Jan Czapla (generał)

Jan Czapla (ur. 18 września 1925 w Krzeszowie, zm. 29 czerwca 2008 w Warszawie) – polski wojskowy, generał dywizji Wojska Polskiego, I zastępca szefa (1965–1971) i szef Głównego Zarządu Politycznego WP (1971–1972), dyplomata, działacz PZPR i państwowy okresu PRL, członek Komitetu Centralnego PZPR (1971–1975), członek Rady Naczelnej i Zarządu Głównego ZBoWiD, wiceminister spraw zagranicznych (1972–1975), poseł na Sejm PRL VI kadencji, ambasador PRL w Indiach, Sri Lance i Nepalu (1975–1981), wiceminister oświaty i wychowania (1982–1985).

Jan Czapla

generał dywizji
Data i miejsce urodzenia	18 września 1925 Krzeszów
Data i miejsce śmierci	29 czerwca 2008 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1943–1986
Siły zbrojne	Gwardia Ludowa Armia Ludowa Ludowe Wojsko Polskie
Jednostki	1 Brygada AL im. Ziemi Lubelskiej 4 Dywizja Piechoty im. Jana Kilińskiego Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego
Stanowiska	zastępca dowódcy KBW ds. politycznych – szef Zarządu Politycznego KBW, szef GZP WP
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa Bitwa na Porytowym Wzgórzu Walki o Warszawę Pragę Przełamanie Wału Pomorskiego Bitwa o Kołobrzeg działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce
Późniejsza praca	wiceminister spraw zagranicznych, poseł na Sejm PRL VI kadencji, ambasador PRL w Indiach, Sri Lance i Nepalu, wiceminister oświaty i wychowania
Odznaczenia

Grób Jana Czapli na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Życiorys

Syn Jana i Katarzyny. Podczas II wojny światowej uczestniczył od 1943 w walkach z Niemcami na Lubelszczyźnie w szeregach Gwardii Ludowej, następnie Armii Ludowej (dowodził drużyną w 1 Brygadzie AL im. Ziemi Lubelskiej). W grudniu 1944 wstąpił w szeregi ludowego Wojska Polskiego. Ukończył Centralną Szkołę Oficerów Polityczno-Wychowawczych. W latach 1944–1945 przeszedł szlak bojowy 4 Dywizji Piechoty im. Jana Kilińskiego jako zastępca dowódcy kompanii do spraw politycznych w 12 Pułku Piechoty tej dywizji. Swój szlak bojowy zakończył nad Łabą.

Po wojnie ukończył Wyższą Szkołę Oficerów Polityczno-Wychowawczych (1948) oraz studia historyczne w Wojskowej Akademii Politycznej im. Feliksa Dzierżyńskiego, gdzie w 1961 obronił pracę dyplomową pod tytułem Działalność terrorystyczna kurenia UPA Żeleźniaka i jego likwidacja (kwiecień 1944 r.–listopad 1947 r.).

Od 1945 w aparacie politycznym podległego Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Brał udział w walkach z podziemiem antykomunistycznym w południowo-wschodnich regionach kraju. Należał do Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

W 1954 był sekretarzem Komitetu PZPR pierwszej polskiej zmiany w Komisji Nadzorczej Państw Neutralnych w Korei. W latach 1961–1962 był zastępcą szefa Zarządu Politycznego KBW. W latach 1962–1963 sekretarz Komitetu Partyjnego PZPR KBW, a w latach 1963–1965 – zastępca dowódcy KBW ds. politycznych – szef Zarządu Politycznego KBW. W latach 1965–1971 I zastępca szefa Głównego Zarządu Politycznego WP. Zajmował wysokie funkcje partyjne w wojsku, a następnie w centralnych władzach partyjnych na szczeblu krajowym, był zastępcą członka (1968–1971) i członkiem Komitetu Centralnego PZPR (1971–1975). W kwietniu 1971 został powołany w skład Komisji Zjazdowej do przygotowania VI Zjazdu PZPR (który odbył się w grudniu 1971).

W latach 1967–1968 był zaangażowany w kampanię antysemicką zapoczątkowaną przez środowisko skupionych wokół Mieczysława Moczara tzw. „partyzantów”. W 1968 zabezpieczał od strony propagandowej interwencję WP w Czechosłowacji, uzasadniając ją jako bratnią pomoc.

