Jędrzej Giertych

Jędrzej Giertych (ur. 7 stycznia 1903 w Sosnowcu, zm. 9 października 1992 w Londynie) – polski polityk, dyplomata i publicysta, porucznik rezerwy Polskiej Marynarki Wojennej, jeden z przywódców Stronnictwa Narodowego.

Jędrzej Giertych

Data i miejsce urodzenia	7 stycznia 1903 Sosnowiec
Data i miejsce śmierci	9 października 1992 Londyn
Narodowość	polska
Partia	Stronnictwo Narodowe
Rodzice	Franciszek, Janina
Małżeństwo	Maria
Dzieci	Małgorzata, Aleksandra, Barbara, Wojciech, Maciej
Krewni i powinowaci	Włodzimierz Łuczkiewicz (teść), Roman Giertych (wnuk)

Życie prywatne

Syn Franciszka (inżyniera, właściciela fabryki w Sosnowcu) i Janiny z Albrechtów, córki Andrzeja (zm. 1944). Jako piętnastolatek uczestniczył w rozbrajaniu Austriaków w Kielcach. W 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej służył ochotniczo w Wojsku Polskim, podczas Bitwy Warszawskiej został ranny. W latach 1921–1926 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. W 1925 uzyskał dyplom w warszawskiej Szkole Nauk Politycznych.

17 lutego 1931 ożenił się z Marią z Łuczkiewiczów, córką Włodzimierza, lwowskiego sędziego. Mieli dziewięcioro dzieci, z których dwie córki zostały zakonnicami. Starsza jest felicjanką, dyrektorką szkoły średniej dla dziewcząt w Mississauga pod Toronto w Kanadzie; młodsza, klawerianka, w zgromadzeniu założonym przez błogosławioną Marię Teresę Ledóchowską w Maastricht w Holandii, córki Małgorzata, Aleksandra i Barbara są polskimi publicystkami i działaczkami. Wojciech jest dominikaninem i Teologiem Domu Papieskiego. Starszy syn, Maciej został profesorem fizjologii drzew, a później kontynuował działalność polityczną ojca. Wnukiem Jędrzeja i synem Macieja jest Roman Giertych.

Jędrzej Giertych zmarł 9 października 1992 w Londynie. Został pochowany na cmentarzu Parafii Wszystkich Świętych w Kórniku (sektor 4-1-26).

Harcerstwo

W okresie studiów prowadził intensywną działalność w ramach Wydziału Polskich Drużyn Harcerskich poza granicami Polski – Głównej Kwatery Związku Harcerstwa Polskiego, najpierw w charakterze współpracownika, a następnie kierownika tego wydziału. Polegała ona na utrzymywaniu kontaktów korespondencyjnych, organizowaniu obozów w Kraju dla polskiej młodzieży polonijnej, a także na wizytowaniu istniejących i zakładaniu nowych drużyn harcerskich w środowiskach polonijnych, jak również na współpracy z innymi organizacjami młodzieży.

Uczestniczył między innymi, w założeniu Harcerstwa Polskiego w Czechosłowacji i Związku Młodzieży Polskiej w Prusach Wschodnich, założył wiele nowych drużyn we Francji, w szczególności w Lotaryngii. Szczególną uwagę poświęcał harcerstwu polskiemu na ziemiach pozostających w granicach państwa niemieckiego: Śląsku Górnym i Opolskim, Wrocławiu, Pomorzu Środkowym, Warmii i Mazurach. Uczestniczył w międzynarodowych zlotach i spotkaniach organizacji skautowych. Nawiązał bliskie kontakty z łużyckimi działaczami narodowymi i stał się rzecznikiem polskiej pomocy kulturalnej dla Łużyc. Tematowi Łużyc, a także Śląska, Warmii i Mazur poświęcał swoje artykuły zamieszczone od 1922 na łamach „Kuriera Warszawskiego”. Został członkiem Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Łużyc, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Słowian i sekretarzem Komitetu Budowy Pomnika F. Chopina.

W 1926 podczas zamachu majowego razem z 80 zmobilizowanymi przez siebie harcerzami zgłosił się do wojska w obronie legalnego rządu.

