Igor Newerly

Igor Newerly
	; Igor Newerly (1987)
Imię i nazwisko	Igor Abramow-Newerly
Data i miejsce urodzenia	24 marca 1903 ; Zwierzyniec
Data i miejsce śmierci	19 października 1987 ; Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	literatura piękna
	Ważne dzieła
	Chłopiec z Salskich Stepów; Pamiątka z Celulozy; Zostało z uczty bogów
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Igor Newerly, także Igor Abramow, Jerzy Abramow, właśc. Igor Abramow-Newerly (ur. 24 marca 1903 w Zwierzyńcu, zm. 19 października 1987 w Warszawie) – polski pisarz i pedagog.

Życiorys

Młodość

Urodzony w rodzinie rosyjsko-polskiej, syn Mikołaja Michajłowicza Abramowa (zm. 1910), kapitana 8. Pułku Estońskiego) i Wiery Teresy^[1] z d. Newerly. Jego dziadek Józef Neverly, Czech, był wielkim łowczym cara Mikołaja II^[2]. Igor jako dziecko stracił w wypadku prawą nogę. W 1920 ukończył gimnazjum w Symbirsku. Studiował prawo na Uniwersytecie Kijowskim (skąd został relegowany za poglądy) i pedagogikę na Wydziale Nauk Społecznych w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.

W latach 1918–1921 działał we Wszechzwiązkowym Leninowskim Komunistycznym Związku Młodzieży (Komsomole), z którego wystąpił razem z grupą kolegów. Po założeniu kółka socjaldemokratycznego w Kijowie aresztowany i zesłany do Odessy. Po wydrukowaniu z kolegą ulotki i rozrzuceniu jej przed giełdą pracy w Odessie, skazany administracyjnie na zsyłkę, zbiegł w Kijowie w trakcie etapu z Odessy na Sołowki i przekroczył granicę na Horyniu k. Ostroga, opuszczając nielegalnie ZSRR. Po ucieczce z ZSRR zmienił rosyjskie imię Igor na Jerzy (powrócił do niego po aresztowaniu w czasie okupacji niemieckiej)^[3]. Od 1925 rozpoczął w Warszawie działalność w postępowym ruchu wychowawczym, nawiązując m.in. kontakt z Januszem Korczakiem. W 1926 został jego sekretarzem. W 1932 przejął od Korczaka redakcję „Małego Przeglądu”, który redagował do 1939. Debiutował w 1932 na łamach prasy jako publicysta, jako Jerzy Abramow.

II wojna światowa

Z chwilą wybuchu II wojny światowej Newerly przekwalifikował się na szklarza – zatrudniony w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym, biegał, pomimo protezy, po piętrach warszawskich kamienic, zastępując wypadłe wskutek bombardowań szyby nowymi. W latach 1940–1942 był kierownikiem młodzieżowych zakładów stolarskich Rady Głównej Opiekuńczej na Żoliborzu. W roku 1942 założył Spółdzielnię Pracy Stolarsko-Zabawkarską. Równocześnie prowadził działalność konspiracyjną, uczestniczył w wytwarzaniu broni dla potrzeb podziemia. Aresztowany przez gestapo w nocy z 8 na 9 stycznia 1943, został osadzony na Pawiaku. Po kilku dniach wywieziono go na Majdanek, gdzie był więziony do likwidacji obozu (1944). Stamtąd trafił do Auschwitz, a w grudniu 1944, po marszu śmierci, do obozu Sachsenhausen-Oranienburg. Stąd został przetransportowany do Bergen-Belsen, gdzie doczekał wyzwolenia obozu przez Anglików (1945). Przez kilka miesięcy mieszkał w „polskim miasteczku” w Bardowick k. Lüneburga, gdzie prowadził warsztat stolarski i brał udział w redagowaniu polskojęzycznej prasy lokalnej. Potem przez wyspę Sylt dotarł do Szczecina, gdzie 28 listopada 1945 zarejestrował się w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym.

