Język ful
Język ful (zwany także: fula, fulani, fulfulde) – język regionu Afryki Zachodniej, używany przez ludy Fula od Senegalu po Kamerun i Sudan. Dzieli się na wiele dialektów. Klasyfikowany w obrębie grupy atlantyckiej języków nigero-kongijskich. Zapisywany najczęściej zmodyfikowanym alfabetem łacińskim, w ortografii przyjętej w 1966 roku na konferencji UNESCO w Bamako. W niektórych rejonach Afryki do zapisu języka fula używa się także pisma arabskiego.
| Obszar |
Mauretania, Senegal, Mali, Burkina Faso, Niger, Nigeria, Kamerun, Gambia, Czad, Sierra Leone, Benin, Gwinea Bissau, Sudan, Republika Środkowoafrykańska, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Togo | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
30 mln | ||||||
| Pismo/alfabet | |||||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
| Kody języka | |||||||
| ISO 639-1 | ff | ||||||
| ISO 639-2 | ful | ||||||
| ISO 639-3 | ful | ||||||
| IETF | ff | ||||||
| Glottolog | fula1264 | ||||||
| GOST 7.75–97 | фул 752 | ||||||
| W Wikipedii | |||||||
| |||||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||||
Ważniejsze dialekty
edytuj- Pular Fuuta – używany na terenach dawnego królestwa Futa Dżalon (głównie w obecnej Gwinei, południowo-wschodnim Senegalu, wschodniej Gwinei Bissau i północnym Sierra Leone)
- Fulakunda – używany w Senegalu w regionie Casamance, zachodniej Gwinei Bissau i Gambii
- Pulaar – używany w północnym Senegalu i południowej Mauretanii
- Fulfulde – właściwie grupa dialektów (m.in. bagirmi, adamawa, borgu, maasina), używanych w Mali, Ghanie, Togo, Czadzie, Nigerii, Burkina Faso, RŚA, Beninie, Kamerunie i Sudanie.
Klasy nominalne i mutacja spółgłosek
edytujJęzyk ful jest językiem o złożonym systemie sufiksalnych klas nominalnych, przy czym wyznacznikiem każdej klasy jest nie tylko odpowiedni sufiks, ale też odpowiednia alternacja spółgłosek tematycznych. Spółgłoski tematyczne ulegają permutacji w trzech stopniach według następującego schematu:
| stopień szczelinowy | stopień zwartowybuchowy | stopień prenazalizacji |
|---|---|---|
| f | p | p |
| s | ʃ | ʃ |
| h | k | k |
| w | b | mb |
| r | d | nd |
| j | dʒ, g | ɲdʒ, ŋg |
| ɣ | g | ŋg |
Spółgłoski /l/, /t/, nosowe i glotalizowane nie ulegają permutacji.
- Przykład
- stopień szczelinowy: rawan-du = „pies” (sufiks i stopień mutacji dla liczby pojedynczej)
- stopień zwartowybuchowy: dawaa-di = „psy” (sufiks i stopień mutacji dla liczby mnogiej)
- stopień prenazalizacji: ndawa-koy = „pieski” (sufiks i stopień mutacji dla zdrobnienia liczby mnogiej)
Permutacjom ulegają też formy czasowników, liczebników i przymiotników.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Piłaszewicz, Eugeniusz Rzewuski, Wstęp do afrykanistyki, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2004, s. 50–52, ISBN 83-235-0061-4, OCLC 749258177.
- Caudill H. i Besseko O. (2001), Midho waawi Pular! Lerner’s guide to Pular (Fuuta Jallon) (plik *.PDF), s. 4 i 14