W 1929 wydał własnym nakładem pierwszą książkę, tj. zbiór gawęd harcerskich, opatrzony tytułem: „My, nowe pokolenie!”. Jej drugie wydanie z 1937 opatrzone zostało listem prymasa Polski Augusta Hlonda.

W styczniu 1931 Jędrzej Giertych objął stanowisko attaché kulturalnego w polskim konsulacie w Olsztynie (odrzucając uprzednio propozycje pracy w konsulacie we Frankfurcie nad Menem lub poselstwie w Teheranie). Fakt ten zbiegł się w czasie z osłabieniem jego aktywności w pracy w kierownictwie harcerstwa. Pracę instruktorską i wychowawczą, prowadził jeszcze przez rok następny.

Następnie postanowił poświęcić się wyłącznie polityce, zostając zawodowym politykiem Obozu Narodowego, na czym zakończył pracę w apolitycznym harcerstwie.

Polityka

W latach 1927–1932 był pracownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W ramach pracy w Ministerstwie w 1930 r. napisał książeczkę propagandową uzasadniającą polskie prawa do „korytarza”. Wydana została w językach angielskim, francuskim i niemieckim, pod pseudonimem Adam Tomas jako „The Polish Corridor and Peace”. Od 1931 był attaché konsularnym przy konsulacie w Olsztynie (wówczas niem. Allenstein). W 1932 został usunięty z MSZ i rozpoczął działalność polityczną w Obozie Wielkiej Polski (gdzie poznał Ryszarda Miłosza, swojego przyjaciela i współpracownika po 1945 roku) i Stronnictwie Narodowym, w 1935 wszedł do władz tego ostatniego.

W swojej publicystyce, na łamach dziennika „Głos Narodowy” prezentował poglądy silnie antysemickie i atakował domniemany spisek żydowski i masoński, który „polega na zdobyciu władzy [...] drogą okólną, przez przenikanie wszystkiemi szczelinami do aparatu państwowego”. W innym artykule wstępnym pisał: „Idźmy wciąż dalej i dalej w naszej walce z Żydami. Po zdobyciu straganów i sklepów – ruszmy do ataku na hurt, na wytwórnie i fabryki. Po dokonywującem się już stopniowo wymieceniu Żydów z drobnego, małomiasteczkowego handlu – wymiatajmy ich z miast większych oraz z zawodów robotniczych, z zawodów wolnych itd. Po stoczeniu walki o odżydzenie audytorjów uniwersyteckich – przystąpmy do walki o odżydzenie katedr. [...] Ta droga, choć powolna i mozolna i trudna, doprowadzi nas do zwycięstwa o wiele skuteczniej, niż oglądanie się na cudze rozgrywki” (19/05/1938). Poza tym odwoływał się do faszyzmu i nazizmu. W książce "O wyjściu z kryzysu" (1938 rok) pisał o sobie i innych radykalnych narodowcach: "jesteśmy jednym z ruchów, które, jak faszyzm we Włoszech, hitleryzm w Niemczech, obóz Salazara w Portugalii, karlizm i Falanga w Hiszpanii — obalają w krajach Europy stary system plutokratyczno-socjalistyczno-masoński i budują porządek nowy: porządek narodowy". Dla Giertycha rządy NSDAP w Niemczech były dobre dla Polski. Pisał: "Obóz narodowy uważa, że fakt istnienia rządów hitlerowskich w Niemczech jest dla Polski pożądany. Jest rzeczą konieczną, by Polska nie ustawała w swym zmaganiu z narodem niemieckim, ale nie ma żadnego powodu, abyśmy musieli walczyć z Hitlerem". Dostrzegał też rzekomo pozytywny wpływ hitleryzmu na samych Niemców: "Hitler przerwał ewolucję narodu niemieckiego w kierunku plutokratycznym […] Położył tamę atomizacji społeczeństwa. Wyplenił pierwiastki kosmopolityczne". Jego zdaniem narodowy socjalizm był w 90 proc. zbieżny z polskim nacjonalizmem.

