Józef Puzyna (historyk)

Józef Edward ks. Puzyna herbu Oginiec (12 września 1878 w Hremiaczach koło Brześcia nad Bugiem - 20 stycznia 1949 w Częstochowie) – historyk, genealog, współwłaściciel majątku Hremiacze w powiecie brzeskim.

Józef Puzyna

Brama (herb książęcy)
Data i miejsce urodzenia	12 września 1878 Hrymiacze (chutor)
Data i miejsce śmierci	20 stycznia 1949 w Częstochowa

Życiorys

Rodzina, emigracja

Urodził się w majątku Hremiacze (pow. brzeski). Był synem Józefa Adolfa Marcina (1846-1914) ziemianina i sędziego pokoju pow. brzeskiego właściciela majątku Hremiacze i Marii Józefy Tekli Ewy z Okwietko-Szyszłłów h. Dołęga (1858-1933), córki Tytusa i Józefy z Puzynów. Jego siostrami były:

• Irena (1881-1933) działaczka katolicka, poseł na Sejm RP 1922-27, przewodnicząca Narodowej Organizacji Kobiet w latach 1921-1929, organizator komitetów „Pomoc Repatriantom” 1921-1922, „Chleb Głodnym Dzieciom” 1923 i stowarzyszenia „Opieka Polska nad Rodakami na Obczyźnie” 1926 r.
• Janina (1886-1962)

Szkołę średnią ukończył w 1898 r. w Warszawie. Tutaj rozpoczął twórczość literacką. Jego wiersze wówczas ukazywały się w prasie warszawskiej.

Studiował historię i literaturę na Uniwersytecie we Fryburgu, gdzie uzyskał tytuł doktora filozofii, a następnie mieszkał. Ogółem spędził w Szwajcarii 20 lat. Wyjazd Puzyna z rodzinnych stron związany był z jego zaangażowaniem w publicystykę niepodległościową. Wzbudziło to niepokój władz carskich.

Po zdekonspirowaniu zdecydował się opuścić ojczyste strony i osiedlić się zagranicą. We Fryburgu rozpoczął bardzo ożywioną działalność tak naukową i artystyczną jak i patriotyczną. Brał udział w pracach Centralnej Agencji Polskiej w Lozannie. Był współwydawcą „Zbioru dokumentów odnoszących się do sprawy polskiej” wydanego w sierpniu 1914 r. Był jednym z sygnatariuszy deklaracji lozańskiej polityków polskich za granicą z 11 listopada 1916 r. potępiającą Akt 5 listopada 1916 r. zawierający proklamację cesarzy Niemiec i Austrii. Pracował również w Komitecie Narodowym Polskim formacji politycznej powstałej pod auspicjami Romana Dmowskiego czyniącej zabiegi dyplomatyczne w celu uzyskania przez Polskę niepodległości. W swoich badaniach naukowych interesował się przede wszystkim zagadnieniami dotyczącymi pochodzenia i roli politycznej kniaziów litewsko-ruskich. W 1911 r. ukazał się w „Miesięczniku Heraldycznym” jego artykuł „O pochodzeniu kniazia Fedka Nieświeskiego”, który zyskał szeroki rozgłos i zapoczątkował wieloletnią polemikę. Równocześnie publikował poezje. W 1905 r. wydał tomik pt. „Ongi”. Wybuch pierwszej wojny światowej zmobilizował go do większej aktywności pisarskiej. Pisał pod pseudonimem Wejdawutas liczne utwory patriotyczne, jak np. „Poemat dnia dzisiejszego. Sztuka w pięciu aktach”, zbiory wierszy „Z kurzem krwi bratniej”, „Ojcze nasz”, „Krakowskie wesele” i in. Do jego spuścizny literackiej należą także utwory pisane prozą jak np. „W naszej to mocy” czy „Przed burzą” (pisany pod pseudonimem Jan Okwietko). W 1906 r. dokonał również przekładu znanego wówczas dramatu Henryka Ibsena „Gdy się zbudzimy wśród umarłych”.

W kraju, II wojna światowa, czasy powojenne

Wrócił do kraju po zakończeniu I wojny światowej. W maju 1920 wraz z żoną i czwórką dzieci przyjął polskie obywatelstwo. Wkrótce rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych i po kilku latach został redaktorem czasopisma informacyjnego „Messager Polonais” wydawanego przez MSZ. W 1933 r. zakończył pracę zawodową i przeniósł się do Brzostowicy Wielkiej (pow. grodzieński) do majątku swojego zięcia Stanisława hr. Kossakowskiego, gdzie oddawał się swoim zamiłowaniom, a mianowicie badaniom genealogicznym i filatelistyce. Mieszkał tam do wojny.

Józef Puzyna mieszkał w stolicy prawie przez całą wojnę aż do powstania warszawskiego. 10 września 1944 r. wyjechał z ogarniętej powstańczym wrzeniem stolicy. Odwiedzając po drodze zaprzyjaźnione osoby dotarł do Częstochowy, gdzie 1 grudnia 1945 r. podjął pracę w Wydziale Kultury i Sztuki tamtejszego magistratu. W Częstochowie w 1947 r. opublikował swoją ostatnią książkę: „Moje wspomnienia o Rodziewiczównie”. Tam zmarł i został pochowany na cmentarzu Kule.

Wybrane publikacje

• Ongi poezye, Warszawa - Lwów 1905.
• O pochodzeniu kniazia Fedka Nieświezkiego, Lwów 1911.
• Nieco faktów do sprawy Fedka Nieświzkiego, Lwów 1913.
• Krakowskie wesele, Fryburg 1916.
• Ojcze nasz, Fryburg 1916.
• Konrad: tragedja narodowa: trzy akty, Fryburg 1917.
• Księgi przyszłości polskiej, Szwajcaria 1918.
• Po drodze poezje (1895-1921), Warszawa 1922.
• Korjat i Korjatowicze, Wilno 1931.
• Nasze bolączki (przyczynki do przeżywanego kryzysu), Warszawa 1931.
• Kim był i jak się naprawdę nazywał Pukower, ojciec Gedymina, Wilno 1935.
• Korjat i Korjatowicze oraz sprawa podolska (uzupełnienie i poprawki do rozprawy pt. „Korjat i Korjatowicze, ogłoszonej w 7 roczniku „Ateneum Wilenskiego” z 1931), Wilno 1936.
• Pierwsze wystąpienie Korjatowiczów na Rusi Południowej, Wilno 1938.
• W sprawie pierwszych walk Litwinów z Tatarami o Ruś w latach 1238-1243, Warszawa 1938.
• Początki państwowości i dynastii litewskiej według najnowszych badań, Warszawa 1947.
• Moje wspomnienia o Rodziewiczównie, Częstochowa: Księgarnia M. Stawarza 1947.

Bibliografia

• Stefan Krzysztof Kuczyński, Puzyna Józef Słownik historyków polskich, red. Maria Prosińska-Jackl, Warszawa: Wiedza Powszechna 1994, s. 435.
• Juliusz Sętowski, Cmentarz Kule w Częstochowie: przewodnik biograficzny, Częstochowa: Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza 2005, s. 250.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Józefa Puzyny w bibliotece Polona