Język północnosaamski
Język północnosaamski[2] (płn.-lap. sámegiella lub davvisámegiella[3], pol. często północnolapoński) – jeden z kilku języków używanych przez ugrofiński lud Saamów w północnej części Norwegii, Finlandii i Szwecji.
| Obszar | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
26 tys.[1] | ||||
| Pismo/alfabet | |||||
| Klasyfikacja genetyczna | |||||
| |||||
| Status oficjalny | |||||
| Organ regulujący | ?↗ | ||||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||||
| Ethnologue | 2 prowincjonalny↗, 6b zagrożony↗ | ||||
| Kody języka | |||||
| ISO 639-1 | se | ||||
| ISO 639-2 | sme | ||||
| ISO 639-3 | sme | ||||
| IETF | se | ||||
| Glottolog | nort2671 | ||||
| Ethnologue | sme | ||||
| GOST 7.75–97 | саа 575 | ||||
| Linguist List | sme | ||||
| WALS | sno | ||||
| SIL | SME | ||||
| Występowanie | |||||
 Zasięg języka północnosaamskiego zaznaczono cyfrą 5 | |||||
| W Wikipedii | |||||
| |||||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||||
Według danych Ethnologue (wyd. 22, 2019) posługuje się nim 26 tys. osób. W samej Norwegii ma 20 tys. użytkowników[1]. Ma największą liczbę użytkowników spośród języków saamskich[4][5].
Dzieli się na cztery główne grupy dialektalne (regionalne). Różnice między nimi dotyczą przede wszystkim fonologii, a w mniejszym zakresie morfologii i leksyki tradycyjnej. Istnieje również zróżnicowanie związane z wpływami różnych języków państwowych (w zakresie fonetyki i intonacji, składni i nowoczesnego słownictwa)[3].
Jest zdecydowanie zagrożony wymarciem, do czego przyczynia się mniejszościowy charakter języka w wielu regionach zamieszkałych przez ludność saamską. Tym niemniej cieszy się dość silnym wsparciem instytucjonalnym: jest wykorzystywany w środkach masowego przekazu, w edukacji i piśmiennictwie, a także podczas wydarzeń kulturalnych[3].
Jest zapisywany przede wszystkim alfabetem łacińskim[1]. Pisana postać języka północnosaamskiego powstała w XVIII w. Historycznie istniały różne propozycje ortografii. Dzisiejsza norma pisowni została przyjęta w 1979 r.[3]
Ortografia
edytuj| A a | Á á | B b | C c | Č č | D d | Đ đ | E e | F f | G g |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | á | be | ce | če | de | đe | e | eff | ge |
| /ɑ/ | /a/ | /b/ | /ts/ | /tʃ/ | /d/ | /ð/ | /e/ | /f/ | /ɡ/ |
| H h | I i | J j | K k | L l | M m | N n | Ŋ ŋ | O o | P p |
| ho | i | je | ko | ell | emm | enn | eŋŋ | o | pe |
| /h/ | /i/ | /j/ | /k/ | /l/ | /m/ | /n/ | /ŋ/ | /o/ | /p/ |
| R r | S s | Š š | T t | Ŧ ŧ | U u | V v | Z z | Ž ž | |
| err | ess | eš | te | ŧe | u | ve | ez | ež | |
| /r/ | /s/ | /ʃ/ | /t/ | /θ/ | /u/ | /v/ | /dz/ | /dʒ/ |
Litera Đ, występująca również w ortografii serbsko-chorwackiej oraz wietnamskiej, nie jest tożsama z literą Ð (eth), występującą w języku islandzkim, farerskim oraz staroangielskim, choć ma tę samą postać graficzną dużej litery (mała litera to odpowiednio đ i ð). Mają one również inne kody Unicode – U+0110 i U+00D0.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Saami, North, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
- ↑ Katarzyna Wojan. O etymologii etnonimiki Saamów/Lapończyków w świetle europejskiej historiografi i. „Studia Scandinavica”. 1(21)/2017. s. 81.
- ↑ a b c d Aikio i Ylikoski 2022 ↓, s. 147.
- ↑ David Córdoba Bou, Sami languages revive in their diversity [online], Nationalia, 16 marca 2023 [dostęp 2023-09-25] (ang.).
- ↑ George L. Campbell, Gareth King, Compendium of the World’s Languages, wyd. 3, t. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2013, s. 1440, DOI: 10.4324/9780203106532, ISBN 978-0-415-49969-9, ISBN 978-0-203-10653-2, ISBN 978-1-136-25846-6, OCLC 854759616 [dostęp 2023-09-25] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Luobbal Sámmol Sámmol Ánte (Ante Aikio), Jussi Ylikoski, North Saami, [w:] Marianne Bakró-Nagy, Johanna Laakso, Elena Skribnik (red.), The Oxford Guide to the Uralic Languages, Oxford, UK: Oxford University Press, 2022 (Oxford Guides to the World’s Languages), s. 147–177, DOI: 10.1093/oso/9780198767664.003.0010, ISBN 978-0-19-876766-4, OCLC 1310268462 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Saami, North, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2009-12-04] (ang.).
- North Saami. Endangered Languages Project. [dostęp 2023-09-25]. (ang.).