W 1963 otrzymał awans na stopień generała brygady, a w 1968 generała dywizji. Podczas wydarzeń grudnia 1970 na Wybrzeżu wchodził w skład sztabu kryzysowego powołanego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. W latach 1971–1972 pełnił funkcję szefa Głównego Zarządu Politycznego WP. W 1972, jako bliski współpracownik Mieczysława Moczara, został usunięty ze stanowiska szefa GZP WP przez ministra obrony narodowej gen. Wojciecha Jaruzelskiego.

W latach 1972–1976 był posłem na Sejm PRL VI kadencji. Od 1972 był członkiem Rady Głównej Przyjaciół Harcerstwa. Urlopowany z wojska był od czerwca 1972 do października 1975 podsekretarzem stanu (wiceministrem) w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W latach 1975–1981 ambasador PRL w Indiach, Sri Lance i Nepalu.

Po powrocie do kraju był od maja 1982 do grudnia 1985 podsekretarzem stanu w Ministerstwie Oświaty i Wychowania. Równolegle od maja 1982 do zakończenia stanu wojennego w lipcu 1983 był wojskowym komisarzem resortu oświaty i wychowania. W sierpniu 1984 wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40. Rocznicy Powstania Warszawskiego. W 1986 przeniesiony w stan spoczynku i pożegnany przez ministra obrony narodowej gen. armii Floriana Siwickiego.

Od 1986 był pełnomocnikiem do spraw zagospodarowania pola bitewnego na Porytowym Wzgórzu oraz przewodniczącym Rady Społeczno-Naukowej Partyzanckiego Parku Pamięci Narodowej „Lasy Janowskie”. W latach 1982–1990 zasiadał w prezydium Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa (od 1988 pod nazwą Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa) oraz przewodniczący działającej przy tej Radzie Komisji ds. Izb Pamięci Narodowej. Długoletni członek Rady Naczelnej, od 1969 członek Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, w latach 1972–1974 jego prezydium. Od czerwca 1983 był prezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Afgańskiej. W 1987 wszedł w skład polskiej sekcji ruchu „Emerytowani Generałowie na rzecz Pokoju i Rozbrojenia”.

Od 2001 wiceprezes Zarządu Krajowego Stowarzyszenia Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu.

Był autorem tendencyjnych publikacji propagandowych dotyczących walk jednostek Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego z podziemiem niepodległościowym po II wojnie światowej. Wraz z prof. Marią Turlejską był współautorem wydanej w 1966 przez Wojskową Akademię Polityczną im. Feliksa Dzierżyńskiego książki Z walk przeciwko zbrojnemu podziemiu 1944–1947. W 1967 opublikował artykuł Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego w walce z podziemiem zbrojnym, który został zamieszczony w książce W walce o utrwalenie władzy ludowej 1944–1947. Ponadto był członkiem Komitetu Redakcyjnego 3-tomowej Małej Encyklopedii Wojskowej, której kolejne tomy ukazywały się w latach 1967–1971. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera FII-5-11).

Odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1971)
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie
• Krzyż Partyzancki
• Złoty Krzyż Zasługi
• Srebrny Krzyż Zasługi
• Brązowy Krzyż Zasługi
• Srebrny Medal „Zasłużonym na Polu Chwały”
• Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej”
• Medal 10-lecia Polski Ludowej
• Medal 30-lecia Polski Ludowej
• Medal 40-lecia Polski Ludowej
• Medal za Warszawę 1939–1945
• Medal za Odrę, Nysę, Bałtyk
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
• Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
• Srebrny Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
• Brązowy Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny”
• Medal „Za udział w walkach o Berlin” (1967)
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Srebrny Medal „Za Zasługi dla „Obronności Kraju”
• Brązowy Medal „Za Zasługi dla „Obronności Kraju”
• Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1965)
• Odznaka „Za zasługi dla województwa tarnobrzeskiego” (1984)
• Honorowa Odznaka 30-lecia PPR (1972)
• Order Czerwonego Sztandaru (1968, Związek Radziecki)
• Medal jubileuszowy „Dwudziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (Związek Radziecki)
• Odznaka „25-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (Związek Radziecki)
• Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (Związek Radziecki)
• Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (Związek Radziecki)
• Medal „Za umacnianie Przyjaźni Sił Zbrojnych” II stopnia (Czechosłowacja)
• odznaczenie mongolskie
• odznaczenia wietnamskie
• Wpis do „Honorowej Księgi Czynów Żołnierskich” (1988)

