ojcem sprzyjała akceptacji przez Boerhaave’a jego planów wykształcenia syna na duchownego. Już w tych wczesnych latach swego życia zdradzał Boerhaave zainteresowanie naukami przyrodniczymi przeprowadzając wraz ze swym bratem Jacobem eksperymenty chemiczne^[2]. W roku 1682 z przyczyn zdrowotnych Boerhaave przeniósł się na stałe do Lejdy^[3].

Edukacja

W wieku 16 lat rozpoczął na Uniwersytecie w Lejdzie studia matematyczne, filozoficzne i teologiczne (ukończone w listopadzie roku 1690 uzyskaniem tytułu magistra^[a]), a następnie, na Uniwersytecie w Hardewijk, medyczne (1693^[b]). W trakcie studiów w Lejdzie stał się znany dzięki prowadzeniu dysput filozoficznych. Za jedną z nich, dotyczącą rozumienia przez Cycerona epikurejskiej koncepcji najwyższego dobra, został nagrodzony przez władze uniwersytetu złotym medalem.

Praca zawodowa i naukowa

Punktem zwrotnym w karierze Boerhaave’a było wysunięcie wobec niego podejrzeń o obronę poglądów filozoficznych Spinozy – w protestanckiej Holandii opinia wyznawcy filozofii Spinozy równoznaczna była z uznaniem za ateistę^[4]. Porzucił on plany zostania duchownym i został lekarzem. Początkowo praktykował jako lekarz ogólny, jednak szybko rozpoczął karierę akademicką. W roku 1701 został wykładowcą medycyny na Uniwersytecie w Lejdzie. Jego wykłady cieszyły się wielką popularnością ściągając studentów z całej Europy, a nawet spoza niej. Dało to asumpt Albertowi von Hallerowi do nazwania Boerhaave’a communis Europae praeceptor (pol. nauczyciel całej Europy). W latach 1709–1738 kierował trzema spośród pięciu katedr Uniwersytetu w Lejdzie: chemii, botaniki i medycyny^[5]. W latach 1714–1725 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu w Lejdzie.

W roku 1728 Boerhaave został członkiem Francuskiej Akademii Nauk, a w 1730 – członkiem Royal Society.

Wkład w naukę i medycynę

Boerhaave’a cechowało eklektyczne podejście do nauki: łączył on na przykład starą koncepcję humoralną z nowoczesnym podejściem mechanistycznym. Jest on autorem mechanistyczno-chemicznej koncepcji funkcjonowania organizmu. Boerhaave postrzegał ludzkie ciało jako zespolone w jedną zintegrowaną i zrównoważoną całość systemy fizyczne, pomiędzy którymi następuje zrównoważony przepływ płynów i równowaga ciśnień. Rolą struktur anatomicznych miało być w pierwszym rzędzie rozprowadzanie płynów ustrojowych. Właściwe ich przepływy oznaczały zdrowie, podczas gdy niedrożność dróg przepływu (np. niedokrwienie) bądź zastój (np. przekrwienie) miały prowadzić do stanów chorobowych^[6]^[7]. Nowatorstwo jego podejścia polegało na oparciu teorii medycznej na naukach przyrodniczych zamiast na filozofii. Stanowiące wykład jego poglądów dzieło Instututiones medicae uważane jest często za pierwszy podręcznik fizjologii^[8].

Boerhaave uważany jest za pioniera szkoły klinicznej oraz za jednego z ojców szpitali klinicznych i nowoczesnego nauczania medycyny. Polegało ono między innymi na nauce studentów przy łóżku chorego, a nie jedynie na salach wykładowych – przy Uniwersytecie w Lejdzie stworzył pierwszy kliniczny oddział szpitalny^[9]. Zwracał uwagę na związek między objawami, a zmianami patologicznymi z czego miała wynikać konieczność udziału studentów w sekcjach zwłok, jako najlepsza metoda obserwowania korelacji między zaobserwowanymi zmianami a objawami choroby^[5]. Wprowadził też do nauki i praktyki medycyny posiedzenia kliniczno-patologiczne.

Jego uczniami byli m.in. Gerard van Swieten i Albrecht von Haller.

Dzieła

Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, 1728

Institutiones medicae (1708)
Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis (1709)
De chemia suos errores expurgante (1718)
Libellus de materie medica et remediorum formulis quae serviunt Aphorismis de cognoscendis et curandis morbis (1719)
Index alter plantarum quae in horto academico Lugduno-Batavo aluntur (1720)
Institutiones et experimenta Chemiae (1724; notatki z wykładów wydane bez wiedzy i zgody Boerhaave’a)
Elementa chemiae (1732)

Upamiętnienia

Nazwiskiem Boerhaave’a nazwano opisany przez niego po raz pierwszy zespół chorobowy (zespół Boerhaavego)
Muzeum historii nauki i medycyny w Lejdzie nosi imię Boerhaave’a
Podobiznę Boerhaave’a umieszczono na banknotach 20-guldenowych z roku 1955
Nazwa planetoidy (8175) Boerhaave upamiętnia nazwisko Boerhaave’a

Uwagi

↑ Uzyskał tytuł magistra filozofii broniąc tezy o rozdzielności ciała i umysłu (Knoeff 2002, s. 29).
↑ Studia te ukończył broniąc pracy o użyteczności badania ludzkich wydalin dla celów diagnostycznych.

Przypisy

Bibliografia

Tadeusz Brzeziński, i in.: Historia medycyny. Warszawa: PZWL, 1988. ISBN 83-200-1244-9. (pol.).
John Burton: Account of the life and writings of Boerhaave. Londyn: Henry Lintot, 1743. (ang.).
Nicola Gugliucci (red.): Eponimy w gastroenterologii. Wyd. 1. Warszawa: ITEM Publishing, 2014. ISBN 978-83-63654-36-8. (pol.).
RinaR. Knoeff RinaR., Herman Boerhaave (1668-1738): Calvinist chemist and physician, t. 3, EDITA, 2002 (History of science and scholarship in the Netherlands), ISSN 1569-3481 (ang.).
Roy Porter (red.): The Cambridge Illustrated History of Medicine. Wyd. reprint. Cambridge University Press, 1996, seria: Cambridge Illustrated Histories. ISBN 0-521-44211-7. (ang.).

Linki zewnętrzne

[4] Uzyskał tytuł magistra filozofii broniąc tezy o rozdzielności ciała i umysłu (Knoeff 2002, s. 29).

[5] Studia te ukończył broniąc pracy o użyteczności badania ludzkich wydalin dla celów diagnostycznych.

[CITEREFBurton17433-4-1] Burton 1743 ↓, s. 3-4.

[CITEREFKnoeff2001107-2] Knoeff 2001 ↓, s. 107.

[CITEREFKnoeff200122-3] Knoeff 2001 ↓, s. 22.

[CITEREFKnoeff200130-6] Knoeff 2001 ↓, s. 30.

[CITEREFGugliucci_(red.)201412-7] Gugliucci (red.) 2014 ↓, s. 12.

[CITEREFPorter_(red.)1996162-8] Porter (red.) 1996 ↓, s. 162.

[CITEREFBrzeziński1988153-9] Brzeziński 1988 ↓, s. 153.

[CITEREFBrzeziński1988130-10] Brzeziński 1988 ↓, s. 130.

[CITEREFBrzeziński198876-11] Brzeziński 1988 ↓, s. 76.

[1]

[2]

[3]

[a]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]