W 1945 ponownie podjął działalność społeczno-wychowawczą. Pracował w Robotniczym Towarzystwie Przyjaciół Dzieci, był redaktorem pisma dla młodzieży Świat Przygód. Otrzymał zadanie zorganizowania przy Robotniczym Towarzystwie Przyjaciół Dzieci tzw. Instytutu Produkcji – zakładu, w którym wedle specjalnie pod kątem dziecka opracowanych wzorów wytwarzano zabawki, pomoce szkolne, meble i ubrania. W poszukiwaniu niezbędnych maszyn Newerly jeździł na Ziemie Zachodnie (zdarzało mu się stawać w obronie molestowanych niemieckich kobiet i dzieci). Wedle opublikowanego w „Biuletynie RTPD” (1948) artykułu Newerlego, założony na terenach na północ od linii kolejowej (adres: Felińskiego 1) Instytut Produkcji miał się przekształcić w Instytut Kultury Materialnej Dziecka – placówkę badawczą, dysponującą radą naukową, biblioteką, muzeum i wydającą własne czasopismo. Wkrótce jednak po inauguracji Instytutu Produkcji Newerlego odsunięto od tej pracy, a on, zachęcony sukcesem cyklu słuchowisk radiowych, które pisał nocami po pracy w Instytucie Produkcji, zdecydował się na karierę pisarską.

W roku 1946 Newerly był, wraz z żoną i innymi osobami, założycielem Komitetu Uczczenia Pamięci Janusza Korczaka (później zwanego Komitetem Korczakowskim) – do roku 1966 pełnił w nim funkcję wiceprzewodniczącego.

Okres przynależności do PZPR

W 1947 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej, a po zjednoczeniu tej partii z Polską Partią Robotniczą w roku 1948, został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, do której należał do roku 1966. W 1952 roku był członkiem egzekutywy POP PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich^[4].

Rozwinął działalność literacką, odgrywał dużą rolę w życiu i działalności środowiska literackiego, w latach 1952–1954 był z ramienia ZG ZLP Opiekunem Kół Młodych Literatów. Do jego podopiecznych należeli Piotr Guzy, Jan Himilsbach, Marek Hłasko (który napisał o Newerlym wiersz), Włodzimierz Odojewski, Józef Ratajczak. Od 1964 przez dwie kadencje pełnił funkcję prezesa Warszawskiego Oddziału ZLP. W 1964 podpisał list pisarzy polskich, protestujących przeciwko listowi 34, wyrażając protest przeciwko uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolnej Europy, zorganizowanej kampanii, oczerniającej Polskę Ludową^[5]. W połowie lat sześćdziesiątych Newerly zaangażował się w sprawę poprawy warunków bytowych pisarzy i ograniczenie samowoli cenzury, czego owocem był tzw. „Memoriał Newerlego”, zignorowany przez władze. W roku 1966 pisarz wystąpił z PZPR.

Dorobek

Wielokrotnie występował w obronie pisarzy i działaczy prześladowanych przez władze komunistyczne z powodów politycznych (rotmistrza Witolda Pileckiego, Melchiora Wańkowicza, Stefana Niesiołowskiego i innych działaczy organizacji „Ruch”, Marka Nowakowskiego). W geście pomocy dysydentom prześladowanym przez władze PRL, fikcyjnie zatrudniał Jacka Kuronia jako swego osobistego sekretarza. Ostatnia jego książka Zostało z uczty bogów opisująca dzieciństwo i młodość, a następnie ewolucję światopoglądową na tle szerokiej panoramy wydarzeń, związanych z rewolucją i wojną domową w Rosji, ukazała się już poza oficjalnym obiegiem w paryskim Instytucie Literackim. Na podstawie powieści Pamiątka z Celulozy Jerzy Kawalerowicz zrealizował film fabularny w dwóch częściach, pt. Celuloza (1953) i Pod gwiazdą frygijską (1954). Na podstawie opowiadania powstał film telewizyjny Kasztelanka (1983). Powieści Newerlego zostały przetłumaczone na wiele języków.

Życie prywatne

Od 14 kwietnia 1931 był żonaty z Barbarą z Jareckich (1908–1973), wychowanką Domu Sierot przy ul. Krochmalnej 92. Była ona nauczycielką śpiewu w szkole RTPD na Żoliborzu i współzałożycielką oraz główną aktorką żoliborskiego teatru dla dzieci „Baj”; po wojnie występowała m.in. w Teatrze Polskiego Radia, zorganizowała też archiwum Janusza Korczaka (obecne Korczakianum). 17 maja 1933 urodził się ich jedyny syn, późniejszy dramaturg i prozaik Jarosław Abramow-Newerly.

Pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 21-7-8)^[6].

Ordery i odznaczenia

Order Sztandaru Pracy I klasy (15 lipca 1954)^[7]
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1982)^[8]
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1959)^[9]
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1953)^[10]
Srebrny Krzyż Zasługi (20 czerwca 1947)^[11]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[12]
Tytuł i medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (26 października 1982)^[13]^[14]

Nagrody

1950 – Państwowa Nagroda Artystyczna III stopnia w dziale literatury za powieść pt. Archipelag ludzi odzyskanych^[15]
1952 – Nagroda Państwowa I stopnia za powieść pt. Pamiątka z Celulozy^[16]
1979 – Nagroda I stopnia Prezesa Rady Ministrów

Twórczość

Powieści i memuary

1948 Chłopiec z Salskich Stepów
1950 Archipelag ludzi odzyskanych. Opowieść historyczna z roku 1948^[17]
1950 Pamiątka z Celulozy^[18]
1960 Leśne Morze
1966 Żywe wiązanie^[19]
1978 Rozmowa w sadzie piątego sierpnia, Warszawa, Czytelnik^[20]
1985 Za Opiwardą, za siódmą rzeką…, Warszawa, Czytelnik, ISBN 83-07-01165-5^[21].
1986 Wzgórze Błękitnego Snu, Warszawa, Czytelnik, ISBN 83-07-01369-0^[22].
1986 Zostało z uczty bogów, Paryż, Instytut Literacki, ISBN 2-7168-0085-5 (pierwsze wydanie)^[23]

Ekranizacje i scenariusze filmowe

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Igora Newerlego.

1953 – Celuloza
1954 – Pod gwiazdą frygijską
1957 – Król Maciuś I (scenariusz według powieści Janusza Korczaka Król Maciuś Pierwszy)
1983 – Kasztelanka

Przypisy

↑ Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 1. [dostęp 2021-12-09].
↑ Jan Zieliński: Szkatułki Newerlego. Wrocław: Wydawnictwo W.A.B., 2012, s. 196. ISBN 978-83-7414-598-5.
↑ Jarosław Abramow-Newerly: Lwy mojego podwórka. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl, 2000, s. 29. ISBN 83-7163-249-5.
↑ Dariusz Jarosz, Działalność Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w latach 1949–1953: w świetle akt własnych, w: Mazowieckie Studia Humanistyczne, Tom 5, Numer 1 (1999) s. 9.
↑ Dziennik Polski, rok XX, nr 111 (6303), 12 maja 1964 roku, s. 2.
↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2021-12-09] .
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ Igor Newerly | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-12-09] (pol.).
↑ Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.
↑ M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1947 r. nr 103, poz. 685 „za wybitne zasługi na polu opieki nad dzieckiem”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Igor Newerly – Jad Waszem (ang.).
↑ „Rad jestem, że będę kiedyś rósł na wzgórzu koło Jerusalem” – Igor Abramow-Newerly, POLIN – Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-12-15] .
↑ Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-06].
↑ Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 6, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-07-31].
↑ [wynik wyszukiwania „Archipelag ludzi odzyskanych…”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).
↑ Arkadiusz Latusek: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003. ISBN 83-7220-574-4.
↑ [wynik wyszukiwania „Żywe wiązanie…”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).
↑ [wynik wyszukiwania „Rozmowa w sadzie piątego sierpnia”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).
↑ IgorI. Newerly IgorI., Za opiwardą za siódmą rzeką--, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1985, ISBN 83-07-01165-5, OCLC 12441974 [dostęp 2022-01-15] .
↑ IgorI. Newerly IgorI., Wzgórze błękitnego snu, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1986, ISBN 83-07-01369-0, OCLC 16773639 [dostęp 2022-01-15] .
↑ IgorI. Newerly IgorI., Zostało z uczty bogów, Paryż: Instytut Literacki, 1986, ISBN 2-7168-0085-5, OCLC 16158653 [dostęp 2022-01-15] .

Bibliografia

Igor Newerly, Zostało z uczty bogów.
Michał Grynberg, Księga Sprawiedliwych (Book of the Righteous), Warsaw, PWN, 1993. (ill., ports., 766 pp.).
Jarosław Abramow-Newerly, Lwy mojego podwórka Warszawa, PIW, 2018.
JanJ. Zieliński JanJ., Igor Newerly | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl, listopad 2010 (pol.)..
Biograficzny artykuł jubileuszowy^{[martwy link]}.

Linki zewnętrzne

Dąb im. Igora Newerlego w Puszczy Białowieskiej. deby.bialowieza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-02)].
Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie Pamięci; Muzeum Historii Żydów Polskich^{[martwy link]}
Utwory Igora Newerlego w bibliotece Polona

[CW-1] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 1. [dostęp 2021-12-09].

[2] Jan Zieliński: Szkatułki Newerlego. Wrocław: Wydawnictwo W.A.B., 2012, s. 196. ISBN 978-83-7414-598-5.

[3] Jarosław Abramow-Newerly: Lwy mojego podwórka. Warszawa: Wydawnictwo Twój Styl, 2000, s. 29. ISBN 83-7163-249-5.

[4] Dariusz Jarosz, Działalność Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR przy Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich w latach 1949–1953: w świetle akt własnych, w: Mazowieckie Studia Humanistyczne, Tom 5, Numer 1 (1999) s. 9.

[5] Dziennik Polski, rok XX, nr 111 (6303), 12 maja 1964 roku, s. 2.

[6] Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2021-12-09] .

[7] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1564 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[8] Igor Newerly | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-12-09] (pol.).

[9] Dziennik Polski, rok XV, nr 172 (4793), s. 9.

[10] M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[11] M.P. z 1947 r. nr 103, poz. 685 „za wybitne zasługi na polu opieki nad dzieckiem”.

[12] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[13] Igor Newerly – Jad Waszem (ang.).

[14] „Rad jestem, że będę kiedyś rósł na wzgórzu koło Jerusalem” – Igor Abramow-Newerly, POLIN – Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2019-12-15] .

[15] Przyznanie Państwowych Nagród Naukowych i Artystycznych. „Nowa Kultura”. Rok I, Nr 19, s. 1, 6 sierpnia 1950. Warszawa: Związek Literatów Polskich. [dostęp 2024-08-06].

[16] Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 6, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-07-31].

[17] [wynik wyszukiwania „Archipelag ludzi odzyskanych…”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).

[18] Arkadiusz Latusek: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003. ISBN 83-7220-574-4.

[19] [wynik wyszukiwania „Żywe wiązanie…”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).

[20] [wynik wyszukiwania „Rozmowa w sadzie piątego sierpnia”] [online], katalogi.bn.org.pl [dostęp 2022-01-15] (ang.).

[21] IgorI. Newerly IgorI., Za opiwardą za siódmą rzeką--, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1985, ISBN 83-07-01165-5, OCLC 12441974 [dostęp 2022-01-15] .

[22] IgorI. Newerly IgorI., Wzgórze błękitnego snu, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1986, ISBN 83-07-01369-0, OCLC 16773639 [dostęp 2022-01-15] .

[23] IgorI. Newerly IgorI., Zostało z uczty bogów, Paryż: Instytut Literacki, 1986, ISBN 2-7168-0085-5, OCLC 16158653 [dostęp 2022-01-15] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]