Hortensja (roślina)

Hortensja
	; Hortensja bukietowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	dereniowce
Rodzina	hortensjowate
Rodzaj	hortensja
	Nazwa systematyczna
	Hydrangea L.; Sp. Pl. 397. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Hydrangea arborescens L.
Synonimy
	Adamia Wall.; Broussaisia Gaudich.; Calyptranthe (Maxim.) Nakai; Cardiandra Siebold & Zucc.; Cianitis Reinw.; Cornidia Ruiz & Pav.; Decumaria L.; Deinanthe Maxim.; Dichroa Lour.; × Didrangea J.M.H.Shaw; Heteromalla (Rehder) H.Ohba & S.Akiyama; Hortensia Comm. ex Juss.; Macnemaraea Willemet; Pileostegia Hook.f. & Thomson; Platycrater Siebold & Zucc.; Sarcostyles C.Presl ex DC.; Schizophragma Siebold & Zucc.; Forsythia Walter; Hydrangia L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Hortensja (Hydrangea L.) – rodzaj niewysokich krzewów z rodziny hortensjowatych. Obejmuje 78 gatunków^[4]. Występują one w południowo-wschodniej Azji – od Indii po Japonię i Nową Gwineę oraz na kontynentach amerykańskich – we wschodniej i środkowej części USA, w Meksyku i Ameryce Środkowej, w północno-zachodniej części Ameryki Południowej oraz na południowym krańcu tego kontynentu^[4]. W naturze rosną w lasach i na skalistych stokach, często wspinając się na drzewa i skały. Wiele gatunków rośnie wzdłuż wybrzeży. Kwiaty są owadopylne^[5], rozwijają się zwykle latem, często po przekwitnieniu utrzymują się zaschnięte przez zimę^[6].

Liczne gatunki i odmiany hortensji uprawiane są jako rośliny ozdobne, których walorem są zwłaszcza efektowne kwiaty płonne (sterylne). Inną ich zaletą jest to, że wśród roślin tych nie ma inwazyjnych – dziczejących z upraw i wnikających do ekosystemów poza ich naturalnymi zasięgami^[7].

Morfologia

Hortensja dębolistna

Pokrój: Krzewy, niewielkie drzewa (do 6 m wysokości), pnącza do 30 m wysokości^[5]. Różne części roślin bywają w różnym stopniu owłosione^[8], włoski są pojedyncze lub rozwidlone^[7]. Starsze pędy z korą łuszczącą się papierzasto, na przekroju często z szerokim, białym rdzeniem^[6].
Liście: Zimozielone lub sezonowe, nakrzyżległe^[6], czasem w okółkach po trzy^[7]. Są pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, o blaszce eliptycznej, jajowatej do zaokrąglonej, rzadko klapowane, całobrzegie, drobno lub grubiej piłkowane^[7]^[8].
Kwiaty: Zebrane w obfite (składające się ze 100–1000 kwiatów) kwiatostany wierzchotkowate, przybierające formę wiech i baldachów^[7]^[8] – płaskich, wypukłych, stożkowatych do prawie kulistych^[6]. Kwiaty są obupłciowe, u części gatunków na brzegu kwiatostanu występują także kwiaty sterylne (u wielu odmian występują tylko kwiaty sterylne)^[7]^[6]. Kwiaty są białe, różowe, czerwone i niebieskie^[6]. U części gatunków i odmian kwiaty są różowe w glebie obojętnej i zasadowej, a niebieskie w kwaśnej lub zawierającej jony glinu^[5]. Działek kielicha jest 5, są one trwałe, rozpostarte lub odgięte, zwykle trójkątne i nagie. Płatki (drobne w kwiatach płodnych, bardzo okazałe w kwiatach sterylnych) są rozpostarte lub odgięte, zwykle jajowate lub eliptyczne. Pręcików jest 10. Słupek tworzony jest przez 2–4 owocolistków i zalążnia jest odpowiednio 2–4-komorowa. Szyjki słupka są trwałe, w liczbie 2–4, w różnym stopniu połączone^[7]. Znamię jest umiejscowione szczytowo lub jest zbiegające wzdłuż szyjki^[8].
Owoce: Twarde, skórzaste torebki^[7] niewielkich rozmiarów^[5], kulistawe do eliptycznych, w każdej komorze z 10–40 drobnymi, brązowymi nasionami^[7]^[5].

Systematyka

Hortensja kosmata

Hortensja szorstka

Hortensja piłkowana

Rodzaj należący do podrodziny Hydrangeoideae, rodziny hortensjowatych w rzędzie dereniowców^[2]. Ujęcie taksonomiczne rodzaju jest bardzo zróżnicowane w różnych źródłach. Wyróżnianych jest w obrębie plemienia Hydrangeeae szereg rodzajów, co jednak czyni z rodzaju Hyndrangea takson polifiletyczny. Wobec pogmatwania podziałów i relacji filogenetycznych charakter monofiletyczny nadaje temu rodzajowi włączenie do niego wszystkich innych wyróżnianych w obrębie plemienia (m.in.: przywarka Schizophragma, Broussaisia, Decumaria, Dichroa, Pileostegia, Platycrater)^[2]^[9].