W kampanii wrześniowej brał udział w obronie Helu. Został wzięty do niewoli i w latach 1939–1945 przebywał w niemieckich obozach jenieckich. Podjął kilkanaście prób ucieczki (w tym z karnego Oflagu VIII „b” położonego w Twierdzy Srebrnogórskiej; uciekinierzy po kilku dniach dostali się ponownie w ręce niemieckie przy przejściu granicznym do Protektoratu Czech i Moraw), sześciokrotnie udało mu się wydostać poza teren obozów, najdłużej przebywał na wolności 12 dni. Giertych opisał te wszystkie wojenne przygody w wydanych na emigracji książkach „Wrześniowcy” (1957) i „Europa w Niewoli” (1959), później wznowione w Polsce jako „Uciekinier” (2010) i „Ścigany” (2011).

Po II wojnie światowej wrócił do Polski, skąd wywiózł swoją żonę i sześcioro dzieci. Następnie do końca życia przebywał na emigracji w Wielkiej Brytanii, gdzie najpierw pracował fizycznie, a następnie jako nauczyciel języka francuskiego. Wydawał własne książki historyczne i publicystyczne, a także czasopisma „Ruch Narodowy” (Londyn 1955–1957) i „Horyzonty” (Paryż 1956–1971, wspólnie z Witoldem Olszewskim), a także m.in. książki Feliksa Konecznego (Towarzystwo imienia Romana Dmowskiego). W 1956 zgłosił gotowość przyjazdu do kraju i odbycia serii wykładów w celu osłabienia nastrojów antyradzieckich. W 1961 został usunięty z emigracyjnego Stronnictwa Narodowego w wyniku konfliktu z jego ówczesnym prezesem Tadeuszem Bieleckim (Jędrzej Giertych był oskarżany o skrajne poglądy i antysemityzm). Występował także przeciwko opozycji związanej z KOR-em. Popierał wprowadzenie stanu wojennego, w którym widział ratunek przed interwencją radziecką.

W PRL informacje na temat Jędrzeja Giertycha podlegały cenzurze. Jego nazwisko znajdowało się na specjalnej liście osób z całkowitym zakazem publikacji. Zalecenia cenzorskie dotyczące jego osoby zanotował Tomasz Strzyżewski, który w swojej książce o peerelowskiej cenzurze opublikował notkę informacyjną nr 9 z 1975 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Wytyczne dla cenzorów zawierały na liście autorów zakazanych jego nazwisko głosząc: „(...) w stosunku do niżej wymienionych pisarzy, naukowców i publicystów przebywających na emigracji (w większości współpracowników wrogich wydawnictw i środków propagandy antypolskiej) należy przyjąć zasadę bezwarunkowego eliminowania ich nazwisk oraz wzmianek o ich twórczości, poza krytycznymi, z prasy, radia i TV oraz publikacji nieperiodycznych o nienaukowym charakterze (literatura piękna, publicystyka, eseistyka)”.

Wywód genealogiczny

4. Leopold Gertych
			2. Franciszek Ernest Giertych
5. Ludwika Maria Geilert
						1. Jędrzej Giertych
6. Andrzej Albrecht
			3. Janina Albrecht
7. Marianna Saska

Publikacje

• My Młode Pokolenie (1929)
• Za północnym kordonem: (Prusy Wschodnie) (1934)
• Tragizm losów Polski (1936)
• Hiszpania bohaterska (1937)
• Na szlakach dziejowych Romana Dmowskiego (pod ps. Adama Wiernego) (1939)
• Polityka polska w dziejach Europy (1947)
• Polityka polska w dziejach Europy. Polityka Olszowskiego (1953)
• Wrześniowcy (1957)
• Europa w niewoli (1959)
• U źródeł katastrofy dziejowej Polski: Jan Amos Komensky (1964)
• Kulisy powstania styczniowego (1965)
• Rola dziejowa Dmowskiego (1968)
• W obliczu zamachu na Kościół (1969)
• Polski Obóz Narodowy (1977) (1978)
• Józef Piłsudski 1914–19 (1979–1982)
• Rozważania o Bitwie Warszawskiej 1920-go roku (1984)
• O Piłsudskim (1987)
• Uciekinier (2010)

Bibliografia

• Tomasz Strzyżewski: Wielka księga cenzury PRL w dokumentach. Warszawa: Prohibita, 2015. ISBN 978-83-61344-70-4.