Jan Dąbski
Jan Dąbski (ur. 10 kwietnia 1880 w Kukizowie, zm. 5 czerwca 1931 w Warszawie) – polski działacz ludowy i polityk, dziennikarz, przewodniczący delegacji polskiej na rokowania o rozejm, kończący działania wojenne wojny polsko-bolszewickiej w Mińsku i Rydze (1920–1921), sygnatariusz polsko-sowieckiego traktatu pokojowego (18 marca 1921), kierownik Ministerstwa Spraw Zagranicznych (od 24 maja 1921 do 11 czerwca 1921).
| |
| Data i miejsce urodzenia |
10 kwietnia 1880 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wicemarszałek Sejmu II kadencji (II RP) | |
| Okres |
od 28 marca 1928 |
| Przynależność polityczna | |
| Prezes Stronnictwa Chłopskiego | |
| Okres |
od 12 stycznia 1926 |
| Przynależność polityczna | |
| Następca | |
| Kierownik ministerstwa spraw zagranicznych | |
| Okres |
od 24 maja 1921 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujBył synem Tomasza i Marii z domu Billewicz - byli zamożną rodziną chłopską[1]. Edukację rozpoczął w miejscowej szkole ludowej, a po zdaniu matury w 1900 r. rozpoczął w IV Gimnazjum we Lwowie. Następnie rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Zmienił jednak profil studiów na rzecz chemii. W 1906 r. uzyskał absolutorium, które uprawniało do ubiegania się o stopień doktora.
Zaangażował się w tworzenie polskiego ruchu ludowego w Galicji, wstępując do PSL w 1905 r.. W latach 1907–1909 był parlamentarnym korespondentem „Kurjera Lwowskiego” w Wiedniu (1908–1913 jego współredaktor). Po powrocie, zaczął w 1908 redagować także lwowską „Gazetę Ludową”. Wraz z Bolesławem Wysłouchem dokonał rozłamu w polskim ruchu ludowym, powołując do życia w 1912 Polskie Stronnictwo Ludowe – Zjednoczenie Niezawisłych Ludowców, pierwotnie pełniąc funkcję sekretarza, a następnie wiceprezesa Rady Ludowej[1]. Następnie w 1914 stronnictwo weszło w skład PSL „Piast”. W czerwcu 1914 pod Krajowicami został napadnięty przez nieprzychylnych mu sympatyków z ruchu ludowego, odnosząc ciężkie obrażenia[2][3].
Działał w organizacjach niepodległościowych, od 1911 r. czynnie działał w Polskich Drużynach Strzeleckich, a od 1912 r. był członkiem Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych.
Wielka wojna
edytujPo wybuchu wojny jako przedstawiciel ludowców został członkiem sekcji zachodniej został członkiem Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN)[4] oraz oficerem 4. 4 pułku piechoty Legionów. Podczas walk w 1915 r, poniósł obrażenia, po których wyleczeniu został oddelegowany do Departamentu Wojskowego NKN, skąd następnie został przeniesiony do Lublina na stanowisko oficera werbunkowego. Do końca wojny pozostał w strukturach wojskowych, m.in. był w Polskim Korpusie Posiłkowym[1].
Pod koniec działań wojennych Dąbski ponownie zaangażował się politycznie. W marcu 1917 r. przystąpił do Zjednoczenia Ludowego, z którego w październiku 1918 r. przeszedł do PSL-Piast[1].
II Rzeczpospolita
edytujPo odzyskaniu przez Polskę niepodległości. W 1919 r. wszedł do Sejmu Ustawodawczego z listy PSL-Piast. Był członkiem komisji rolnej Sejmu Ustawodawczego (1919–1922). Wnioskował o utworzenie Biblioteki Sejmowej, czy referował uchwałę o reformie rolnej. W maju 1920 r. został mianowany wiceministrem spraw zagranicznych w rządzie Leopolda Skulskiego. Stanowisko to piastował również w rządzie Władysława Grabskiego oraz Wincentego Witosa.
Został wyznaczony na przewodniczącego delegacji polskiej w negocjacjach pokojowych ze stroną bolszewicką, podczas rokowań w Mińsku i Rydze. Jak sam wspominał:
Co do samych prac Konferencji Pokojowej mają one ciągle charakter dyskusyjny, nie przybierając na razie realnych kształtów, jest to wzajemne opukiwanie się i sondowanie zamiarów z jednej i z drugiej strony.
18 marca 1921 r. podpisano traktat ryski, którego niewątpliwie można uznać za dyplomatyczny sukces Dąbskiego. Negocjował tajnie z Adolfem Joffe warunki rozejmu i pokoju, był jednym z sygnatariuszy traktatu. Wiceministra odznaczono Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta[1].