Bibliografia

• Michael Checinski, Poland, Communism, nationalism, anti-semitism, Karz-Cohl Publishers, 1982, s. 217
• Jan Czapla, Nasza wspólna sprawa /w/ „Trybuna Ludu”, 25 sierpnia 1968, s. 2
• Jan Czapla, KBW w latach 1944–1965 /w/ KBW w latach 1944–1965, Warszawa 1965, t. 1, s. 28
• Jan Czapla, Korpus Bezpieczeństwa wewnętrznego w latach 1944–1945 /w/ Wojskowy Przegląd Historyczny, 1965, nr 3, s. 81
• Jan Czapla, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego w walce z podziemiem zbrojnym /w/ Władysław Góra, Ryszard Halaba, W walce o utrwalenie władzy ludowej 1944–1947, Książka i Wiedza, Warszawa 1967
• Jan Czapla, Niektóre doświadczenia wychowania patriotycznego i internacjonalistycznego podczas ćwiczeń wojsk Układu Warszawskiego /w/ Wiktor Szczerba, Z zagadnień wychowania patriotycznego i internacjonalistycznego w ludowym Wojsku Polskim, Wydawnictwo MON, Warszawa 1968
• Jerzy Eisler, Polski rok 1968, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2006, s. 477–478
• Leksykon Historii Polski, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1995, s. 114
• Krzysztof Gawlikowski, Korea: doświadczenia i perspektywy, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 131
• Leszek Grot, Tadeusz Konecki, Edward Nalepa, Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, Warszawa 1988
• Mieczysław Jaworski, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 1945–1965, Wydawnictwo MON, Warszawa 1984, s. 8
• Łukasz Kamiński Wokół praskiej wiosny: Polska i Czechosłowacja w 1968 roku, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2004, s. 78
• William Korey, The Soviet cage: anti-Semitism in Russia, Viking Press, 1973, s. 150
• Henryk Piotr Kosk, Generalicja Polska, tom I, Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, Pruszków 1999, s. 100
• Lech Kowalski, Kryptonim „Dunaj”: udział wojsk polskich w interwencji zbrojnej w Czechosłowacji, Książka i Wiedza 1992, s. 97
• Janusz Królikowski, Generałowie i Admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010, s. 264–266 (dane o odznaczeniach)
• Paul Lendvai, Anti-Semitism without Jews: Communist Eastern Europe, Doubleday, 1971, s. 281
• Kazimierz Lesiakowski, Mieczysław Moczar, Wydawnictwo Rytm, Warszawa 1997, s. 356, 365
• Paweł Machcewicz, „Monachijska menażeria”: walka z Radiem Wolna Europa 1950–1989, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2007, s. 261
• Vojtech Mastny, Czechoslovakia: crisis in world communism, Facts on File 1972, s. 75
• Aleksander Mazur, Spotkanie Kawalerów Orderu Krzyża Grunwaldu /w/ „Kombatant”, nr 6/7, czerwiec-lipiec 2004, s. 22
• Aleksander Mazur, Order Krzyża Grunwaldu: monografia historyczna, Stowarzyszenie Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu, Warszawa 2005
• Bronisław Pasierb, Kronika życia politycznego w Polsce w 1983 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego
• Peter Raina, Jaruzelski 1923–1968, Wydawnictwo Efekt, Warszawa 2001, s. 698–700
• Mieczysław Rakowski, Dzienniki polityczne, tom 3 (lata 1967–1968), Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1999
• Mieczysław Rakowski, Dzienniki polityczne, tom 4 (lata 1969–1971), Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2001, s. 394, 441
• George Sanford, Military Rule in Poland: The Rebuilding of Communist Power, 1981–1983, New York St. Martin’s, 1986, s. 65, 81–82, 86
• Dariusz Stola, Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2000, s. 72
• Juliusz Stroynowski, ed., Who is who in the Socialist countries of Europe: a biographical encyclopedia of more than 12,600 leading personalities in Albania, Bulgaria, Czechoslovakia, German Democratic Republic, Hungary, Poland, Romania, Yugoslavia, 1989
• VII Kongres ZBoWiD, Wydawnictwo ZG ZBoWiD, Warszawa 1985.
• Na straży, organ prasowy KBW, październik 1963.
• Pamięć wiecznie żywa. 40 lat działalności Rady Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa, Warszawa 1988
• Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, tom 13 (suplement), PWN, Warszawa 1970, s. 94
• Wojsko Ludowe, nr 12, grudzień 1988
• Wojskowy Przegląd Historyczny, 1987, nr 3 (121), s. 229
• Stowarzyszenie Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu, krs-online.com.pl
• O Praskiej Wiośnie 1968, w tym m.in. o artykule gen. Janie Czapli; 31 sierpnia 2009