Wykaz gatunków^[4]^[6]^[10]

Hydrangea albostellata Samain, Najarro & E.Martínez
Hydrangea alternifolia Siebold
Hydrangea × amagiana Makino
Hydrangea amamiohsimensis (Koidz.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea ampla (Chun) Y.De Smet & Granados
Hydrangea anomala D.Don – hortensja odmienna
Hydrangea arborescens L. – hortensja krzewiasta, h. drzewkowata
Hydrangea arguta (Gaudich.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea aspera Buch.-Ham. ex D.Don – hortensja kosmata, h. owłosiona
Hydrangea asterolasia Diels
Hydrangea barbara (L.) Bernd Schulz
Hydrangea bifida (Maxim.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea bretschneideri Dippel
Hydrangea caerulea (Stapf) Y.De Smet & Granados
Hydrangea chinensis Maxim.
Hydrangea chungii Rehder
Hydrangea cinerea Small
Hydrangea coenobialis Chun
Hydrangea corylifolia (Chun) Y.De Smet & Granados
Hydrangea crassa (Hand.-Mazz.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea daimingshanensis (Y.C.Wu) Y.De Smet & Granados
Hydrangea davidii Franch.
Hydrangea densifolia (C.F.Wei) Y.De Smet & Granados
Hydrangea diplostemona (Donn.Sm.) Standl.
Hydrangea fauriei (Hayata) Y.De Smet & Granados
Hydrangea febrifuga (Lour.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea glaucescens (Rehder) Y.De Smet & Granados
Hydrangea gracilis W.T.Wang & M.X.Nie
Hydrangea heteromalla D.Don – hortensja miękkowłosa
Hydrangea hirsuta (Gagnep.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea hirta (Thunb.) Siebold – hortensja szorstka
Hydrangea hydrangeoides (Siebold & Zucc.) Bernd Schulz
Hydrangea hypoglauca Rehder
Hydrangea integrifolia Hayata – hortensja całolistna
Hydrangea involucrata Siebold – hortensja otulona
Hydrangea jelskii Szyszyl.
Hydrangea kawagoeana Koidz.
Hydrangea kwangsiensis Hu
Hydrangea kwangtungensis Merr.
Hydrangea lingii G.Hoo
Hydrangea linkweiensis Chun
Hydrangea liukiuensis Nakai
Hydrangea longifolia Hayata
Hydrangea longipes Franch.
Hydrangea luteovenosa Koidz.
Hydrangea macrocarpa Hand.-Mazz.
Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser. – hortensja ogrodowa, h. wielkolistna
Hydrangea mangshanensis C.F.Wei
Hydrangea mathewsii Briq.
Hydrangea × mizushimarum H.Ohba
Hydrangea moellendorffii Hance
Hydrangea mollissima (Merr.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea nebulicola Nevling & Gómez Pompa
Hydrangea obtusifolia (Hu) Y.De Smet & Granados
Hydrangea ofeliae Sodusta & Lumawag
Hydrangea paniculata Siebold – hortensja bukietowa, h. wiechowata
Hydrangea peruviana Moric. ex Ser.
Hydrangea petiolaris Siebold & Zucc. – hortensja pnąca
Hydrangea platyarguta Y.De Smet & Samain
Hydrangea preslii Briq.
Hydrangea quercifolia W.Bartram – hortensja dębolistna
Hydrangea radiata Walter
Hydrangea robusta Hook.f. & Thomson
Hydrangea sargentiana Rehder – hortensja Sargenta
Hydrangea scandens (L.f.) Ser.
Hydrangea schizomollis Y.De Smet & Granados
Hydrangea seemannii L.Riley
Hydrangea serrata (Thunb.) Ser. – hortensja piłkowana
Hydrangea serratifolia (Hook. & Arn.) F.Phil.
Hydrangea sikokiana Maxim.
Hydrangea steyermarkii Standl.
Hydrangea strigosa Rehder
Hydrangea stylosa Hook.f. & Thomson
Hydrangea taiwaniana Y.C.Liu & F.Y.Lu
Hydrangea tarapotensis Briq.
Hydrangea tomentella (Hand.-Mazz.) Y.De Smet & Granados
Hydrangea viburnoides (Hook.f. & Thomson) Y.De Smet & Granados
Hydrangea xanthoneura Diels – hortensja żółtounerwiona
Hydrangea yaoshanensis (Y.C.Wu) Y.De Smet & Granados
Hydrangea zhewanensis P.S.Hsu & X.P.Zhang

Zastosowanie

Wiele gatunków jest uprawianych jako rośliny ozdobne. Mają kuliste kwiatostany o barwie różowej, czerwonej lub niebieskawej. Zabarwienie kwiatostanów zależy od odczynu gleby. Kwitną od czerwca do września. Preferują kwaśną i wilgotną glebę. Wymagają miejsc osłoniętych od wiatru i okrycia na zimę. Rośliny te rozmnaża się przez sadzonki pędowe.

Do częściej uprawianych w Polsce należą^[11]:

hortensja bukietowa, h. wiechowata (Hydrangea paniculata)
hortensja krzewiasta (Hydrangea arborescens)
hortensja ogrodowa, h. wielkolistna (Hydrangea macrophylla)
hortensja pnąca (Hydrangea petiolaris)

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-28] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c ^d Hydrangea Gronov. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-03].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 216. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 308-324, ISBN 83-01-12029-0, OCLC 749456050 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Craig C. Freeman: Hydrangea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
↑ ^a ^b ^c ^d Wei Zhaofen; Bruce Bartholomew: Hydrangea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].
↑ Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 473-474. ISBN 978-1-842466346.
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 136.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-28] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[powo-4] Hydrangea Gronov. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-03].

[philipstree-5] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. Trees and shrubs. London: MacMillan, 2002, s. 216. ISBN 0-333-73003-8.

[sen-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Drzewa i krzewy liściaste. T. 3, Daboecia - Hyssopus, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 308-324, ISBN 83-01-12029-0, OCLC 749456050 .

[america-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Craig C. Freeman: Hydrangea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].

[china-8] Wei Zhaofen; Bruce Bartholomew: Hydrangea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-11-11].

[maarten-9] Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 473-474. ISBN 978-1-842466346.

[karpowiczowa-10] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 136.

[checklist2002-11] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]