20 maja 1921 r. minister spraw zagranicznych Eustachy Sapieha podał się do dymisji. Cztery dni później Dąbskiego mianowano kierownikiem MSW w rządzie Witosa. Jako szef ministerstwa, monitorował przebieg pertraktacji z Niemcami na rzecz podziału Górnego Śląska, co było spowodowane zakończeniem III powstania śląskiego. Za jego kadencji podpisano z Niemcami konwencję w sprawie reparacji 3.06.19210, podjęto rokowania z Rumunią w dziedzinach handlowych oraz próbował nawiązać stosunki dyplomatyczne z Rosją Sowiecką w ramach realizacji postanowień ryskich[1].
Urzędowanie Dąbskiego w ministerstwie zakończyło się 11 czerwca 1921 r., gdy premier Witos mianował Konstantego Skirmunta ministrem MSZ.
Pozostał w polityce. Od 1922 r. był posłem na Sejm I,II i III kadencji[5]. Odszedł z PSL "Piast" i w 1923 r. założył PSL „Jedność Ludową”, a po połączeniu z PSL „Wyzwoleniem”, utworzył Związek Polskich Stronnictw Ludowych, którego został prezesem. Jednakże w styczniu 1926 r. został wykluczony przez sąd partyjny za „nielojalność i niesubordynację”. W tym samym miesiącu współorganizował Stronnictwo Chłopskie, na którego szefa został wybrany. Partia ta poparła zamach majowy, lecz rok później przeszła do opozycji[1]. W latach 1928–1931 sprawował funkcję wicemarszałka Sejmu. Był czołowym działaczem Centrolewu, a także Komisji Porozumiewawczej dla Obrony Republiki i Demokracji.
29 sierpnia 1930, tuż po przebytej operacji żołądka, został dotkliwie pobity przez nieznanych sprawców w wojskowych mundurach[6].
Zmarł 5 czerwca 1931 r. z powodu choroby serca. 7 czerwca spoczął na cmentarzu Stare Powązki w Warszawie[7] (kwatera 205–5–7)[8][9].
W 2022 roku Fundacja ,,Stare Powązki" na zlecenie Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, w ramach projektu odrestaurowywania grobów ministrów II RP, odnowiła miejsce pochówku Ministra spraw zagranicznych[10].
Życie prywatne
edytujJego żoną była Zofia z domu Woyniłłowicz (1913 - 1928)[11], z którą miał dwójkę potomstwa - syna Witolda (ur. w 1917 r.) i córkę Bożenę (ur. w 1921 r.)[1].
Odznaczenia
edytuj- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1921) „za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej przy zakończeniu wojny”[12][13][14],
- Krzyż Niepodległości (5 sierpnia 1937, pośmiertnie)[15],
- Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)[12],
- Komandor Orderu Korony Włoch (1921, Włochy)[16],
- odznaczenia austriackie, fińskie i rumuńskie[12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 [online], polona2.pl [dostęp 2023-09-20].
- ↑ Krwawa polityka na wsi galicyjskiej. „Nowości Illustrowane”. Nr 25, s. 9, 20 czerwca 1914.
- ↑ „Rocznik historii czasopiśmiennictwa polskiego”, Tom 3, Wydania 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1963, s. 217.
- ↑ Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146.
- ↑ Tadeusz Rzepecki, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919 roku, Poznań 1920, s. 278.
- ↑ Andrzej Garlicki: Od maja do Brześcia. Warszawa: „Czytelnik”, 1981. ISBN 83-07-00429-2.
- ↑ Nad mogiłą ś. p. Jana Dąbskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 130 z 9 czerwca 1931.
- ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN DĄBSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
- ↑ Nagrobki ministrów II RP – odnowione – Fundacja Stare Powązki [online] [dostęp 2023-04-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-11] (pol.).
- ↑ Ś. p. Zofja Dąbska. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 282 z 7 grudnia 1928.
- ↑ a b c Andrzej Krzysztof Kunert (red.): Posłowie i Senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik Biograficzny. T. 1 (A-D). Warszawa: Wyd. Sejmowe, 1998, s. 362-363.
- ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 157 z 19 lipca 1921.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 15.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 178, poz. 294 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Janusz Gmitruk, Jan Dąbski : minister spraw zagranicznych, główny konstruktor traktatu ryskiego, „Niepodległość i Pamięć” (18/3-4 (35-36)), 2011, s. 79-97.
Wybrane prace
edytuj- Dąbski J., Pokój ryski. Wspomnienia, pertraktacje, tajne układy z Joffem, listy. Warszawa 1931.
Bibliografia
edytuj- Dąbski Jan [w:] Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN 83-7066-569-1 s.92.
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje J. Dąbskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl