Iwan Gonta
Iwan Gonta, ukr. Іва́н Ґо́нта (ur. 1705 w Rososzkach, zm. 1768 w Serbach) – setnik nadwornej milicji magnata Franciszka Salezego Potockiego, w 1768 jeden z przywódców powstania chłopskiego na Ukrainie Prawobrzeżnej, tzw. koliszczyzny.
 Iwan Gonta, domniemany portret | |
| setnik | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1768 |
| Przebieg służby | |
| Jednostki |
nadworna milicja wojewody kijowskiego |
| Stanowiska | |
| Główne wojny i bitwy |
Powstanie chłopów, hajdamaków i kozaków na Ukrainie w 1768 |
Życiorys
edytujSyn ruskiego chłopa spod Humania. Był setnikiem nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego[1], od którego otrzymał w dzierżawę swoją rodzinną wieś oraz Oradówkę. Według wspomnień Weroniki Krebsowej[2], córki zarządcy Humania Rafała Mładanowicza[3], uratowanej przez Gontę podczas rzezi humańskiej, „on nie tylko mówił, ale także pisał pięknie po polsku, a jego wychowanie było takie, że teraz można uznać go za szlachcica”[4]. Franciszek Salezy Potocki miał zamiar nobilitować Gontę[3].
Razem z dowodzonym przez siebie oddziałem zamiast bronić Humania zdradził Potockiego i dołączył do hajdamaków Maksyma Żeleźniaka. Po rzezi w Humaniu dokonanej 21 czerwca 1768, w której mordowano szlachtę, Żydów oraz kler rzymskokatolicki i unicki[1], chłopi ruscy ogłosili go księciem humańskim.
7 lipca (27 czerwca s.s) 1768 pojmany przez Rosjan podstępem (podczas pozornej fraternizacji uczestników koliszczyzny z Kozakami dońskimi – żołnierzami Imperium Rosyjskiego)[5] wraz z 65 Kozakami zaporoskimi (poddanymi Rosji) i 780 Kozakami poddanymi polskimi przez przybyłych pod Humań Kozaków dońskich – rosyjskich żołnierzy generała Kreczetnikowa[6], został wydany staroście halickiemu Franciszkowi Ksaweremu Branickiemu i stracony po torturach (obdarty ze skóry i poćwiartowany żywcem)[7] we wsi Serby (obecnie Hontiwka) koło Mohylowa.
Upamiętnienie postaci na Ukrainie
edytujNa Ukrainie jego postać otoczona jest szacunkiem, w m.in. miastach: Lwowie, Kijowie, Żytomierzu, Czerniowcach, Dubnie, Winnicy a także w samym Humaniu istnieją ulice jego imienia. W Kijowie ponadto działa organizacja jego imienia – „Fundacja na rzecz konsolidacji państwowości Ukrainy Iwana Gonty”. W Chrystynówce wzniesiono jego pomnik. Podczas odsłonięcia pomnika w Chrystynówce mer Mykoła Nakoneczny podkreślił, że pomnik Gonty będzie przypominał Ukraińcom, że powinni walczyć o ojczystą ziemię z jej ciemiężcami[8].
Iwan Gonta jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki pt. Hajdamacy (1841).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Leszczyński 2020 ↓, s. 216.
- ↑ Krebsowa Weronika z Mładanowiczów [w] Bibliografia Estreichera, t. 2, s. 488-489.
- ↑ a b Ольга Ковалевська, Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень, s. 141.
- ↑ Ольга Ковалевська, Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень, s. 147.
- ↑ Dowódca rosyjski Kołogrywow zadeklarował współpracę w walce przeciw szlachcie i w tym celu zażądał dostarczenia kajdan do wspólnego obozu, co kozacy Gonty uczynili. Następnie po libacji aresztowano Gontę i jego towarzyszy. Por. Franciszek Rawita-Gawroński Historya ruchów hajdamackich (w. XVIII), Brody 1913 t. II s. 219-220
- ↑ Franciszek Rawita-Gawroński Historya ruchów hajdamackich (w. XVIII), Brody 1913 t. II s. 219-220
- ↑ Źródło:Kalendarium dziejów Polski, ISBN 83-08-03025-4
- ↑ Morderca Polaków i Żydów ukraińskim bohaterem. [dostęp 2012-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-05)].
Bibliografia
edytuj- Władysław Serczyk: Koliszczyzna. Kraków, 1968.
- Ольга Ковалевська. Проблема іконографії І. Ґонти в контексті політик пам'яті та сучасних досліджень. „Український історичний журнал”. 5 (530), s. 139–163, wrzesień–październik 2016. ISSN 0130-5247. (ukr.)
- Adam Leszczyński: Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania. Wyd. 1. Warszawa: Grupa Wydawnicza Foksal Sp. z o.o., 2020. ISBN 978-83-280-8347-9.
